گناه‌شناسی مقدم بر ترک گناه است

به گزارش خبرگزاری شبستان؛ جلسه سی و هفتم درس اخلاقِ آیت الله کمیلی خراسانی پیرامون شرح کتاب گران‌قدر آداب نماز امام خمینی با حضور شاگردان و علاقمندان به معارف الهی برگزار شد. آیت الله کمیلی در ادامه سلسله جلسات اخلاقی در شرح و توضیح آداب معنوی نماز دربارۀ قرائت حمد و سوره گفت: یکی از واجبات نماز، قرائت حمد و سوره از کتاب الله و ثقل اول است. نمازگزار باید در رکعت اول و دوم نماز، اول حمد و بعد از آن یک سوره تمام را بخواند. البته باید توجه داشت که دو سوره «الضحی» و «الانشراح» و همچنین دو سوره «الفیل» و «قریش» یک سوره حساب می‏شود؛ یعنی اگر نمازگزار یکی را بخواند باید دیگری را هم بخواند.

استاد کمیلی گفت: حضرت امام (ره) در این فصل روایات و مطالب متعددی درباره فضیلت و عظمت قران بیان کرده و یک مقدمه‌ای نیز دارد راجع به موانع استفاده از کلام‌الله و حجاب‌هایی که مانع استفاده درست از نور قران می‌شود.

وی گفت: انسان قبل از مطالعه کتاب و استماع هر کلام و گفتاری باید ابتدا مؤلف، گوینده و متکلم آن را شناخته و عظمتش را درک کند. بعد از ورود به کتاب نیز باید ببیند مطالب و مقاصد آن چگونه است و عظمتِ نتایج و ثمرات حاصل شده از آن را ادراک کند. مثلاً درباره قرآن کریم باید عظمت رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) و جبرئیل امین که واسطه وحی است را بشناسد که این خود بحث و مطلب فراوان دارد. انسان درباره متکلم و گوینده قرآن که اصل و اساس آن از خداوند متعال (اللَّه الْجَلِيلَ الْعَظِيمَ) است چه می‌تواند بگوید؟ او که اول، آخر، ظاهر و باطن و دارای آن همه اسماء و صفات است. لسان از بیان آن الکن است. انسان هرچه در راه سیر الی الله و معارف الهی قدم بردارد باز هم کم می‌آورد.

استاد حوزه درباره عظمتِ مطالب و معارف قرآنی گفت: این همه کتب تفسیر قرآن از اهل تشیع و تسنن و تفسیرهای عرفانی نظیر «کشف‌الاسرار»، «بیان السعادة» و تفسیر سوره حمدِ حضرت امام راحل (رض) نشانگر چیست؟ در گذشته تفسیر سوره حمد از رسانه ملی پخش می‌شد و آن صحبت‌های عرفانیِ عالی بسیار تأثیرگذار بود. وی درباره عظمت مرسل الیه گفت: شخصیت خاتم الانبیاء محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) غنی از مدح ما است و فضائل پیامبر در بین تمام مسلمان‌ها اعم از شیعه و سنی بسیار معروف و مشهور است.

استاد عرفان و اخلاق درباره عظمت رسولِ وحی گفت: حضرت جبرئیل از اعظم ملائکه الهی است و در سفر معراج از سوی خدا مأمور شد تا پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) را مطلع کند از اموری که به آن آگاهی نداشت.استاد کمیلی درباره حافظ قرآن گفت: در قرآن آمده، « ‏‏اِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ ِانّا لَهُ لَحافِظُون»؛ یعنی رمز ماندگاری قران همان حفظ الهی است.

استاد حوزه خاطر نشان ساخت: از شارح یک کتاب نیز می‌توان به عظمت کتاب پی برد. شارحین قرآن، اهل بیتِ عصمت و طهارت‌اند که دارای جلالت و عصمت هستند. شیعه، تفسیر قرآن را از اهل بیت (علیهم السلام) می‌گیرد. برخی آیات قرآن درباره وضو، غسل و نظایر آن تفسیر خاصی دارد. مضامین یک آیه را اهل‌بیت بیان و تفسیر می‌کنند.

وی افزود: وقت نزول قرآن کریم نیز بسیار شرافت و کرامت دارد؛ شب قدری که بنا به نص قرآن کریم « لیلة القدر خیر من الف شهر» بوده و از هزار ماه برتر است.‏ درباره کیفیت وحی و اینکه چگونه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) وحی را دریافت کرده نیز مطالب بسیار است.

استاد عرفان و اخلاق گفت: برخی حجاب‌ها مانع می‌شود تا انسان نتواند متوجه مفاهیم و مطالب عالی قرآن شود. یکی از آن‌ها، حجاب خودبینی است. انسانِ خودخواه و دارای نفس کبریایی نمی‌تواند مطالب حقه قرآنی و کلام دقیق و رقیق الهی را آن‌طوری که هست درک کند؛ لذا کسی که می‌خواهد از حقایق قرآنی مطلع شود ابتدا باید درون خود را از رذائل و حجاب‌های درونی پاک کند.

استاد اخلاق گفت: اگر می‌خواهید خدا با شما حرف بزند قرآن بخوانید. قرآن، مشافهه بین بنده و خدا است. یعنی خدا با او مشافهه می‌کند. اما چگونه این آمادگی در دل انسان ایجاد می‌شود تا بتواند رموز قرآنی را با قرائت آیات قرآن کشف کند؟ و حالی پیدا کند که گویا قرآن همین لحظه بر او نازل شده و خدا دارد با او صحبت می‌کند؟ همانند فضیل عیاض که بعد از شنیدن آیۀ «أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللّه» گفت: گویا این آیه را همین لحظه شنیدم لذا دست از غارت و دزدی برداشت و توبه کرد. قرآن، انسان را این‌طور متحول می‌سازد. البته فرد برای دریافت باید زمینه صالحی داشته باشد. حضرت امام صادق (علیه‌السلام) مي‌فرمايد: به هنگام قرائت سوره حمد وقتي به آيه شريفه «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِين‏» رسيدم، شروع به تكرار این آیه کردم تا به حدّي كه يك مرتبه ديدم آن كسي كه خود اين آيه را نازل كرده است دارد از زبان من آن را تلاوت مي‌كند. و این امر مستلزم داشتن یک روح عالی و پاک است.

