امام کاظم(ع)؛ خورشید محبوس هدایت

 خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ فاطمه رحیم زاده- حضرت موسی بن جعفر(ع) ملقب و مشهور به امام کاظم، امام هفتم شیعیان است که پس از شهادت امام جعفر صادق (ع) مسئولیت دشواری را در قبال حفظ اسلام واقعی از گزند و خطراتی که آن را تهدید می کرد به عهده گرفت و به امامت رسید. به این ترتیب از سال 148 تا 183 به مدت 35 سال رهبری شیعیان را عهده دارشد و در این مدت اغلب یا زندان و یا در تبعید بودند.

امامت حضرت موسی بن جعفر(ع) معاصر با چهار تن از خلفای عباسی همزمان بود. خلفایی که همگی در ضدیت با شیعه قرار گرفته و فشار بسیاری را متوجه امام کاظم (ع) و اصحابشان داشتند. امام كاظم(ع) از سوي تمام خلفاي مزبور، در رنج و عذاب بود و چندين بار از سوي آنان دستگير و زنداني شد. تنها در دوران خلافت هارون الرشيد، به مدت چهار سال (از شوال سال 179 تا زمان شهادتش در سال 183 قمري) در حبس و شكنجه بود. سرانجام آن حضرت در عهد خلافت هارون الرشید و با توطئه او به شهادت رسید.

هارون الرشيد (پنجمين خليفه عباسي) كه دشمني و ناسازگاري غير قابل انكاري با ذراري حضرت فاطمه زهرا (س) و اولاد اميرمومنان(ع) داشت، در آزار و شكنجه سادات علوي و منتسبين به خاندان امامت و ولايت، كوتاهي نمي كرد او كه از مستبدترين و جنایتکارترین حاكمان عباسي است، وجود مقام و معنويت امام، احترام مردم نسبت به او را تحمل نمي كرد و از اين بابت، بسيار ناراحت و عصباني بود و به این ترتیب در رمضان سال 179 قمري دستور دستگیری امام را صادر کرد و پس از دستگیری، شکنجه و آزار طاقت فرسا به دستور هارون الرشيد به آن حضرت، خرماي مسموم خورانده شد و امام کاظم(ع) غريبانه و مظلومانه در 25 رجب سال 183 قمري به شهادت رساندند.

یکی از ابعاد درس آموز زندگی امام موسی بن جعفر علیه السلام، مبارزات آن حضرت با فساد و انحراف در جامعه اسلامی است. حضرت موسی بن جعفر (ع)، مظهر انسان کامل است و بر این اساس، صفات خاصی داشت که متمایز از سایر انسان ها بود. علم و تقوا و عبادات بسیار همراه با معرفت عمیق و سجایای اخلاقی فراوان از ویژگی‌های شخصیتی امام (ع) بود.

امام کاظم (ع) در جهت اخلاق، نمونه اعلی برای انسانیت والا بوده است و پس از آن بزرگوار، امامان هدایت (ع)، در بنیان گذاری خطوط اخلاق و مکارم رفتاری، قدم در جای قدم او گذاشتند.

در زمینه عبادت هم بدون شک، بهترین و شیرین ترین لحظات زندگی امام کاظم (ع) لحظاتی بود که با خلوت با معبود سر بر آستان او می سایید و در پیشگاهش به نماز ایستاده و یا به مناجات و دعا مشغول می شد تا جایی که زندان هارون الرشید را بهترین مکان برای انجام عبادات طولانی خود می دید.

موسی بن جعفر(ع) نه تنها از نظر علمی تمام دانشمندان و رجال علمی آن روز را تحت الشعاع قرار داده بود بلکه از نظر فضائل اخلاقی و صفات برجسته انسانی نیز زبانزد خاص و عام بود به طوری که تمام دانشمندانی که با زندگی پرافتخار آن حضرت آشنایی دارند در برابر عظمت شخصیت اخلاقی وی سر تعظیم فرود آورده اند.

