به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ شهادت امام جعفر صادق (ع) در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری قمری، در ۶۵ سالگی، به دستور منصور دوانیقی، خلیفه ستمگر عباسی، به وسیله سمی که به آن بزرگوار خوراندند، در شهر مدینه اتفاق افتاد و محل دفنش در قبرستان بقیع است. عصر امام صادق (ع) یکی از طوفانی‌ترین ادوار تاریخ اسلام است که از یک سو اغتشاشها و انقلابهای پیاپی گروههای مختلف، به ویژه از طرف خونخواهان امام حسین (ع ) رخ می‌داد، که انقلاب "ابو سلمه" در کوفه و "ابو مسلم" در خراسان و ایران از مهمترین آنها بوده است. و همین انقلاب سرانجام حکومت شوم بنی امیه را برانداخت و مردم را از یوغ ستم و بیدادشان رها ساخت. لیکن سرانجام بنی عباس با تردستی و توطئه، بناحق از انقلاب بهره گرفته و حکومت و خلافت را تصاحب کردند. دوره انتقال حکومت هزار ماهه بنی‌امیه به بنی‌عباس طوفانی‌ترین و پر هرج و مرج ترین دورانی بود که زندگی امام صادق (ع) را فراگرفته بود و از دیگر سو عصر آن حضرت، عصر برخورد مکتب‌ها و ایده‌ئولوژی‌ها و عصر تضاد افکار فلسفی و کلامی مختلف بود، که از برخورد ملتهای اسلام با مردم کشورهای فتح شده و نیز روابط مراکز اسلامی با دنیای خارج، به وجود آمده و در مسلمانان نیز شور و هیجانی برای فهمیدن و پژوهش پدید آورده بود. لذا به مناسبت شهادت امام جعفر صادق (ع) گفتگویی باحجت الاسلام والمسلمین «احمد میر مرشدی» استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس دینی انجام داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
شیعه به چه معنایی است؟
شیعه از نظر لغت به معنی یاران و پیروان و انصار است. این لفظ به همین صورت بر مذکر و مونث، مفرد و جمع اطلاق می‌گردد.از نظر اصطلاحی این واژه به فرد یا افرادی اطلاق می‌گردد که دوست دار علی (ع) و فرزندانش باشند و به امامت آنها اعتقاد داشته باشند. از زمان خلافت علی بن ابی طالب )ع(، شیعه امیرالمومنین به عنوان یک اجتماع متشکل ایجاد شد و به خصوص پس از واقعه عاشورا دسته های متعدد شیعه نظیر ناووسیه ، زیدیه، امامیه و فضلیه ظهور کردند و در اواخر سده نخست و اوائل سده دوم به صورت مذهب فقهی و کلامی صورت بندی شدند.
اولین بار چه زمانی از عنوان «شیعه» استفاده شد؟
در تاریخ شیعه، فرقه‌هایی پدید آمده است که بسیاری از آنها منقرض شده‌اند و بحث درباره آنها فایده چندانی ندارد. فرقه‌های اصلی شیعه که هم اکنون نیز موجودند عبارتند از: شیعه اثنا عشریه، شیعه زیدیه، و شیعه اسماعیلیه. اطلاق شیعه بر دوستان و پیروان علی (ع) نخست، از طرف پیامبر اکرم )ص) صورت گرفته است. این مطلب، در احادیث متعددی که از آن حضرت روایت شده، مطرح شده است. نظریه دوم ظهور شیعه را روز سقیفه و همزمان با رحلت پیامبر(ص) می‌داند. نظریه سوم که کاملا در نقطه مقابل نظر اول قرار دارد و بیان کننده عمق خصومت دشمنان نسبت به مکتب اهل بیت (علیه‌السّلام) می‌باشد و تهمت مشهودی است که مذهب تشیع مولود انکار «ابن سبای یهودی» است . تردیدی نیست که غرض ورزیهای اشخاصی همچون ابن تیمیه، احمد امین مصری، موسی جارا و عبدالله بن باز باعث شده است تا گروهی عوام، شیعه را افرادی مشرک و غالی و خطرناک بپندارند و در نتیجه شکاف بین صفوف مسلمین را عمیق تر کنند. قطعا پیدایش تفکراتی چون داعش و طالبان برگرفته از همین نگاه های انحرافی به تشیع بوده است.
