خبرگزاری شبستان؛ گروه قرآن و معارف: عصمت به نیروی بازدارنده از معصیت و گناه گفته می‌شود که وصف انسان است و انسان به وسیله آن از معاصی دوری می‌کند. مراحلی از عصمت قابل دسترسی و اکتسابی است. یعنی در تمام انسان ها بالذات این استعداد وجود دارد که به این مقام برسند و در مرحله‌ای از معنویت قرار بگیرند که از تمام معاصی پرهیز کنند و ارتقاء معنوی داشته باشند و لازمه رسیدن به این مقام نیز پرهیز از گناهان کبیره و صغیره و مراقبت دائمی است و این مقام نیز مثل سایر مقامات معنوی دارای مراتب و مدارج است، عالی‌ترین درجه عصمت در انبیاء الهی و اولیاء و اوصیای آنهاست و این نیروی معنوی در آنها در مرتبه‌ای افزون ازتمام انسانهاست و از عقاید شیعه اثنی عشری که قائل به امامت دوازده امام به عنوان جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ هستند این است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و جانشینانش دارای مقام عصمت ذاتی فوق‌العاده هستند که از هر خطائی مصون و محفوظند.
عصمتی که در امامت و نبوت وجود دارد غیر از عصمتی است که افراد عادی کسب می‌کنند و در کسب آن مراقبت و مواظبت خاص می‌نمایند. شیعه درباره عصمت مربوط به امامت قائل به این است که 14 معصوم که عبارت از شخص پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و دخترش فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ و علی بن ابیطالب همسر زهرا و امام حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ از عصمت الهی برخوردارند و از اولاد امام حسین علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و حجة ابن الحسن ـ علیهم السّلام ـ از این عصمت که عصمت الهی و لازمه امامت است و علمای علم کلام در این باره بحث‌های مفصلی نموده‌اند برخوردار هستند.
حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ دختر امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ در زمره آن معصومین چهارده‌گانه مورد نظر تشیع نیست و عصمتی که آن حضرت و سایر امام‌زاد‌ه‌گان از قبیل عباس بن علی ـ علیه السّلام ـ و حضرت زینب کبری ـ سلام الله علیها ـ برخوردارند غیر از عصمتی است که به سبب نص پیامبر اکرم و دلالت تصریحی و تأویلی قرآن اثبات می‌شود. عصمت آنها (حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ و امثال او) علاوه بر طهارت ذاتی و استعداد ذاتی که داشتند برای اکتساب و پذیرش عصمتی که به سبب اطاعت از عصمت امام معصوم حاصل می‌شود) غیر از عصمتی است که از طرف خداوند به انبیای الهی و اوصیای آنها به خاطر ظرفیتشان عنایت فرموده چنانکه آن حضرت نیز برخوردار از مرتبه‌ای از عصمت اکتسابی و دارای مقام شفاعت در نزد خداوند و صاحب کرامات عالیه‌ای است که با تمسک به ولایت و اطاعت از امامت آن را خداوند به آن حضرت اعطاء نموده است.
همزمان با دهه کرامت و سالروز ولادت حضرت معصومه(س) برای بازشناسی شخصیت حضرت فاطمه معصومه(س) و بررسی و تبیین عصمت آن حضرت گفت و گویی را با حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد حوزه و مدیرگروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه داشته ایم که در ادامه می خوانید.
لطفا توضیحی پیرامون معنای عصمت بفرمایید و در ادامه روشن بفرمایید که عصمت حضرت معصومه (س) از کدام نوع است؟
عصمت در لغت به معني منع كردن و باز داشتن و در اصطلاح به معني مصونيّت بعضي از انسانها در مقابل گناه و ياخطا و نسيان است. عصمت، از شرايط مهم طريق تشخيص پيامبر و امام، در مكتب شيعه مي باشد كه تنها از طريق شرعي و نه عقلي قابل تشخيص مي باشد زيرا يكي از شرايط امامت و نبوت عصمت است و عصمت امري خفي و پنهان بوده و بشر از تشخيص آن عاجز است. بنابراين نياز به شريعت و نصوص معتبر در تشخيص آن مي باشد.
يكصد و بيست و چهارهزار نبيّ و رسول و چهارده معصوم، با اسم و رسم خاصّ به عنوان معصوم از طرف خداوند معيّن شده و كسي خارج از اين دايره داراي اين عصمت تضمين شده نمي باشد. زيرا ارادة الهي بر همين تعداد با همين اسم و رسم صورت پذيرفته است. بنابراين اگر عصمتي را براي ديگران به اثبات برسانيم، هيچگاه در اين چارچوب و دايره نبوده و تضميني نمي باشد.
