خبرگزاری شبستان،جهان اسلام: نوروز یک جشن باستانی به مناسبت فرا رسیدن بهار است که در بخش‌هایی از خاورمیانه، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، بالکان و شرق آفریقا جشن گرفته می‌شود. قدمت آن حداقل به سه هزار سال می‌رسد. نوروز جشن تولد دوباره و نو شدن، پایان زمستان و شکوفایی زمین است.
تاریخ نوروز
نوروز اغلب سال نو ایرانی نامیده می‌شود و پیوند تنگاتنگی با کشور ایران دارد. اما نوروز در بسیاری از کشورهای مختلف از جمله افغانستان، آسیای مرکزی و جنوبی، در میان کردها در سراسر خاورمیانه و حتی در بخش‌هایی از بالکان و جزیره زنگبار تانزانیا هم جشن گرفته می‌شود.
با وجود اینکه نوروز ریشه‌ای کهن دارد، اما در طول هزاران سالی که جشن گرفته شده، تغییرات قابل توجهی داشته است. مناطق مختلف سنت‌های متفاوتی را حفظ کرده یا توسعه داده‌اند و سنت‌های جدیدی به قدیمی‌ها اضافه شده است. نکته زیبای نوروز این است که به هر کجا رسیده، شکل‌های متفاوتی به خود گرفته است، اما همیشه پیام اصلی تولد دوباره و نو شدن را نشان می‌دهد.
گسترش نوروز را می‌توان در سه عامل تاریخی اولیه جستجو کرد. اول تأثیر باستانی فرهنگ ایرانی در بخش بزرگی از آسیای مرکزی و غربی، جایی که جوامع ایرانی و ترکی آن را برای قرن‌ها جشن گرفته‌اند.
دوم اینکه نوروز با پذیرش فرهنگ و شعر فارسی توسط امپراتوری‌های قرون وسطی مانند عثمانی‌ها و مغول‌ها که این تعطیلات را به ترکیه، بالکان و جنوب آسیا گسترش دادند، مرتبط است. دربار مغول به طور رسمی نوروز را در هند جشن گرفت، در حالی که فرقه صوفی بکتاشی که در قلمرو عثمانی تأثیرگذار بود، این تعطیلات را به اروپای جنوب شرقی گسترش داد.
در گذشته، عید نوروز بسیار فراگیرتر از الان بود و گفته می‌شود که سلسله‌های اسلامی اموی و عباسی در جهان عرب نوروز را جشن گرفته‌اند.
سومین عامل در گسترش نوروز انتقال این سنت‌ها از سوی ایرانی‌ها به مکان‌هایی مانند زنگبار است که در نهایت توسط مردم محلی نیز پذیرفته شد.
عید نوروز برای بسیاری نیز یک جشن مذهبی است. در آیین زرتشتی نوروز به عنوان سال نو نامگذاری شده است. برای بسیاری از مسلمانان نیز نوروز روز مهمی است.
امام جعفر صادق (ع) امام ششم شیعیان نیز به برگزاری جشن نوروز با ذکر خداوند تشویق می‌کردند و توصیه‌هایی در مورد این روز داشتند.
سنت برگزاری عید نوروز توسط بسیاری به ویژه در میان مسلمانان شیعه در هند و پاکستان جدی گرفته می‌شود. بسیاری از مسلمانان با توزیع برنج و شکر و رنگ‌آمیزی تخم مرغ آب پز این روز جشن می‌گیرند. برخی از شیعیان هم این روز را روزه می‌گیرند.
اما نوروز هم گاهی اوقات تحت تأثیر برخی سیاست‌ها در بعضی از کشور‌ها قرار گرفته است. در بخش‌هایی از اتحاد جماهیر شوروی، بخش‌هایی از عید نوروز در بسیاری از سال‌های قرن بیستم ممنوع بود و میلیون‌ها نفر را مجبور کرد که نوروز را در زیر زمین جشن بگیرند.