استاد عرفان گفت: یکی دیگر از حجب، حجاب آراء فاسده‏‎ ‎‏است. مثلاً اگر شخصی نسبت به آیات توحیدی و عرفانی یک آراء خاصی داشته و به آن موضع بگیرد آن‌ها را طور دیگری تفسیر خواهد کرد. چون کسی که معتقد نیست می‌تواند آیات را به نحو دیگری تفسیر نماید. این اختلافی که پیش آمده یک مقدارش به علت همین مسائل است. یعنی اشخاص قبل از ورود به قرآن یک عقاید و آراء خاصی برای خود دارند لذا نمی‌توانند آنچه را که خداوند فرموده درک و بیان کنند.

استاد اخلاق گفت: از حجاب‌های دیگری که مانع فهم معنوی قرآن می‌شود، حجاب معاصی است. غلظت گناه و غلظت حجاب مانع استفاده انسان از انوار قرآنی می‌شود. لذا انسان باید در ابتدا گناه را ترک نماید. در مسئله سلوک نیز به همین صورت است. بعضی با وجود داشتن استاد و انجام دستورات در راه سیر و سلوک پیشرفت نمی‌کنند و موفق نمی‌شوند چون گرفتارِ گناهی هستند که باید آن را پیدا کنند. گناهان هم که یکی دو تا نیست. چقدر گناه برای چشم، زبان و گوش نوشته‌اند. لذا انسان باید در باب عدالت، گناه را ترک کند. عدالت، معتدل بودن در راه خدا، مستقیم شدن، انجام واجبات و ترک محرمات برای همه امری لازم است. بعضی عدالت را مختص به امام جماعت مسجد، قاضی و مرجع تقلید می‌کنند. اما مسئله معتدل بودن در مسائل دینی و ترک گناه آن هم به صورت ملکه برای همه لازم است. البته استاد ما مرحوم آیت الله العظمی آقای خویی می‌فرمود: اطلاع کامل داشتن از واجبات دینی و گناهان صغیره و کبیره کفایت می‌کند؛ چون اولین گام، معرفت‌شناسی است. انسان قبل از انجام هر کاری باید ابتدا نسبت به آن موضوع اطلاع کاملی داشته باشد. این شناخت و معرفت می‌تواند از طریق اجتهاد، احتیاط یا از راه تقلید حاصل شود. گاهی انسان در اثر اشتباه، واجب را بجای حرام و حرام را بجای واجب می‌گیرد.

وی افزود: گناه شناسی مقدم بر ترک گناه است. انسان ابتدا باید گناه شناسی و واجب شناسی کند تا بداند چه کاری را باید انجام دهد. در بین مراجع تقلید، مرحوم آیت الله العظمی آقای خویی (رضوان الله علیه) می‌فرمود: همین که انسان استقامت داشته باشد کافی است. یعنی اگر انسان ابتدا شناسایی کند و سپس اقدام به انجام واجبات و ترک محرمات کند کافی است و لزومی ندارد ملکه انجام واجبات و ترک محرمات را حتماً پیدا کند. ملکه شدن با اصل افعال فرق می‌کند. یک وقت گفته می‌شود یک فعلی را آن‌قدر تمرین کنید تا حالتی از ملکه شدن و بازدارندگی در شما پیدا شود. یک زمان نیز شما به همه محرمات و واجبات آگاه هستید و آن‌ها را انجام می‌دهید اما باید آن‌قدر مراقبه، تمرین و تکرار داشته باشید تا ملکه نفسانی پیدا کنید. اکثر مراجع می‌گویند این ملکه لازم است چون از آن مأمون نیست. یعنی ممکن است فعل معصیت و ترک واجب برای فرد پیش بیاید. لذا گفته می‌شود حتماً باید ملکه شود و نظر بنده نیز همین است. حتماً باید ملکه عدالت در اثر مراقبات و تمرینات در انسان پیدا شود. لذا برای فهم قرآنی، ملکه شدن تقوا و عدالت حتماً لازم است.

استاد کمیلی گفت: حجاب دیگر، حجاب حب دنیا است. حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «حُبَ‏ الدُّنْيَا يُعْمِي‏ وَ يُصِم»؛‏ُ محبت دنیا، انسان را کور و کر می‌کند. لذا انسان باید تعلقات دنیوی و محبت دنیا را معالجه کند تا اگر سراغ نماز، عبادت و قرائت قرآن رفت بتواند نمازی بخواند که طبق فرموده پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله)، «قُرَّةُ عَيْنِي فِي اَلصَّلاَةِ» است. یعنی نور چشم من نماز است. باید دل انسان برای شنیدن اذان و خواندن نماز پر بزند و نمازش را با شوق و عشق، بخواند. لذا اگر کسی می‌خواهد از نماز و قرائت قرآن خود بهره ببرد باید قلبش را کاملاً آماده کند و روحانیت معنوی خود را بکار بگیرد تا بتواند در مسیر الی الله قدم بردارد و پیشرفت کند.

وی در خاتمه گفت: از خداوند متعال می‌خواهیم به همه ما توفیقی عنایت فرماید و یاری‌مان دهد تا در مسیرش قدم‌های فعالانه‌ای را برداریم.