لزوم تبیین پیامدهای کاهش جمعیت/ «فرهنگ سازی» اولین قدم در بحث فرزند آوری

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- چندین سال است که مقام معظم رهبری بر روی جمعیت و فرزندآوری تاکید دارند، موضوعی که اهمیت آن بر هیچ فردی پوشیده نیست چرا که آینده هر کشور و ملتی با هر نوع زبان و فرهنگی به این موضوع وابسته است.

آمارها نشان می دهد که طی چهار دهه‌ی آينده میانگین سن ایرانی‌ها به 47 سال خواهد رسید! این یعنی به زودی قرار است ایران پیرترین کشور خاورمیانه شود، اما در ایران کسی حواسش به معضل جمعیت نیست. 

درست است که دولت سیزدهم برای افزایش جمعیت و تمایل خانواده ها به سمت اهدای مسکن، وام، خودرو و ... روی آورده است اما آیا این مزایا برای تشویق خانواده ها در این شرایط اقتصادی سخت کافی است که حقوق ۱۰ میلیون تومانی هم کفاف یک زندگی دو نفره را نمی دهد.

لوازم مورد نیاز یک کودک هر روز گران تر از روز قبل می شود و در حالی که بسیاری از خانواده ها تمایل به فرزندآوری دارند اما با دیدن قیمت های نجومی و در حال افزایش از تصمیم خود پشیمان می شوند و به تک فرزند و یا دوفرزندی اکتفا می کنند.

پیر شدن جمعیت معضلی خطرناک است و تبعات آن را اگر امروز ما حس نکنیم، فردا قطعا فرزندان ما حس خواهند کرد؛ اگر متصدیان امر فکر می کنند راه حل ریشه ای این معضل اقتصادی است؛ بسم الله! به اقتصاد سر و سامان دهند.

برخی از مردم و حتی نخبگان سیاسی کشور این طور اعلام می کنند که، اگر مشکل اقتصادی کشور حل شود، مردم خود به خود به سمت ازدواج و در نتیجه زاد و ولد و چند فرزندی حرکت خواهند کرد و مشکل پیر شدن جمعیت نیز حل خواهد شد.

مسئولان بدانند که افزایش جمعیت نیازمند حل مشکلات اقتصادی است و رواج فرهنگ فرزندآوری با چند پوستر و سخن صورت نمی گیرد چرا که بسیاری از مردم جامعه در معضلی به نام اقتصاد گرفتار شده اند.

درست است که در دین مبین اسلام بر روی موضوع فرزندآوری بسیار تاکید شده است و هیچ کس منکر این موضوع نیست که خداوند متعال روزی دهنده هر فرزند است و خودش روزی آن را می رساند اما باید اندیشید که آوردن فرزند در این شرایط اقتصادی چگونه امکان پذیر است.

اما بدانیم که فرزندآوری و افزایش جمعیت به حفظ امنیت، فرهنگ و توسعه اقتصادی کشور کمک خواهد کرد چرا که اگر جمعیت کشور به پیری برسد هیچ نیروی کاری در کشور نخواهد بود که چرخ اقتصاد و تولید را بگرداند و یا فرهنگ ایرانی و اسلامی را در جهان تبلیغ و ترویج کند.

امیدواریم مسئولان به فکر و چاره ای اساسی برای حل مشکلات اقتصادی بیافتند تا مردم این سرزمین کهن به فرزندآوری و افزایش جمعیت روی آوردند و مسئله اقتصادی یکی از دغدغه های آنان نباشد.

فرارسیدن هفته ملی جمعیت سبب شد به سراغ یکی از کارشناسان حوزه دین برویم. گفتگوی خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام محمد شاکری-امام جمعه فردوس و کارشناس دینی- را به شرح ذیل می خوانید؛

۱-در مورد جمعیت و فرزندآوری از دیدگاه اسلام بفرمایید؟ در خصوص فرزند آوری در آموزه های دین مطالب بسیار زیادی هم از جهت دستورات تشویقی و هم از جهت دستورات تهدیدی، وارد شده است. مثلا در جهت تشویقی پیامبر اکرم (ص) فرمودند که تَنَاكَحُوا تَنَاسَلُوا تَكْثُرُوا فَإِنِّي أُبَاهِي بِكُمُ اَلْأُمَمَ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَ لَوْ بِالسِّقْطِ؛ نكاح كنيد تا بسيار شويد بدرستى كه من فخر مي‌كنم به شما امّت‌ها در روز قيامت و اگر چه از شكم ساقط‍‌ شود.

