قدمت جاروکشی حرم رضوی به عهد صفوی برمی گردد|آئین جاروزنی خادمیاران افتخاری امام رضا(ع)در مسجد محدثین بابل

خبرگزاری شبستان- مازندران؛ جاروکشی از مشاغل قدیمی در حرم امام رضا علیه السلام است به طوری که در عهد صفوی خدمتی مستقل محسوب می شد. قدیمی ترین سندی که به شغل جاروکشی اشاره دارد حکم خدمت و پرداخت حقوق دو جاروکش آستانه در سال 1011ه.ق است. به خدمت جاروکشی تا سال 1130 ه.ق به طور مکرر در اسناد اشاره شده است؛ بعد از این تاریخ، با وجود کاربرد واژه «جاروکش»، در اسناد، از آن به عنوان شغلی مستقل یاد نشده و جاروکشی بخشی از وظایف دربانان، فراشان و خادمان به شمار رفته است. یکی از مصارف موقوفات در بعضی از وقف نامه ها، تأمین هزینه جاروکشی حرم مطهر امام رضا(ع) بوده است.

عنوان «جاروب کش آستانه» را گاه بعضی اشخاص برای ابراز ارادت و خضوع خود به امام رضا علیه السلام بر می گزیدند؛ همچنان که در بعضی از کتیبه ها عبارت « به سعی و اهتمام جاروب کش آستانه» آمده است.

در حال حاضر، جاروکشی روضه منوره و رواق ها بر عهده خادمان و فراشان و جاروکشی صحن ها بر عهده دربانان است که در شبانه روز در سه نوبت ( صبح، ظهر و شب) انجام می شود. جاروکشی روضه منوره و رواق ها پس از برگزاری مراسم تحویل کشیک، هر روز صبح برگزار می شود؛ به این ترتیب که جاروهای دسته کوتاه را در سینی بزرگی می گذارند و پس از پایان مراسم، خادمان و فراشان، جاروکشی را با مداحی آغاز می کنند. نظافت و جارو کردن کفشداری ها تا سال 1383ه.ش بر عهده کفشدارها بود؛ اما پس از این سال به بخش خصوصی واگذار شد. دربانان در گذشته، صحن ها را به سبب سنگ فرش نبودن و بیتوته کردن زائران، روزی پنج نوبت جارو می کردند که در حال حاضر به سه نوبت تقلیل یافته است. تنظیف و تطهیر صحن ها نیز از سال 1383 ه.ش به بخش خصوصی واگذار شده است و جاروکشی دربانان به صورت نمادین برگزار می شود. دربانان سه نوبت در روز، یک بار قبل از مراسم خطبه و تحویل کشیک، دیگر بار بعد از مراسم خطبه، و سومین بار دو یا یک ساعت مانده به غروب، مراسم جاروکشی را برگزار می کنند. در ماه مبارک رمضان، مراسم جاروکشی در دو نوبت، یک ساعت بعد از افطار و یک ساعت قبل از سحر برگزار می شود.

برگزاری مراسم جاروکشی اینگونه است که دربانان با لباس خدمت و جاروهای دسته بلند سبز رنگ، مقابل آسایشگاه دربانان، واقع در صحن انقلاب، رو به قبله و مضجع شریف امام رضا علیه السلام می ایستند و یکی از آنان به عنوان چاوشخوان، در مدح امام رضا علیه السلام و ائمه معصومین علیهم السلام اشعاری می خواند.دربانان با حرکت خطی از صحن انقلاب به سمت شرق آن این مراسم سنتی را انجام می دهند. مسیر حرکت آنها صحن های آزادی، کوثر، جامع رضوی، قدس، مسجد گوهرشاد و صحن جمهوری اسلامی است که در نهایت به صحن انقلاب می رسند.

معمولا زائران هم پشت سر دربانان حرکت می کنند و با آن ها هم نوا می شوند.همچنین این مراسم معنوی بعد از ظهرها به سمت غرب صحن انقلاب نیز تکرار می شود و نهایتا در صحن انقلاب جمع می شوند و دعا می کنند.