اما در تمام این مدت، نوروز به عنوان نمادی از تولد دوباره، شادی و عشق که به میراث فرهنگ پارسی در سطح منطقه اشاره دارد، پابرجا بوده است.
نوروز در آذربایجان، گرجستان و ارمنستان
نوروز یک جشن ملی بزرگ در کشور همسایه شمالی ایران یعنی آذربایجان است که با آتش افروزی‌های عظیم در سراسر کشور همراه با موسیقی برگزار می‌شود.
از روز‌ها قبل از آغاز سال نو، آذری‌ها هیزم را برای روشن کردن آتش جمع‌آوری می‌کنند. خانواده‌ها از روی آتش می‌پرند تا همه چیز‌های بد سال گذشته را بسوزانند و پاک و بی‌آلایش به استقبال سال بروند.
همچنین غذا‌های مخصوص نوروز در آذربایجان طبخ می‌شود. غذا‌های نوروزی آذری شامل یک بشقاب پلو، دلمه (برگ انگور پر شده با گوشت بره) و شیرینی‌هایی که با گردو یا بادام درست می‌شود، است.
همسایه‌ها خلاقیت‌های خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و کودکان خانه به خانه با خواندن آهنگ‌های محلی به سراغ جمع‌آوری شیرینی می‌روند.
بسیاری از خانواده‌ها نیز سبزه‌هایی که با روبان قرمر پیچیده شده‌اند را بر سردر خانه‌های خود نصب می‌کنند.
نوروز همچنین برای مردم در کشور گرجستان نیز بسیار مهم است، جایی که بسیاری رقص‌های سنتی اجرا می‌کنند و مردان جوان در خیابان‌ها سوار بر اسب می‌شوند. مسابقات کشتی نیز از کار‌هایی است که در عید نوروز در گرجستان به طور ویژه برگزار می‌شود.
در همین حال در ارمنستان نیز نوروز با کار‌هایی مانند روشن کردن آتش و آب بازی که از نظر تاریخی در جشن نوروزی ایران رایج بوده، برگزار می‌شود.
نوروز در افغانستان
نوروز به طور گسترده در سراسر افغانستان جشن گرفته می‌شود و نماد اصلی «هفت میوه» است؛ یک دسر شیرین که از هفت میوه خشک و آجیل، معمولاً کشمش قرمز، کشمش سیاه، کشمش زرد، سنجد، پسته، زردآلو خشک و سیب خشک تهیه می‌شود.
یک شام نوروزی در افغانستان شامل چلو سبزی (اسفناج و برنج) با خروس یا ماهی سفید است.
این تعطیلات با شعر خوانی فارسی و همچنین نمایشنامه‌هایی با موضوعات نوروزی مشخص می‌شود.
تهیه سمنو نیز در افغانستان امری ضروری است و بسیاری از زنان برای هم زدن این دسر شیرین که باید ساعت‌ها در حین تهیه هم‌زده شود، جمع می‌شوند و آهنگ‌های محلی می‌خوانند.
در مزارشریف، نوروز ارتباط تنگاتنگی با جشنواره لاله‌های قرمز دارد، زیرا حومه شهر مملو از این گل‌های قرمز زیبا است و بسیاری از پیک نیک در اطراف آنها لذت می‌برند.
در همین حال در مسجد آبی شهر نیز پرچم نوروز با فرا رسیدن فصل بهار به احتزاز درمی آید.
نوروز در آسیای مرکزی
در تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان، نوروز یا «ناوریز» تعطیلات عمومی بزرگ است. نوروز همچنین توسط جوامع ترک و فارس در غرب چین به ویژه در استان سین کیانگ (ترکستان شرقی) که بخش فرهنگی از آسیای مرکزی است، جشن گرفته می‌شود.
در تاجیکستان، تاجیک‌ها خانه‌های خود را قبل از تعطیلات تمیز می‌کنند.
رویداد‌های عمومی اغلب شامل آواز، رقص‌های سنتی، کشتی و همچنین بازی‌های بزرگ بزکشی(یک ورزش سنتی شبیه چوگان اما با استفاده از سر بره) است.