در قرآن کریم در خصوص اهمیت فرزند آمده است که بعضی از فرزندان و همسران بال انسان هستند و مایه روشنایی چشم:(رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ).

از طرفی از نگاه تهدیدی، زنی را که فرزند ندارد را بی فایده یا کم فایده و کم اهمیت محسوب کرده است و بنابراین قطعا فرزند آوری در نگاه اسلام جایگاه بسیار رفیعی دارد.

۲-افزایش جمعیت چه پیامدهایی برای جامعه دارد؟ اهمیت افزایش جمعیت زمانی مشخص می شود که پیامدهای کاهش جمعیت را بدانیم و همه می‌دانند که یکی از مهم ترین مولفه های قدرت و اقتدار یک حکومت، نیروی انسانی و پشتوانه مردمی آن حکومت است.

از طرفی نبود نیروی انسانی یا کمبود آن و یا نیروی غیر کارآمد و غیر متخصص، یکی از مهمترین دلایل بروز مشکلات یا عقب افتادگی جامعه و حکومت است و این موضوع به تجربه ثابت شده است. پس پیشرفت جامعه منوط به وجود نیروی انسانی آن‌هم نیروی کارآمد است و آمار و ارقام نشانگر این است که کشور عزیز ما در سال‌های نه چندان دور دچار کمبود و پیری جمعیت خواهد شد یعنی یا نیروی کافی انسانی نخواهد بود یا به دلیل پیری جمعیت، نیروی کارآمد لازم وجود نخواهد داشت.

خب قطعا هم در امور نظامی که ما نیازمند ارتش و سپاه و نیروی انتظامی قوی هستیم، دچار مشکل خواهیم شد و هم در خصوص پیشرفت های صنعتی، آموزشی، عمرانی، پزشکی، کشاورزی و ... با مشکلاتی مواجه خواهیم شد.

از طرف دیگر ما خواستار جهانی شدن حکومت اسلام هستیم پس لازمه تشکیل حکومت جهانی اسلامی نیز نیازمند به افزایش نیروی کارمد انسانی است و امیدواریم این مهم که خواسته اسلام و رهبر عزیزمان است هر چه زودتر محقق شود.

۳-چرا مقام معظم رهبری از بحث فرزندآوری به عنوان جهاد یاد می کنند؟ اصطلاحا عموما فرمان جهاد توسط حاکم وقتی صادر می شود که هم نیاز به تلاش مضاعف لازم باشد و هم در مقابل ما دشمنی که به دشمنی خود علیه ما می پردازد وجود داشته باشد.

به تعبیر خود مقام معظم رهبری، هر تلاشی را نمی شود جهاد گفت و در جهاد، حضور و رویاروئی با دشمن، مفروض است. انسان یک تلاشی می‌کند، دشمنی در مقابل او نیست؛ این جهاد نیست. اما یک وقت شما می خواهید یک تلاشی را انجام دهید، که به خصوص یک دشمنی سینه به سینه‌ی شما ایستاده است؛ این می‌شود جهاد و ممکن است یک وقت این جهاد به شکل قتال باشد، ممکن است جهاد مالی باشد، ممکن است جهاد علمی باشد، ممکن است جهاد فنی باشد؛ همه‌ی اینها جهاد است؛ انواع و اقسام جهاد و مبارزه است. 

بنابراین اینکه رهبر معظم انقلاب از فرزند آوری به عنوان جهاد یاد می کند چون در شرایط فعلی و بحران به وجود آمده در خصوص کاهش جمعیت، هم نیاز مضاعف لازم است و هم در جهان هستی که دشمنانی در قبال مسلمین و به ویژه شیعیان وجود دارند این کار یک جهاد به حساب می آيد.

۴-برخی می گویند که مشکلات اقتصادی اجازه نمی دهد که به فرزندآوری بیاندیشم، نظر جنابعالی چیست؟ اگر چه نمی‌توانیم‌ بگوییم که مشکلات اقتصادی در تصمیمات انسان من جمله در خصوص فرزندآوری بی تاثیر است.

به هر حال مشکلات اقتصادی چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم تاثیر خودش را می گذارد چون غالب تصمیمات انسان نیاز به آرامش روحی، روانی دارد و متاسفانه نابسامانی اقتصادی و مشکلاتش، آرامش را از بین می برد.