این اشعار شامل سروده هایی در مدح امام رضا علیه السلام است و در روزهای شهادت و یا ولادت ائمه اطهار علیهم السلام نیز اشعاری متناسب با آن مناسبت، توسط خادمین خوانده می شود.(برگرفته از کتاب « در این قطعه از بهشت» راهنمای خادمان و زائران امام رضا(ع))

خادمیاران افتخاری حضرت رضا(ع) نیز به رسم مراسم جاروکشی خدام حرم مطهر رضوی مراسم جاروزنی در گلزار شهدا و آستان مقدس امامزادگان واجب التعظیم شهرها و روستاهای استان مازندران برگزار می کنند.

محمود جعفرزاده- مدیر کانون خدمت رضوی شهرستان بابل در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان از ساری، ضمن تبریک به مناسبت فرارسیدن دهه کرامت به همت والای خادمیاران و یاوران رضوی این شهرستان برای دستگیری از نیازمندان و انجام فعالیت های فرهنگی و اجتماعی اشاره و اظهار کرد:این خادمیاران افتخاری حضرت رضا(ع) و یاوران رضوی به تاسی از ولی نعمتمان امام مهربانی ها حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع)، کمک به اقشار ضعیف را با هدف ترویج فرهنگ منور رضوی سرلوحه فعالیت های خود قرار داده اند.

وی به ابتکارات بانوان خادمیار و یاور رضوی در این شهرستان برای انجام فعالیت های عام المنفعه و فرهنگی اشاره کرد و افزود: خادمیاران رضوی کانون خدمت رضوی ایثاروشهادت، بانوان و خانواده در انجام فعالیت های فرهنگی مبدع و الگو هستند.

جعفرزاده با بیان اینکه این بانوان در امر تهیه و توزیع جهیزیه نوعروسان،سیسمونی نوزادان تازه متولد شده، تامین البسه و لوازم التحریر برای نیازمندان اهتمام ویژه ای دارند، گفت: در دهه کرامت این فعالیت ها با قوت بیشتری انجام می شود.

وی از اجرای مراسم جاروزنان خادمیاران رضوی کانون های بانوان وخانواده، ایثار و شهادت بصورت نمادین در مسجد محدثین بابل خبر داد و افزود: این مراسم معنوی  با توجه به اینکه روز هشتم ذی‌القعده؛ روز «مساجد امید آفرین، پایگاه انتظار و اتحاد» نام گرفته است بصورت نمادین برگزار شد و  دل نمازگزاران این مسجد تاریخی را در آستانه ولادت باسعادت امام مهربانی ها با آوای (رضا جانم) با صحن و سرای حریم امام رضا(ع) همراه کرد.

حعفرزاده با بیان اینکه خادمیاران رضوی در مراسم نمادین جاروزنی ضمن بیان عرض ارادت به ساحت قدسی امام رئوف(ع)، از راه دور به آن حضرت سلام می دهند، گفت: خادمیاران و یاوران رضوی با پوشیدن لباس خدمت و جاروهای دست بلند رو به قبله می ایستند و یکی از خادمیاران مداح به عنوان چاوشخوان، در مدح امام رضا علیه السلام و ائمه معصومین علیهم السلام اشعاری می خواند و سرانجام با دعای دسته جمعی مراسم معنوی جاروکشی، به پایان می رسد.

وی یادآورشد: خادمیاران و یاوران رضوی در پایان این مراسم معنوی ضمن عطرافشانی گلزار دو شهید گمنام ۲۰و۲۱ ساله  که در عملیات والفجر شش در منطقه چیلات دهلران شهید شدند در  صحن مسجد محدثین با ذکر فاتحه با آرمان های شهدا تجدید میثاق کردند. 

به گزارش شبستان،‌ منقول است؛ مسجد محدثین نیمه اول قرن ۱۲ هجری توسط عالم جلیل القدر «محمد نصیر بارفروش مشهور به ملانصیرا» بنا شد و در کتیبه ای که در محراب آن نصب شده ساخت آن به دستور امام زمان (عج) منسوب شده است.