انسان به عنوان خلق برتر در پرتو عقل و دين به عنوان دو حجت ظاهري و باطني هيچگاه بر گناه و غفلت از خود و خداي خود مجاز نبوده و همواره بايد در مسير انسانيتِ خود كوشا باشد. اين يك «بايدِ» عقلي و شرعي است كه انسان (در عين اختيار در انتخاب) بايد در مسير بندگي كوشا بوده و هرگز نبايد به گناه آلوده شود. بنابراين همة انسانها بايد به اختيار خود معصوم باشند؛ همانطوري كه انبياء و اولياء به اختيار خود به اين مقام نائل شدند. اساساً انسان براي خطا و اشتباه و گناه خلق نشده است كه براي كمال و معرفت و بندگي خلق شده است. در اين عرصه انسانهايي با اختيار خود به نداي اين «بايد» عقلي و شرعي پاسخ مثبت و كامل داده و به دريچة عصمت كه بالاترين مرتبة تقواي الهي است نائل شده اند. فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ يكي از چهره هاي بارز آن است.
فاطمه معصومه سلام الله عليها که خود پرورش يافته مکتب پيشوايان معصوم و يادگار صاحبان آيه تطهير به شمار مي آيد، نمونه عالي طهارت و پاکي است. در يکي از بخش هاي زيارتنامه حضرت معصومه(س) آمده است: «سلام بر تو اي پاکيزه و ستياش شده، نيکو کردار و هدايت شده، پرهيزکار و وراسته». بر اساس روايتي، امام رضا عليه السلام برادر بزرگوار ايشان، لقب معصومه را به حضرت فاطمه عليهاالسلام دادند. براساس اين روايت، امام رضا عليهالسلام فرمود: «هر کس معصومه را در قم زيارت کند، همانند کسي است که مرا زيارت کرده باشد».
خود حضرت نيز بر لقب معصومه تأکيد کرده اند. در يکي از معجزات امام کاظم عليهالسلام که حضرت معصومه سلام الله عليها نيز نقشي دارد، هنگامي که مرد نصراني مبتلا به بيماري ميپرسد: شما که هستيد؟ ميفرمايد: من معصومه خواهر امام رضا هستم».
در تعاليم آسماني، به ويژه در قرآن، از زنان بزرگ و کاملي سخن رفته که خداوند مقام بلندشان را ستوده است. زنانی همچون حضرت زينب و حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام، مصداق روشن اين زنانند؛ زناني که ستايش امامان معصوم را برانگيخته، گاه رتبه اي بلند، همسان و همانند معصومان يافته اند.
لطفا جايگاه علمی و مقام عصمت حضرت معصومه(س) را تبیین بفرمایید؟
حضرت معصومه سلام الله عليها، در خانداني تربیت يافت که معادن علم الهی و تقوا و فضيلت هاي بی شمار اخلاقي بودند؛ پس از آنکه پدر بزرگوار آن بانوي گرامي به شهادت رسيد، امام، يعني امام رضا (عليهالسلام) عهده دار امر تعليم و تربيت خواهران و برادران خود شد و در اثر توجهات فراوان آن حضرت، هر يک از فرزندان امام کاظم عليهالسلام به مقام والايي رسيدند. در ميان فرزندان پيشواي هفتم، بعد از امام رضا عليهالسلام، حضرت معصومه سلام الله عليها از نظر علمي و اخلاقي برترين آنها است. اين حقيقت، از اسامي، لقب ها و توصيف هايي که پيشوايان معصوم از وي نموده اند، استنباط می شود؛ با توجه به اين حقيقت که ميان تهذيب نفس و ونیل به مدارج عرفاني و رسيدن به علوم اصيل الهي و حکمت ارتباط هست، مي توان به درجه رفیع و مقام منیع علمي حضرت معصومه عليهاالسلام پي برد و به اين نکته رسيد که ايشان نيز همانند عمه اش حضرت زينب عليهاالسلام عالمه غير معلمه بوده است.
محدّثه
یکی از جلوه های مراتب علمی حضرت محدثه بودن است، در اسناد برخی از روایات نام حضرت ذکر شده است؛ در ميان اصحاب حديث، نام تعدادي از بانوان با فضيلت گزارش شده است که حضرت معصومه سلام الله عليها يکي از آنان است که احاديثي را با سلسله اسنادش از حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها روايت کرده است.