اکثریت شیعه، را شیعه امامیه یا اثنا عشریه تشکیل می‌دهد، از آن‌جا که آنان جانشینان پیامبر اکرم (ص) را دوازده نفر می‌دانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شده‌اند. شیعه اثنا عشریه بر مسئله امامت تأکید خاصّی داشته و عصمت امام و افضیلت او را بر دیگر افراد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی می‌داند. و از طرفی، امامت را، پس از سه امام نخست، منحصر در فرزندان امام حسین می‌داند. با توجه به این عقاید ویژه درباره امامت، شیعه اثنا عشریه (امامیه) شهرت یافته است.
شیعه از همان آغاز شکل گیرى با فراز و نشیب هاى فراوانى روبه رو بوده است. قدرت هاى حاکم همیشه در پى سرکوب پیروان این مذهب بوده و در راه گسترش آموزه هاى آن، موانع بى شمارى پدید آورده اند.با این حال، مذهب تشیع بى آن که در برابر این مشکلات به زانو درآید، آرام آرام راه پیشرفت را پیمود و با سخت کوشى رهبران معصوم و پیروان مخلص آن ها، مرزهاى شبه جزیره عربستان را درنوردید و به سرزمین هاى دیگر گسترش یافت. این گسترش ادامه یافت تا این که پس از چندى تشیّع به صورت مذهب عمومى و رسمى ایرانیان درآمد. پس از آن، آموزه هاى شیعى با فراز و نشیب هاى درونى و برونى به حیات خود ادامه داد تا این که با پیروزى انقلاب اسلامى در ایران، جان تازه اى گرفت. اندیشمندان شیعى از این فرصت طلایى بیش ترین بهره را بردند و با همه توان در نشر معارف اصیل شیعه همت گماشتند تا گرد و غبارهاى انحراف را بزدایند.
سوال مهمی که مطرح است اینکه چرا ما شیعیان را پیروان مذهب جعفری می خوانند؟ در میان امامان دوازده گانه شیعه چرا مذهب ما به ایشان انتساب یافته است؟
تشیع" به این دلیل"مذهب جعفری" نام گرفته است که در دوران امامت و رهبری حضرت امام جعفر صادق (ع) و با مجاهدت های فکری و علمی آن پیشوای الهی تدوین و تثبیت گردید. اگر چه فعالیت های وقفه ناپذیر برای ترویج تشیع با خاستگاهی چون فرهنگ جامع و اصیل اسلامی و سیره و روش های حضرت امیرالمؤمنین (ع) در صدر اسلام و توسط بزرگان اصحاب پیامبر اکرم (ص) و پیروان علوی آغاز شد، لکن این تلاش ها در دوره امامت حضرت امام محمدباقر (ع) به طی مراحل مختلف پرداخت و در امامت حضرت امام جعفر صادق (ع) سرعت و شتاب گرفت و علوم و معارف و دانش های آن جمع آوری و طبقه بندی و نظم و سامان یافت و به طور کامل تدوین گردید.
قرن دوم هجری برای اسلام و جامعه اسلامی قرنی پرتلاطم و پرتحول است زیرا بنی امیه، دوره افول و سقوط را می‌گذراندند و بنی عباس در حال آغاز حکومت ننگین خود بودند. کار برجسته امام صادق علیه‌السلام این بود که در شرایط مناسب آن روزگار، اندیشه اسلام واقعی که به فرمایش پیامبر (ص)، همان تشیع می‌باشد را احیا کرد. به مردمان غافل، اسلام و مفاهیم عمیق و مترقی اسلام را شناساند. به رساترین کلام نشان داد که اسلام آن نیست که غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه‌السلام معرفی کرده‌اند. او دل‌های پراکنده ولی آماده شنیدن حق را متوجه خود ساخت و به احیای دین و تجدید تعالیم آن و زدودن پیرایه‌هایی پرداخت که در طول حدود یک قرن بر اسلام بسته شده بود.
