حجت الاسلام و المسلمین «مسعود اسماعیلی» در گفت‌وگو با خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، با اشاره به نهضت علمی امام صادق(ع) و سیره شاگردپروری آن حضرت(ع)، اظهار کرد: آن امام همام ذیل تدریس مباحث مختلف، اندیشمندان متعددی را در رشته‌های گوناگون پرورش دادند؛ نقل است ۹۰۰ نفر در مسجد کوفه از ایشان نقل حدیث می‌کردند که نشان می‌دهد حوزه درسی امام صادق(ع)، با مسجد ارتباط قوی داشته است.
عضو هیات علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه به وضعیت فرهنگی دوران حیات امام صادق(ع) اشاره کرد و افزود: انحراف‌های نظری، علمی و عملی آن زمان حاصل اتفاقاتی بود که تا پیش از این برهه در تاریخ اسلام به وقوع پیوسته بود، از جمله عمل نکردن به وصیت پیامبر(ص) نسبت به مساله خلافت که البته هرچند مسلمین پس از مدتی متوجه اشتباه خود شدند اما تاثیر منفی چنین رویکردی در تاریخ باقی ماند.
این پژوهشگر ادامه داد: از سوی دیگر در دوران حیات امام حسن(ع) نیز به دلیل عدم وفاداری یاران، حضرت(ع) ناچار به صلح شدند، امام حسین(ع) نیز به عنوان سومین امام شیعیان جان خود را فدا کردند آن هم در حالی که می‌دانستند این راه نهایتا به شهادت ختم می‌شود، با این وجود برای اصلاح مسیر جامعه مسلمانان وارد میدان شدند.
حجت‌الاسلام اسماعیلی تصریح کرد: اصلاح مسیر جامعه مسلمین پس از پیامبر اکرم(ص) نیاز به تکانه شدیدی در عالم اسلام داشت که اولین تکانه، خلافت و حکومت امیرالمومنین امام علی(ع) بود که با توجه به مشکلات باقیمانده از دوره قبل از ایشان به سرانجام نرسید و امام حسن(ع) نیز به دلیل تداوم چنین مشکلاتی ناچار به صلح شد؛ اما شهادت امام حسین(ع) سبب وقوع چنین تکانه ای در عالم اسلام شد که نقطه شروع افول بنی امیه بود.
وی ادامه داد: این روند توسط امام زین‌العابدین(ع) به عنوان چهارمین امام شیعیان در شرایط خفقان حاصل از حکومت وقت، امکان تداوم چندانی نداشت و در نتیجه حضرت(ع) بناچار از مسیر ادعیه و بیان احادیث در گستره‌ای محدود، آموزه‌های دین را به مردم منتقل کردند؛ اما این وضعیت در دوران حیات امام محمدباقر(ع) به خاطر نتیجه دادنِ تضعیف حکومت بنی امیه، به‌گونه ای متفاوت و فضا برای ارایه مباحث علمی باز بود؛ تا جایی که حتی بسیاری از شخصیت ها و بزرگان اهل سنت از شاگردان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بودند و لذا با توجه به فراهم شدن شرایط در اثر حوادث قبلی، حضرت(ع) موفق به ایجاد تکانه فرهنگی بسیار شدیدی در عالم اسلام شدند.
وی با اشاره به اینکه افول بنی‌امیه نیز در دوران حیات امام صادق(ع) به صورت جدی رقم خورد، افزود: بر اساس همین شرایط بود که حضرت(ع) با استفاده از فضای ایجاد شده اقدام به ترویج درس و بحث کردند و با تشکیل کلاس‌های درس و تربیت شاگردان، ایجاد سازمان وکالت، تشکیل جلسات بحث علمی در مساجد، زمینه یک نهضت علمی را فراهم آوردند.
این مدرس و پژوهشگر دینی با بیان اینکه امام صادق(ع) اقدام فرهنگی سترگی را در دوران حیات خود به ثمر رساندند که صرفا کار علمی نبود، تصریح کرد: این اقدام ناظر بر پیوند سه نهاد مدرسه، مسجد و خانواده بود؛ در واقع مدرسه همان مکتب علمی امام(ع)، تشکیل حلقات بحث در مساجد همان سیره شاگردپروری ایشان از طریق پیوند مدرسه و مسجد و تمرکز دیگر ایشان بر تربیت اشخاص و خانواده ها از طریق ترتیب دادن سازمان وکالت و فرستادن یا نصب نمایندگانی از سوی خود برای مردم در مناطق مختلف، رویکردی بود که منجر به توسعه دو مولفه دیگر (مسجد و خانواده) در سطح جامعه اسلامی شد. بنابراین تمرکز امام صادق(ع) بر سه کانون فرهنگ ساز در جامعه یعنی خانواده، مسجد و مدرسه و قرابت میان آن سه بود که در نتیجه، پیوند میان نهاد علم، دین و تربیت را در دوران ایشان شاهد هستیم.
وی ادامه داد: امام صادق(ع) از سوی دیگر پیشوای دین بین اهل سنت و شیعیان بودند تا جایی که «ابوحنیفه» گفت: من عالم‌تر از امام صادق (ع) در بین مسلمانان ندیدم؛ با این وصف تربیت شا گردان و ایجاد پیوند میان عناصر مدرسه، مسجد و خانواده زمینه پرورش فرهنگی و معنوی جامعه را در سطح جغرافیای جهان اسلام در زمان امام صادق(ع) فراهم آورد.
حجت‌الاسلام و المسلمین اسماعیلی خاطرنشان کرد: امروز بهترین الگو برای کار فرهنگی، برنامه ریزی شامل بر سه کانون فوق است؛ ضمن اینکه باید در نظر داشته باشیم که هیچ کدام از نهادهای مسجد، مدرسه و خانواده بدون یکدیگر امکان فرهنگ‌سازی اصولی و جامع را ندارند و کار این سه نهاد با یکدیگر گره خورده است. می توان گفت امام صادق(ع) در آن دوران، تا حدود بسیاری موفق به ایجاد پیوند میان این سه نهاد شد و امروز نیز ما وظیفه داریم این سه محور فرهنگ‌ساز را در ارتباط با یکدیگر و به نحو جامع تقویت و ارتقاء بخشیم.
نظر شما