دورانى که امام کاظم (ع) در آن زندگى مى‌ کرد، مصادف با نخستین مرحله استبداد و ستمگرى حکّام عباسى بود. این اعمال فشار از زمان امام صادق (ع) آغاز شد و تا زمان امام رضا (ع) در دوره خلافت مأمون با شدت هر چه تمام تر ادامه یافت؛ مردم در زمان مأمون اندکى احساس امنیت سیاسى کردند، ولى دیرى نپایید که دستگاه خلافت بدرفتارى و اعمال فشار بر مردم را دوباره از سر گرفت. فشار سیاسى عباسیان در دوره‌اى آغاز شد که پیش از آن، امام باقر (ع) و امام صادق(ع) با تربیت شاگردان فراوان، بنیه علمى و حدیثى شیعه را تقویت کرده بودند و جنبشى عظیم در میان شیعه پدید آورده بودند. رسالت امام موسی کاظم (علیه السلام) آن بود تا در این حرکت علمى، توازن و تعادل فکرى را میان شیعیان برقرار کند.

عصر امام کاظم(ع) دوران بسیار سختى براى شیعیان بود. در این دوران حرکت‌هاى اعتراض‌آمیز متعددى از ناحیه شیعیان و علویان نسبت به خلفاى عباسى صورت گرفت. در واقع مهمترین رقیب عباسیان، علویان بودند و طبیعى بود که حکومت آنان را سخت تحت نظارت قرار دهد. امامان شیعه همگى بر لزوم رعایت تقیه پافشارى کرده و مى ‌کوشیدند تا تشکّل شیعه و رهبرى آنها را به طور پنهانى اداره کند.

با وجود قرار داشتن در آستانه سالروز شهادت امام موسی کاظم(ع) گفتگوی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام محمد مختاری استاد حوزه و دانشگاه و امام جمعه موقت بیرجند را در زیر می خوانید؛

1-ویژگی های اخلاقی امام کاظم(ع) را تشریح کنید؟اولین ویژگی برجسته امام موسی کاظم(ع) عبادت، مناجات و رازو نیازهای عاشقانه امام با خداوند است تا جایی که وقتی حضرت را به زندان هارون منتقل کردند بابت جای خلوتی که برای عبادت با معبود پیدا کرده بودند، خداوند را شاکر بودند.

امام پیوسته در سجده بودند. آن حضرت با مناجات های پیوسته خود با خداوند از فرصت زندان به عنوان بهترین فرصت راز و نیاز با خداوند استفاده می کردند و این از درس هایی است که باید از این امام همام آموخت و از فرصت ها برای عبادت با خداوند بهره برد.

دومین ویژگی امام حلم و بردباری است. این مهم باعث ملقب شدن ایشان به کاظم شد یعنی کسی که خشم خود را فرو می خورد در برخورد با معاندین و مخالفان با حلم و بردباری ورود می کردند.کمک به دیگران و خدمت به بندگان خدا و دستگیری معنوی و مادی بندگان از دیگر ویژگی های امام کاظم(ع) است.

2- با وجود قرار داشتن امام کاظم(ع) در اسارت و زندان، سیره هدایتی و تبلیغی امام برای هدایت شیعیان از داخل زندان چگونه بود؟ یکی از مهمترین اقدامات امام کاظم (ع) که در راستای گسترش فرهنگ دینی در جامعه انجام شد تبلیغ و اشاعه اسلام ناب بود، با وجود ترس حاکمان وقت از امام و زندانی کردن ایشان امام موسی کاظم(ع) از داخل زندان هم به ارشاد مردم می پرداختند.

احکام و قوانینی که از جانب امام کاظم (ع) تبیین می شد از علم امامت ایشان سرچشمه می گرفت و با عرضه این علوم و احکام دینی، جامعه در مسیر هدایت صحیح قرار می گرفت و این مهم چیزی نبود که حاکمان تاب دیدن آن را داشته باشند و به همین علت از همان ابتدا شروع به سخت گیری و محدود کردن فعالیت های امام کاظم (ع) کردند.

3-علت طولانی شدن زندانی امام چه بود و رفتار امام چه تأثیری بر دشمنان، زندان بان ها و... داشت؟ در این زمینه دو نکته حائز اهمیت است. با وجود اینکه امام هیچ امکانات رسمی مانند نیرو، اسلحه و .... نداشتند، اما نگرانی های هارون پابرجا بود چرا که مردم با دیدن امام به سمت ایشان رفته و از هارون دور می شدند و همین امر باعث خشم هارون شده و امام را از دسترس مردم دور می کردند.