در عصر امام صادق(ع) شاهد گرایش حداکثری مسلمانان به سوی اهل‌بیت(ع) هستیم؛ علت این مسأله در چیست؟
امام صادق (ع) قرآن را آن چنان که نازل شده بود برای مردم تشریح و تفسیر کرد. او حقایقی را در جهان آن روز علنی کرد که به جرأت می‌توان گفت که بالاتر از فهم مردم آن روزگار بود. آن آموزه‌ها، سینه به سینه منتقل گشت تا بعدها مورد استفاده افکار اندیشمندان بشری در سرتاسر جهان قرار گرفت. فرهنگ و تمدن بشری عموما و تمدن اسلامی خصوصا، همواره وامدار تعالیم و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر امام صادق (ع) خواهد بود. ترقی، پیشرفت و بیداری مسلمانان، مخصوصاً در قرون سه و چهار در گرو تعالیم آن امام همام است.
عصر امام صادق (ع) از جنبه سیاسی یکی از دوران های مهم تاریخ اسلام به شمار می رود که در آن قیام ها و وقایع مهمی به وقوع پیوست. از مهم ترین آن ها می توان به انتقال حکومت و قدرت از بنی امیه به بنی عباس اشاره کرد. عباسیان که از گذشته با امویان در جنگ و مبارزه بودند به واسطه سیاست های ویژه خود به موفقیت های بزرگ دست یافتند. منصور، اولین خلیفه عباسی، خلیفه ای ظالم و سفاک بود که خطر قدرت خود را تنها از ناحیه علویان و به خصوص امام صادق (ع) می دانست؛ از این رو شدیدترین فشارها را بر امام و شیعیان ایشان وارد ساخت. اواخر دوران امامت حضرت صادق (ع) یکی از سخت ترین ادوار شیعه در تاریخ اسلام بود و رابطه میان امام و یاران ایشان قطع گردید. گاه اصحاب خود را به لباس فروشنده دوره گرد در آورده تا بتوانند مخفیانه به منزل امام راه یافته و پاسخ سؤالات خود را از محضر آن حضرت دریافت کنند.
امام صادق (ع) از همه به شرایط موجود آگاه تر بود و می دانست که زمینه فرهنگی مناسب و نیروی کافی برای قیام در میان شیعیان وجود ندارد؛ از این رو سیاست کلی خود را در مبارزه غیر مستقیم با دستگاه خلافت قرار داد. عصر امام صادق (ع) به عصر تضارب آرا و عقاید مشهور است؛ چرا که در آن زمان فرقه ها و دسته های متعدد به وجود آمد و آشوب های فکری، اندیشه های انحرافی وعقاید گوناگون ظاهر گردید. به همین جهت بسیاری از طبقات مسلمین در معرفت ذات و صفات خداوند و دیگر اصول اعتقادی و احکام عملی دین و تأویل آیات قرآن کریم و مسائلی از قبیل قضا و قدر، جبر و تفویض، مبدأ و معاد و ثواب وعقاب دچار شبهه و اختلاف شدند. به دنبال این شبهات مکتب هایی؛ همچون خوارج، معتزله، متصوفه، زنادقه، جبریه، شبهه، قصاص، تناسخیه و … پدیدار گشت و مذاهب و فرقه های گوناگون به وجود آمد.
چه مسأله‌ای باعث شد امام صادق(ع) در دوره خفقان بنی‌العباس اینچنین به تبلیغ دین بپردازند؟
وجود انحرافات عقیدتی از یک سو و فراهم شدن فضای مناسب برای بیان معارف دینی از سوی دیگر سبب شد تا امام صادق (ع) حرکتی عظیم را برای اعتلای معنوی و دینی مسلمانان آغاز کند. جلسات درس، یا دانشگاه بزرگ جعفری را می توان از مهم ترین اقدامات آن بزرگوار در جهت گسترش و نشر معارف و علوم اهل بیت دانست. قیام ها و شورش های متعدد که سرتاسر سرزمین اسلامی را در برگرفته بود فضای مناسبی را برای امام صادق (ع) پدید آورد تا از سرگرمی حکومت به امور سیاسی نهایت استفاده بشود و با تأسیس حوزه بزرگ علمی، علوم مختلفی را که برخی از آن ها در اسلام سابقه نداشت معرفی نماید.