احاديث حضرت معصومه عليهاالسلام
حديث غدير: حضرت معصومه سلام الله عليها با چند واسطه از حضرت زهرا سلام الله عليها نقل کرده که فرمود: «آيا فراموش کرديد فرمايش رسول خدا صلي الله عليه وآله را در روز غدير خم که فرمود: من مولاي هر که باشم، علي نيز مولاي اوست».
حديث منزلت: فاطمه معصومه سلام الله عليها نقل کرده که پيامبر(ص) به علي عليه السلام فرمود: «تو براي من همانند هارون براي موسي هستي».
مقام شهادت براي دوستان آل محمد (عليهمالسلام) : حضرت معصومه سلام الله عليها به نقل از فاطمه زهرا سلام الله عليها به نقل از پيامبر( صلي الله عليه وآله) فرمود: «بدانيد آنکه با محبت آل محمد بميرد، شهيد از دنيا رفته است».
گزارش شده جمعی از شیعیان از راهي دور به قصد ديدار مولايشان آمده بودند. وقتي به مدينه رسيدند، خستگي در تن هايشان باقي ماند؛ چون شنيدند که سرورشان امام کاظم (ع)به سفر رفته است. پرسش هايي که داشتند بر کاغذي نوشته به فاطمه معصومه(سلام الله عليها) تحویل دادند؛ فردا که به عزم بازگشت به وطن و خداحافظي، بارديگر به منزل امامشان آمدند، آن حضرت هنوز از مسافرت برنگشته بود، اما حضرت معصومه پاسخ سوالات را نوشت و به آنها داد. آنان شادمانْ مدينه را ترک کردند. در اثناي راه، امام کاظم (ع) را ديدند و آنچه از دخترگرامیش دیده بودند به پدر گزارش نمودند. حضرت چون پاسخ پرسش ها را ديد، شادمان شد و سه بار فرمود: «پدر به فداي چنين دختري باد». این گزارش نیز در تبیین گوشه ای از مراتب علمی حضرت معصومه (س) می باشد.
روایات دیگری نیز هست که از حضرت نقل شده است؛
ويژگي هاي ديگر: مثل عصمت، محدثه بودن، ورود زيارتنامه مخصوص و ... باعث شده که حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ از ديگر امام زادگان و برادران وخواهران پيشي گيرد. و همچون ستاره اي درخشان در اين آسمان بدرخشد و صاحب شأن و مقام خاصي بشود همان طوري که امام رضا ـ عليه السّلام ـ در فقره اي از زيارتنامه آن حضرت مي فرمايد: "فان للک عند الله شانا من الشان" يعني تو در محضر الهي شأن و منزلت وصف ناپذيري داري، که بر خاک نشينان اين عالم قابل تصور نيست و تنها خدا و پيامبر و اوصياء طاهرينش بر آن واقفند.
ویژگی وامتیاز منحصر به فرد دیگر اینکه زیارت آن حضرت است که ثواب آن پاداش وجایزه بزرگی دارد: متن دقیق روایات استحباب زیارت وپاداش آن بایر استفاده بیشتر مخاطبین ذکر می گردد: حضرت معصومه تنها امام زاده ای است که امامان معصوم به زیارت آن حضرت تاکید کرده وپاداش زیارت آن حضرت را معادل با بهشت دانسته اند:
بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِي وَ كَانَ هَذَا الْكَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ يُولَدَ الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ
امام صادق (ع) قبل از تولد امام کاظم (ع)ضمن تبیین جایگاه قم وقداست آن به جهت دفن فاطمه معصومه درآن ؛ پاداش زیارت این با نو را ورود به بهشت معرفی کرد.
«عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ زِيَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِقُمَّ فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ » سعد اشعری که از بزرگان قم بوده است واز علمای بزرگ وصاحب نام که از اصحاب بزرگوار ائمه است از امام رضا(ع) درباره زیارت قبر فاطمه معصومه در قم سئال نمود امام فرمود پاداش آن بهشت است.
«عَنِ ابْنِ الرِّضَا ع قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِي بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ» امام جواد (ع) فرمود هرکس قبر عمه ام را در قم زیارت کند پادش او بهشت است ؛ زیارت با معرفت وبا حفظ جوانب ولوازم زییارت وشروط مخصوص آن مانند دیگر زیارات که اجتنباب از محرمات ومراقبت از واجبات ورعایت حقوق الناس از مهمترین شرایط قبولی زیارت وحفظ ثواب آن است.
