امام سجاد(ع) و صحیفه سجادیه به روایت شرق شناسان اروپایی

خبرگزاری شبستان، جهان اسلام: شرق شناسی امروزه به علمی تبدیل شده است که دارای ماهیت، روش، فلسفه، مطالعات و اهداف است. شرق شناسان در طول تاریخ با قلم‌های خود مفاهیم و ایده هایی را به نسل های مختلف منتقل کردند. آنها در طول قرون متمادی نقش مهمی در زندگی امت اسلامی داشت که نتایج مثبت و منفی دربر داشته است. یکی از مسایلی که مورد شرق شناسان اروپایی قرار داشت، سیره و زندگی اهل بیت(ع) بوده است که روش و راه و مسلک ائمه اطهار(ع) بر زندگی برخی از آنها تاثیر گذاشته است.

شرق شناسان با استفاده از ابزارهای موجود به گردآوری و به دست آوردن اطلاعات میراث اسلامی پرداختند، آنها تنها از طریق کتابخانه ها و موزه ها و انجمن ها به دنبال میراث اسلامی نگشتند، بلکه به مطالعه، تحقیق، انتشار، ترجمه از پیدایش و توسعه میراث اسلامی اقدام کردند.

امروز شرق شناسان علاوه بر تاریخ اسلام، به طور ویژه به زندگی ائمه اطهار(ع) از جمله حضرت زین العابدین(ع) پرداختند. به طوری که شرق شناسان به مطالعه و تحقیق و تحلیل درباره زندگی و سیره این شخصیت بزرگ و کتاب صحیفه سجادیه و رساله حقوق این امام همام(ع) پرداختند.

امام زین العابدین از نگاه خاورشناسان

برخی معتقدند که اطلاعات موجود در مورد زندگی امام علی بن الحسین زین العابدین(ع) و سیره زندگی اش به روایت مورخان شرق شناس بسیار اندک است و با نقش علمی و مذهبی و اجتماعی امام(ع) تناسب ندارد. اما با مراجعه ساده به نوشته های مورخان مسلمان درباره این شخصیت بزرگ و سهل انگاری شان درباره سیره او در مقایسه با نوشته هایشان درباره شخصیت های اسلامی دیگر که نفش موثری در تاریخ اسلام نداشتند، دیده می شود.

«لورا والیری» شرق شناس ایتالیایی درباره علت بی اعتنایی مورخان مسلمان درباره این شخصیت بزرگ می گوید: بی اعتنایی مورخان مسلمان در دوره های پیشین نسبت به امام زین العابدین(ع) به دستورات حکام اموی و عباسی برمی گردد.

والیری معتقد است که حکام اموی و عباسی از این مورخان خواستند تا از نوشتن فضایل اعتقادی و تاریخی اهل بیت(ع) دست بکشند و جایگاه علمی آنها را نادیده بگیرند.

والیری می گوید: این راویان و مورخان از حکام بنی امیه و عباسی به دلیل منافع مادی شان می ترسیدند، به همین دلیل از فضایل ائمه اطهار(ع) غفلت کردند و با نام نبردن از اسامی ائمه(ع) بسیار افراط کردند.

با این وجود، این بی اعتنایی باعث نشد تا برخی از شرق شناسان نسبت به نوشتن درباره ائمه اطهار(ع) به ویژه امام زین العابدین(ع) غافل باشند. اگرچه نمی توان آنها را از نظر تعداد با مطالعات اسلامی دیگر مقایسه کرد. اما مطالعات ارزشمندی دراین زمینه توسط شرق شناسان صورت گرفته است.

«جئولوس هیل» شرق شناس هلندی، پژوهش و تحقیقی درباره امام زین العابدین(ع)ارایه کرد که در سال 1915 میلادی در کتاب شرق شناس معروف آلمانی «وایل» منتشر کرد. در آن زندگی امام(ع) و تقوای آن حضور در امور دنیوی بررسی شد.

«کاپیزونی» خاورشناس ایتالیایی نیز سال 1991 تحقیقی درباره عصر امام زین العابدین(ع)و اختلافات و گرایشات شیعی در آن زمان در مجله R.S.O منتشر کرد.

مطالعه «مادولنیک» شرق شناس آلمانی از مطالعات ارزشمند درباره سیره امام زین العابدین(ع) به شمار می آید که در دایره المعارف دینی با عنوان « علی بن الحسین» در سال 1965 میلادی در برلین منتشر کرد.

«دوایت نیوتن دونالدسن» شرق شناس و اسلام شناس آمریکایی در کتاب خود با عنوان «عقیده شیعه» به نام و نسب امام (ع) پرداخته است که از خاندان عرب هاشمی است.