 از سوی دیگر با ورود امام به زندان، زندان بان متحول شده و و به خدمت ایشان در می آمد و همین امر باعث تغییر زندان و زندان بان‌های امام توسط هارون می شد.

4- امام القابی مانند عبد صالح و... داشتند، علت ملقب بودن امام به این القاب چه بود و در زیارتنامه امام از عباراتی مانند المعذب فی قعر السجون، ظلم المطامیر نام برده شده است، منظور از این عبارات چیست؟ حضرت چندین لقب دارد که مهمترین آنها کاظم و عبد صالح است، از آن‌جا که امام اهل عبادت فراوان، سجده، بندگی خداوند بودند به عبد صالح معروف شدند.

علت ملقب شدن امام به کاظم را فروخوردن خشم در برابر معاندین و مخالفان است. در زیارتنامه حضرت عباراتی مانند المعذب فی قعر السجون، ظلم المطامیر نام برده شده است که بیانگر این است که حضرت در قعر زندان ها شکنجه و عذاب می شدند تا جایی که در یکی از زندان ها ساق پای حرت در قل و زنجیر کوبیده شده بود و این ها تعابیری است که در زیارت نامه و صلوات هایی که توسط معصومین وارد شده، آمده است.

5-در زمان امامت ایشان شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه با وجود تغییر چهار خلیفه به چه نحو بود و نهضت علمی امام صادق(ع) پس از شهادتشان چگونه پیگیری شد؟ امام در زمان چهار خلیفه عباسی منصور، هادی، مهدی و هارون الرشید بودند. با توجه به شرایط جامعه در آن برهه زمانی، شیوه حضرت نیز مانند امام جعفر صادق(ع) بر برخورد مستقیم، نظامی و قیام علنی نبود چرا که در زمان خلفای خونخوار عباسی جان مردم و امام به خطر افتاده و خفقان بیشتری حاکم می شد.

امام موسی کاظم(ع) مصلحت را در آن دید که مانند امام صادق(ع) و امام محمد باقر(ع) روش تربیتی شاگردان را پیش گیرند و در مسیر علمی حرکت کند تا شاگردان در آینده راه اهل بیت را ادامه داده و خلفای عباسی را رسوا کنند.

۶- آیا از امام روایتی در خصوص غیبت امام زمان(عج) صادر شده است و رابطه کاظم الغیظ بودن با استکبار ستیزی رو توضیح بفرمایید؟ در روایتی از امام موسی کاظم(ع) در راستای غیبت امام زمان (عج) امده است: خوش به حال شیعیانی که در غیبت قائم ما چنگ به دوستی ما زده و بر محبت ما ثابت ماندند و از دشمنان ما بیزاری می جویند آنها از ما و ما از آنها هستیم.

کاظم الغیظ بودن با استکبار ستیزی منافاتی ندارد، کاظم الغیط به معنای مدیریت خشم است و به معنای تن به ظلم دادن و مبارزه نکردن نیست. مشهورترین لقب حضرت موسی بن جعفر (ع)، کاظم است، کاظم الغیظ بودن باعث بروز رفتار سنجیده می شود ولو آن رفتار جنگ و... باشد.

کظم الغیظ بودن امام در ارتباط با دوستان آگاه و مسلمانان جاهل که به علت عناد و تبلیغات سو به اهل بیت جسارت داشتند صورت می گرفت و حضرت از این طریق حضرت دشمنان را به دوستان اهل بیت مبدل کردند.

حضرت در برابر دشمنان و هارون ها اهل مبارزه و ایستادگی بود چراکه ایشان هم مانند دیگر معصومین اهل سازش با مستکبران نبودند و به همین دلیل سال های متمادی از عمر با برکت خود را در زندان سپری کردند.

ائمه و معصومین اهل سازش با مستکبران زمان خود نبودند، و اهل بیت به همین دلیل توسط دشمنان مسموم، تبعید و به شهادت می رسیدند.