برکات حضور حضرت معصومه در ایران وقرار گرفتن قبر شریفش در قم چیست؟
موقعیتی وبرتری جایگاه شهر مقدس قم وقداست وبرکات آن از وجود حضرت معصومه (س) است؛ در سایه این بانوی کریمه صدها دانشمند وعالم بزرگ تربیت یافته ودر تولید علوم الهی وگسترش آن کوشیده اند؛ اهل قم باید قدرشناسی کنند از حرم این بانوی بزرگ که نام آنها به جهت قبر این بانو در معراج نبوی گفته شده است وآیاتی از قرآن در شان این شهر مقدس توسط امام معصوم تفسیر شده است؛
«وَ رَوَى بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً إِذْ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاكَ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ»
شهر قم به جهت وجود قبر فاطمه معصومه (س) حرم همه اهل بیت است: «وَ رُوِيَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ الرَّيِّ أَنَّهُمْ دَخَلُوا عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّيِّ فَقَالَ مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّيِّ فَأَعَادَ الْكَلَامَ قَالُوا ذَلِكَ مِرَاراً وَ أَجَابَهُمْ بِمِثْلِ مَا أَجَابَ بِهِ أَوَّلًا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِينَةُ وَ إِنَّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَرَماً وَ هُوَ الْكُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِي وَ كَانَ هَذَا الْكَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ يُولَدَ الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ» [6]
جمعی از اهل ری که از شیعیان بودند درمحضر امام صادق مشرف بودند وخود را معرفی کردند که ما از اهل ری هستیم، امام شروع کرد از تمجید اهل قم وبه آفرین گفتن به آنان وذکر ویژگی های آن وآنرا حرم اهل بیت شمرد وعلت آنرا قبر شریف حضرت معصومه معرفی کرد؛ اهل قم باید بدانند که امام صادق (ع) قرن ها پیش به آنان آفرین گفته وتشویقشان کرده است؛ باید این رتبه استثنائی را قدر دانست؛ علما وطلاب ودانشجویان اولین مخاطب این تشویق هستند؛ باید پیام امام را که قرنها پیش داده است درک کنند ومصداق تشویق باشند؛ ودر ترویج وتبلیغ پیام اهل بیت در جهان ونجات مردم دنیا از تاریکی وجهل بکوشند؛ پیام مهم امام این است وتشویق آن حضرت جهت دارد؛ تشویق به تلاش است؛ مردم قم نیز باید این پیام را با جان ودل درک کرده اولا: قدر قبر نورانی وحرم شریف و علما ومراجع وحوزه را بدانند؛ شئونات اسلامی را در آن بیش از همه رعایت کنند والگوی عملی عفاف وحجاب وعفت و عمل به واجبات وپای بندی سرسخت به نماز باشند؛ کسبه وبازاریان قم الگوی کاسبان باشند؛ صنعتگران متدین باشند والگو باشند وعامل احکام دین باشند؛ ودر هنگام نماز ها واذان محل کسب خودرا لا اقل در اطراف حرم تعطیل ودر نماز جماعت حرم به احترام حرم آن حضرت واز باب قدر شناسی شرکت نمایند؛
«لولا القمیون لضاع الدین » اگر اهل قم نبودند و زحمات طاقت فرسا و وسیع آنان در راه نشر علوم وفرهنگ اهل بیت نبود؛ دین خدا از بین می رفت؛ این روایت درباره هیچ گروه جمعیتی دیده نشده است؛ منظور از اهل قم علما وبزرگان ومحدثین ومردم متدین قم هستند؛ که علما با قلم وبیان وعمل ومردم وتجار وبازاریان وکسبه با عمل واطاعت از فرامین شریعت دین را زنده داشته اند. بدون شک وتردید همه اینها از برکات وامتیازات وجود با برکت حضرت معصومه (س) هست.
نورانیت
ویژگی مهم دیگر حضرت معصومه این است که کراماتي که از آن حضرت وقبر شریفش به همه مسلمانان وعلاقه مندان اهل بيت واهل علم ومراجع عظام رسيده که بی مانند است که همه اهل دل آشنا هستند وهمه مردم این نورانیت را با جان ودل احساس کرده اند؛ معروف است ملا صدرای بزرگ که در کهک قم در تبعید به سر می برد در نوشتن اسفار وقتی با مشکلات وغوامض فلسفی گیر می کرد با استعانت از معنویت ونورانیت حرم کریمه اهل بیت این مشکلات علمی را حل می کرد؛ همه مراجع خاطراتی شبیه آن را دارند ؛ همه طلبه ها ودانشجویان از این خاطرات زیاد دارند که اگر نوشته شود بی تردید به ده ها مجلد می رسد.
نظر شما