«ایتان کولبرگ» خاورشناس معاصر و شیعه‌شناس در تحقیق خود به نام «زین العابدین علی بن الحسین»، « هنری کوربان» شرق شناس فرانسوی  در کتاب خود به نام «شیعه اثنی عشری» و «فواد سزکین» خاورشناس ترکیه ای در کتاب خود به نام «تاریخ میراث عربی» به نام و نسب امام زین العابدین پرداختند و براین مسئله تاکید کرد که او نوه امام علی بن ابی طاللب(ع) است.

شرق شناسان از جمله «دونالدسن» در این مسئله اجماع دارند که مادر امام زین العابدین(ع) شاهزاده فارس بوده است.

«هنری ماسه» شرق شناس فرانسوی با اشاره به جایگاه امام زین العابدین(ع) در میان مردم، نوشت: امام حسین بن علی(ع) با دختر آخرین پادشاه ساسانی ایران ازدواج کرد.

هنری کوربان درباره لقب او می گوید: این لقب ناشی از روحیه عرفانی امام (ع) است. علی زین العابدین یعنی زینت متقیان. او کسی بود که همیشه عبادت می کرد.

جایگاه امام(ع) در قول شرق شناس

«کارل بروکلمن» شرق شناس آلمانی درباره امام سجاد(ع) می گوید: علی بن الحسین زین العابدین، بهترین مردم از نظر چهره است.

«ولیام مونتگمری» شرق شناس انگلیسی می گوید: امام زین العابدین(ع) مبانی مشروعیت دینی نهضت شیعی براساس مفهوم ولایت پذیری را تدوین کرد.

«هنری کوربان» می گوید: علی زین العابدین سجاد، زینت متقیان است.

ایتان کولبرگ می گوید: علی با کسانی که با کینه اشتباده کردند، صبر و حلم دارد.

قرائت شرق شناسان از صحیفه سجادیه

کتاب صحیفه سجادیه، امام سجاد(ع) یکی از گنجینه های میراث اسلامی و یکی از کتاب های بلاغت تربیت، اخلاق و ادب در اسلام است. این کتاب افق جدیدی را برای آگاهی دینی درعصری گشود که حوادث و مشکلات سیاسی بسیاری داشت.

«میشل کعدی» شرق شناس لبنانی درباره صحیفه سجادیه می گوید: در این کتاب صدها دعا و ذکر و پند دارد که به اخلاق و عشق به خدا دعوت می کند.

کعدی می گوید: اگر تلاش کنیم که با دقت مناجات و دعاهای زین العابدین را بخوانیم، در دعای آن معراج مومن را که مسیح سفارش کرده است، می بینیم.

دکتر «رینولدز نیکلسون» شرق شناس انگلیسی  می گوید: علاقه غرب به جریان دینی با بررسی «تصوف اسلامی» در قرن نوزدهم آغاز شد که به عنوان یک جنبش مذهبی انقلابی به شمار آمد.

نتیجه مطالعات نشان می دهد که کوربان عناصر اصلی عرفان شیعی را از دوره امام سجاد(ع) می داند، زیرا مسایل عمده عرفان شیعی درباره آموزه های امامان چهارم، پنجم و ششم است.

«یان ریشار» شرق شناس فرانسوی می گوید: ائمه (ع) توصیه کردند که شیعه آنها کتاب های عبادی را را بخوانند. این کتاب ها راهی برای رسیدن صالحان به خداوند متعال است. دعاهای منسوب به زین العابدین که امروز شیعیان آن را مطالعه می کند، در کتاب یا مجموعه ای جمع آوری شده است که به اعمال تقوا می پردازد و «صحیفه سجادیه» نام دارد.

صحیفه سجادیه با توجه به اهمیتش درمیان شرق شناسان مورد توجه است، به همین دلیل نامگذاری این کتاب با اسامی که در میان اندیشمندان مسلمان معروف است، متمایز است. این نام ها «انجیل اهل بیت»، «خواهر قرآن»، «زبور آل محمد»، «انجیل آل محمد» و «زبور آل رسول» است.

هنری کوربان می گوید: امام سجاد(ع) مولف کتاب «مزامیر و اناجیل آل رسول » است. متنی که مورد تفسیر تعدادی بسیاری از نویسندگان شیعه بوده و تا روزگار ما باقی مانده است.

برخی از شرق شناسان از جمله کولبرگ می گویند: این کتاب بارها ترجمه شده است. این کتاب در دوره صفوی به فارسی ترجمه شده است و بر آن 15 مناجات افزوده شده است. سپس به زبان انگلیسی به عنوان « صلوات مقدس در اسلام» یا «مزامیر اسلام»  توسط«چتک »(Chittick, W.W) ترجمه شده است که در سال 1988 میلادی در لندن چاپ شد.

صحیفه سجادیه تاکنون به زبان‌های آلمانی، فرانسوی، اردو، انگلیسی و فارسی ترجمه شده است.