«مادر» چرا جاودانه شد

خبرگزاری شبستان؛ گروه فرهنگی، معصومه بدخشان: «مادر» یکی از فیلم‌های ماندگار تاریخ سینمای ایران است. فیلمی که نام مقدسی دارد. کارگردانش برای سینمای ایران همیشه قابل احترام بوده، هست و خواهد بود. علی حاتمی در تمام فیلم‌هایش، ثابت کرده که دغدغه‌ ریشه‌های فرهنگی و اصالت‌های جامعه‌ی ایرانی را دارد. فیلم «مادر» اما جایی است که علی حاتمی به نام شخصیتی رقم زده که برای همه ما ایرانیان مقدس است.

تقریبا همه ما تصویری فیلمِ «مادر» را در ذهن داریم؛ حتی به اندازه‌ی پلانی کوتاه از این فیلمِ حدودِ 100 دقیقه‌ای؛ مثلا آنجایی که اکبر عبدی گفت: «مادر مُرد، از بس که جان ندارد.» یا آنجا که مادر سفارش‌های آخرِ قبل از مرگش را به بچه‌ها می‌کند: «یه بشقاب بکش بزار کنار مادر! غلامرضا نصف شب گشنه‌اش میشه. تُنگ هم آب کن واسه جلال‌الدین. برای محمدابراهیم زیرسیگاری بزار. مراقب باش ماه‌منیر حکما قرصش رو بخوره، بی‌خوابی نزنه به سرش. ببین داداشت چی می‌خواد مهیا کنید، سرشب بخوابین بچه‌ها که بتوانید صبح زود پاشید، فردا خیلی کار دارید.»و فردا مادر می‌میرد...
پرسش بزرگ درباره این فیلم این است که چرا «مادر» جاودانه شد؟

خانواده‌ای که در این فیلم می‌بینیم در واقع بازتابی از جامعه است. هر کدام از ما، وقتی این فیلم را می‌بینیم، به نوعی خودمان را در گوشه‌ای از این خانواده درمی‌یابیم. شاید همین نکته، یکی از مهمترین دلایلِ همذات‌پنداریِ ما به عنوان مخاطب با این فیلم است.

محمود توسلیان منتقد سینما با نگاهی اجتماعی به فیلم «مادر» به خبرنگار شبستان می‌گوید: خانواده‌ای که در فیلم «مادر» می‌بینیم، در واقع شکل تقلیل یافته و کوچکترِ جامعه است. فراموش نکنیم که هنر به طور کلی خاصیت آیینگی دارد و آدمی در این آیینه خودش را می‌بیند. هر بخشی از جامعه‌ی ما به نوعی خودش را در فیلم «مادر» می‌بیند.

یکی دیگر از ویژگی‌هایِ مهمِ آثار علی حاتمی جاری بودنِ آیین‌ها در فیلم‌هایش است. توسلیان در این باره تاکید می‌کند: مثل همه آثار علی حاتمی، آیین در این اثر متجلی است. آیین به معنی رفتارهای جمعی خردمندانه یک قوم است. مثلا آن پسر بزرگ که کاسب مسلک است، خیلی از خصوصیات صنف کاسب را دارد. یا پسرکِ مجنونی که نقش او را اکبر عبدی بازی می‌کند؛ همه ما را یادِ یکی از همین پسرک‌هایی می‌اندازد که در شهرمان یا محله‌مان یکی از آنها را از نزدیک دیده‌ایم.

او ادامه می‌دهد: در این فیلم خواهر هم شخصیت دلسوزی است و این درست همان باور و تصویری است که ما از خواهر داریم. نباید فراموش کنیم که حضور مادر در این فیلم نسبت به دیگر شخصیت‌ها شاید کمتر باشد، اما در عین حال بسیار پررنگ است. ما در این فیلم مادر را کمتر می‌بینیم، اما وجودِ او در تمام طول فیلم مستتر است.

توسلیان که در کارنامه خود تجربه ساخت فیلمِ موفقِ «تنهایی نادر» را دارد، می‌گوید: شخصیت مادر در فیلمِ علی حاتمی محوریت دارد. او انسجامِ خانواده را سامان می‌دهد؛ با اینکه حضورش اندک است. مادر علاوه بر دلسوزی، درایت دارد. حتی به بعد از مرگش هم فکر می‌کند و به بچه‌ها سفارش‌های لازم را می‌کند تا آنها سربلند باشند.

او ادامه می‌دهد: مادر تجلی گاه قوم ایرانی است. به نظرم این فیلم اجتماعی است. وقتی افراد این خانواده را به منزله یک جمعیت و اجتماع در نظر بگیریم، این اجتماع یک رهبر دارد و این رهبر مادر است. در کنار تمام نکاتی که تا کنون به آن اشاره شد، نباید فراموش کنیم که فیلم «مادر» جایی برای نزدیکیِ اقوام مختلف ایران هم هست. در این فیلم به شکلی ظریف و باورپذیر، تلاش شده تا عجم و عرب با توجه به اشتراکاتِ فرهنگی، یکی شوند و نکته مهم اینکه؛ حلقه وصل این دو قوم، باز هم مادر است.