تاجیک‌ها سفره‌ای هم دارند که با هفت قلم که با حرف «س» شروع می‌شود تزئین می‌شود. برخی از تاجیک‌ها نیز مانند افغانستان هفت میوه را تهیه می‌کنند.
هم در تاجیکستان و هم در قرقیزستان، رسم پر کردن ظروف خالی در اطراف خانه با آب در آستانه نوروز برای استقبال از تعطیلات وجود دارد. این رسم با آرزوی سلامتی در سال جدید مرتبط است. بسیاری نیز شمع‌هایی را روشن می‌کنند و اهمیت آب و آتش را در جشن‌های سال نو نشان می‌دهند.
در قزاقستان، یک وعده غذایی مخصوص نوروز تهیه می‌شود که از هفت ماده تشکیل شده است که معمولاً شامل آب، گوشت، نمک، شیر یا ماست و یکی از غلات است. این مواد سمبل هفت فضیلت است و غذا به مهمانان و همسایه‌ها تقدیم می‌شود.
در بسیاری از شهر‌ها، پیام‌آوران در میان خانه‌ها رفت و آمد می‌کنند و مردم را به شرکت در جشن‌ها دعوت می‌کنند.
در سراسر آسیای میانه، نوروز با سمنو که سومالک نیز نامیده می‌شود، ارتباط نزدیکی دارد. سومالک یک خمیر گندم شیرین است که از جوانه گندم تهیه می‌شود. در آستانه نوروز، زنان دور ظروف بزرگ سوملک جمع می‌شوند و ساعت‌ها آن را هم می‌زنند و تا سحر، آواز‌های محلی می‌خوانند. خمیر شیرین پس از آن به دست عزیزان می‌رسد تا در شادی سال جدید پخش شود.
نوروز در کوزوو و آلبانی و ترکیه
در تکیه‌های گروه‌هایی از مسلمانان در کوزوو، نوروز زمانی برای دید و بازدید است و غذا‌هایی مانند گوسفند برای پذیرایی می‌همانان طبخ می‌شود. مراسم‌های مناجات و دعا‌های مرتبط با این روز‌ها نیز برگزار می‌شود.
در بسیاری از مناطق جنوب شرقی اروپا که زمانی تحت حکومت عثمانی بوده‌اند جشن نوروز مشابه جشن عید پاک است و یکی از موارد مشابهت آنها سنت تخم مرغ‌های رنگ شده است.
تا اواسط قرن بیستم جشن نوروز در بسیاری از مناطق رومانی و بلغارستان، آلبانی و کوزوو و در میان تاتار‌های کریمه اوکراین برگزار می‌شد.
نوروز در آلبانی نیز برای همه عزیز و محترم است و با عقاید مذهبی مردم پیوند خورده است. گروه‌هایی از مسلمانان در آلبانی نوروز را به عنوان بزرگداشت تولد امام علی می‌شناسند، در حالی که برای آلبانی‌های غیرمسلمان جشن آن با آغاز بهار پیوند خورده است.
در بین صوفیان بکتاشی و علویان خارج از آلبانی به ویژه در ترکیه نوروز با جشن‌های مربوط به امام علی جشن گرفته می‌شود.
نوروز در تانزانیا
از بین تمام کشورهایی که نوروز در آنها جشن گرفته می‌شود، احتمالاً تانزانیا کمتر از همه شناخته شده است.
حدود ۱۰۰۰ سال پیش، گروهی از ایرانیان شیراز به جزیره زنگبار در سواحل تانزانیا نقل مکان کرده و در آنجا ساکن شدند. آنها بخشی از موج بزرگ مهاجرت از ایران و منطقه خلیج فارس در طول قرون بعدی بودند که زنگبار و سواحل شرقی آفریقا را به طور کلی در یک رابطه نزدیک با مناطق خلیج فارس قرار دادند.