حاصل تلاش های علمی امام (ع) و جلسه های درس ایشان، تعلیم و تربیت چهار هزار شاگرد بود. دانش آموختگان محافل علمی اقدام به جمع آوری بسیاری از احادیث متروک و فراموش شده کردند و کتاب های بسیاری را تألیف نمودند. گردآوری چهارصد اصل از سوی چهارصد تن از اصحاب آن حضرت را نمونه ای از مهم ترین اقدامات علمی آن زمان می توان برشمرد. سرانجام پس از ۳۴ سال تلاش بی وقفه امام جعفر صادق (ع) در راه بیان حقایق و معارف دینی، حقیقت دین که دچار انحرافات بسیاری شده بود بار دیگر زنده شد و اصول اعتقادی صحیح دین اسلام تبیین گردید. این حرکت عظیم علمی سبب شد تا هرگونه شک و شبهه پیرامون مسائل دینی رخت بندد و در پی پاسخ های روشن و کافی به حاشیه رانده شود. از آن زمان تاریخ مذهب شیعه با نام مبارک امام جعفر صادق (ع) همراه و ملازم شد. کاری که امام صادق (ع) انجام دادند، بسیار بدیع و اندیشیده بود. با استفاده از زمینه مناسبی که امام باقر (ع) فراهم آوردند و هسته اولیه علم و تدریس را پایه گذارده بود، شروع به فعالیت فرهنگی کردند. ایشان در احیای مذهب تشیع، آنچنان رنج و تلاشی را متحمل شدند که شایسته و بایسته است که ایشان را مجدِّد و احیاگر مذهب تشیع نامید. ولی باید هوشیار باشیم که مغرضان و معاندان از این عبارت، تعابیر ناصحیح را به جامعه القا نکنند و خدای ناکرده، در جهت امیال و اغراض خود از غفلت شیعیان، بهره برداری نشود.
حضرت امام خمینی(س) در وصیّت نامه خود با کمال صراحت چنین گفته اند: مفتخریم که مذهب ما «جعفری» است که فقه ما که دریای بی پایان است، یکی از آثار اوست. و ما مفتخریم به همه ائمه معصومین(ع ) و متعهد به پیروی آنانیم. و ما مفتخریم که پیرو مذهبی هستیم که رسول خدا مؤسس آن به امر خداوند تعالی بوده، و امیر المؤمنین علی بن ابی طالب، این بنده رها شده از تمام قیود، مأمور رها کردن بشر از تمام اغلال و بردگیها است.
ما مفتخریم که کتاب نهج البلاغه که بعد از قرآن بزرگترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهاییبخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن بالاترین راه نجات است، از امام معصوم ما است. ما مفتخریم که ائمه معصومین، از علی بن ابی طالب گرفته تا منجی بشر حضرت مهدی صاحب زمان (عج) که به قدرت خداوند قادر، زنده و ناظر امور است ائمه ما هستند. ما مفتخریم که ادعیه حیاتبخش که او را «قرآن صاعد» می خوانند از ائمه معصومین ما است. ما به «مناجات شعبانیه» امامان و «دعای عرفات» حسین بن علی (ع) و «صحیفه سجادیه» این زبور آل محمد و «صحیفه فاطمیه» که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ماست.
امروزه مهمترین دشمنان شیعه چه کسانی هستند و وظایف شیعیان در قبال آنها چیست؟
امروزه مهمترین دشمنان شیعه را سران استکبار و کفر و هم پیمانان ایشان بخصوص وهابیت از خارج تشیع و بهائیت و صوفیه از داخل تشیع تشکیل می‌دهند. سران استکبار با سرمایه گذاری و حمایت بی دریغ از این سه فرقه ضاله نه تنها برای ضربه زدن به تشیع تلاش می‌کنند بلکه برای ضربه زدن به جهان اسلام نقشه می‌کشند. بر همه شیعیان لازم است که علاوه بر شناخت دشمنان اصلی تشیع با شناختی علمی و دقیق، ازعقائد تشیع دفاع کنند.
نظر شما