لکن نمی توان گفت علت اصلی کاهش جمعیت و همین طور ترک ازدواج و یا بالارفتن سن ازدواج، مشکلات اقتصادی است و هم تحقیق میدانی و نتایج نظرسنجی این را می گوید و هم واقعیت خارجی.

صنف های مختلفی را می بینیم که با وجود حقوق های کم و قرار گرفتن در دهک های پایین جامعه، فرزندان بیشتری دارند یا در اوایل انقلاب با وجود مشکلات بیشتر اقتصادی، روند فرزندآوری بیشتر بود؛ پس نمی توان گفت علت اصلی کاهش فرزندآوری، اقتصادی است.

۵-عده ای از افراد جامعه معتقد هستند که تنها آوردن فرزند مهم نیست بلکه تربیت آن اهمیت دارد، به نظر شما این تفکر درست است یا خیر؟ درست است که اهمیت فرزند مهم است لکن من معتقدم که این یک بهانه است تا یک دلیل واقعی، چون باید به درستی تحقیق کنیم که واقعا فرزند بیشتر موجب تربیت کمتر می شود و یا به تعبیر دیگر، آیا فرزند کمتر باعث تربیت بهتر فرزندان می شود.

حقیقت این است که واقعیات خارجی چیز دیگری را می گوید و خانوادهای زیادی هستند که فرزندان بیشتری دارند و اتفاقا از تربیت بهتری هم برخوردار هستند و برعکس خانواده هایی هم هستند که فرزندان کمتری دارند ولی از تربیت درستی برخوردار نیستند البته این یک قاعده غالبی است نه صد در صد.

تربیت، معلول علل متعددی همچون وراثت، محیط خانواده، محیط اجتماع،مدرسه و معلم، تبلیغات، اسوه و الگو است و از عوامل تاثیرگذار در تربیت و شکل گیری شخصیت انسان محسوب می‌شوند. تجربه ثابت کرده که اعضای خانواده، برادران و خواهران، نقش موثری در تربیت یکدیگر دارند چون نیازهای عاطفی، احساسی، روحی و روانی و اقتصادی یکدیگر را برآورده می‌کنند.

بنابراین نتیجه این می شود که اگرچه تربیت فرزند مهم است ولی کمتر بودن فرزند بیشتر بهانه است تا دلیل و بیشتر بودن فرزند هیچ منافاتی با تربیت نداشته و ندارد و بعضا برعکس نتیجه بهتری را داشته است.

۶-دولتمردان چه سیاست و راهکارهایی باید برای افزایش جمعیت و میل خانواده ها به فرزندآوری را در پیش بگیرد؟ اولین قدم در بحث فرزند آوری، فرهنگ سازی است. فرهنگ سازی و یا ایجاد یک فرهنگ نیازمند گفتمان سازی، سیاست های تشویقی و تسهیل امور مربوط به آن مسئله است که دولتمردان در این جهات باید به وظیفه خود عمل و متولیان امور فرهنگی باید در فرهنگ سازی نقش ایفا کنند.

مسئولین ادارات مختلف هم در سیاست های تشویقی که از ناحیه دولت ابلاغ می شود مانند اعطاء وام ها، کمک های بلاعوض، مسکن، ایجاد شغل و ... و هم در تسهیل امور مانند موضوعات بهداشتی، درمانی، کارهای اداری و ... نقش موثری دارند.

۷-چرا غرب، مردم خودش را به فرزندآوری تشویق می کند اما تلاش دارد تا مردم ایران به سمت کاهش فرزندآوری و سرگرم شدن با حیوانات سوق دهد؟ اینکه رفتار غرب دچار دوگانگی است یعنی برای ما کاهش جمعیت و فرزند آوری و برای خود افزایش را می خواهد، برخاسته از همان روحیه خصومت و دشمن ورزی او است.

دشمن برای رسیدن به اهداف خود از هر شگرد و شیوه ای استفاده می کند و چون در شرایط فعلی و با مطالبی که قبلا عرض شد وجود نیروی کارآمد انسانی برای اهداف مختلف، حرف اول را می زند به این شیوه متوسل شده است که یا جمعیت ما را کم کند و یا جمعیت را با مشغول کردن و سرگرم کردن به موضوعات دیگری مانند حیوانات، ناکار آمد و بی تفاوت نسبت به اطراف و وظایف اجتماعی خود نماید.

تا بتواند در کنار این مسائل به اهداف شوم خود برسد، لذا مسلمانان باید بصیرت کافی داشته باشند تا به لطف الهی و گرفتن تصمیمات درست توطئه های دشمنان را خنثی نمایند.