شیرازی‌هایی که در زنگبار ساکن شدند، نوروز را با خود آوردند و به مرور زمان زنگباری‌ها این تعطیلات را با نام «ماکوا کوگوا» پذیرفتند.
نوروز به عنوان یک جشنواره سال نو با مجموعه‌ای از سنت‌های خاص خود جشن گرفته می‌شود.
شناخته شده‌ترین «ماکوا کوگوا» در روستای Makunduchi اتفاق می‌افتد. در آنجا، مردان از ساقه‌های موز برای درگیری‌های ساختگی با یکدیگر استفاده می‌کنند تا نارضایتی‌های سال گذشته را برطرف کنند و سال جدید را تازه شروع کنند. در این میان زنان در مزارع اطراف روستا آواز می‌خوانند.
این جشن همچنین شامل وعده‌های غذایی بزرگی است که برای هر مهمانی که از آنجا عبور می‌کند ارائه می‌شود، زیرا نداشتن مهمان در تعطیلات بدشانسی تلقی می‌شود.
مانند اکثر جشن‌های نوروزی، ماکوا کوگوا نیز شامل افروختن آتش‌های بزرگ و پریدن از روی آنهاست.
نوروز در هند
در هند، این جشنواره در حدود ۱۶ تا ۱۷ آگوست توسط جامعه پارسی برگزار می‌شود که سال‌های کبیسه را در نظر نمی‌گیرد، به این معنی که تعطیلات اکنون ۲۰۰ روز از روز اصلی خود فاصله گرفته است. با این حال، بسیاری از مردم نیز آن را در ماه مارس جشن می‌گیرند.
برخی از غذا‌های سنتی نوروز در هند عبارتند از: پاترا نی ماچی، آکوری، فالودا، دانسک، راوو، سالی بوتی و زعفران پلو.
اگرچه در هند نوروز تعطیل رسمی نیست، اما جوامع پارسی قابل توجهی در بمبئی و گجرات وجود دارند که نوروز را جشن می‌گیرند و پارسی‌ها از آتشکده‌ها برای نیایش‌های خاص بازدید می‌کنند.
آنها همچنین غذا‌های لذیذ جشن را آماده می‌کنند و دوستان و خانواده دور هم جمع می‌شوند تا این روز را جشن بگیرند.
شیعیان هند نوروز را از چشم‌انداز مذهبی می‌بینندو نه تنها در کشمیر بلکه در شهر‌های دیگر از جمله لکنو که مرکز شیعیان به شمار می‌رود نیز مراسم ویژه‌ای برای نوروز برپا می‌شود.
مسلمانان شیعه محل زندگی خود را چراغانی می‌کنند، قصیده‌هایی که به امام علی (ع) منتسب شده را می‌خوانند و برای او نذری می‌دهند. مسلمانان هند معتقدند که دعا‌های نوروزی برای تمام سال برآورده می‌شود. این سنت‌ها در نوروز پاکستان هم مشابه است.
جشن نوروز از آغاز حکومت اسلامی در هند همیشه از ارزش بالایی برخوردار بوده و در تاریخ‌نگاری‌ها، شرح حال‌ها و اشعار به چشم می‌خورد و در دربار سلاطین بابری، به اوج شکوه در برگزاری این جشن‌ها رسید. اکبرشاه گورکانی با گرایشی که به تقویم خورشیدی داشت و بر اثر هم‌نشینی با پارسیان هند و در اثر نفوذ آداب و سنن باستانی این قوم، از سال ۹۲۲ هجری دستور داد برابر با تقویم خورشیدی، جشن‌های ایرانی را برگزار کنند.
در این دوران جشن نوروز در هند ۱۹ روز به طول میانجامید و در این روز‌ها و شب‌ها آذین‌بندی، چراغان کردن و آتش‌بازی در نهایت شکوه برگزار می‌شد. روز پیش از شروع جشن و آخرین روز جشن نیز به تبادل هدایا و پرداخت صدقه و اهدای نوروزانه اختصاص داشت.
نظر شما