نقش مهم امام باقر(ع) در تبیین آموزه ها و اعتقادات دینی

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- هفتم ذی الحجه یادآور سالروز شهادت تندیس خورشید، معلّم سجایا و مکارم اخلاقی، شکافنده دریای علوم اسلامی، پایه گذار انقلاب بزرگ فرهنگی، حضرت باقر العلوم علیه السلام است.

امام محمدباقر(ع) احیاگر دانش و دین بود و معارف تشیع، رونق و گستردگی خود را مدیون ایشان است؛ امام باقر(ع) وارث بی کرانگی نبوت محمدی، آیینه ی تمام نمای علی، حقیقت منجلی، فروغ روشن سپیده دمان، مردی از سلاله پاکان، عصاره ایمان و سرفصل کتاب دین و دانش بودند.

اگر وجودِ نازنین امام باقر(ع) نبود، ابرهای تیره انحراف، آسمان اسلام را می پوشاندند و گلستان شریعت نبوی صلی الله علیه و آله وسلم به کویری سترون مبدل می شد و جهل و خرافات بر گستره ی سبز زمین ریشه می دوانید.

*پنجمین ناخدای کشتی ایمان

پنجمین امام شیعه، امام محمد باقر(ع) بنا بر قول مشهور در رجب سال 57 قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشود؛ آن بزرگوار، زندگی پر فراز و نشیبی داشته است. حدود سه سال در کنار جد بزرگوارش حسین بن علی و مدت 38 سال را در جوار پدر گرامیش امام زین العابدین(ع) گذرانده است و با رنج ها و مصیبت های طاقت فرسای پدر بزرگوار و عمه عزیزش زینب کبری بعد از واقعه غم بار کربلا دم ساز بوده است.

امام باقر(ع) دارای خصال ستوده و مؤدب به آداب اسلامی بود؛ سیرت و صورتش ستوده بود. پیوسته لباس تمیز و نو می پوشید و در کمال وقار و شکوه حرکت می کرد.

امام باقر(ع) بسیار گشاده رو و با مؤمنان و دوستان خوش برخورد بود و با همه اصحاب مصافحه می کرد و دیگران را نیز بدین کار تشویق می فرمود؛ می خواست سنت جدش رسول الله(ص) را در عمل، بین مردم زنده کند و مکارم اخلاقی را به مردم تعلیم نماید.

دانش امام باقر(ع) نیز همانند دیگر امامان از سرچشمه وحی بود و در کتاب های تراجم اهل سنت با صراحت از شخصیت علمی و معنوی امام باقر(ع) ستایش و تمجید شده است.

در زمان امامت آن امام همام(ع) فرصتی کوتاه برای وی فراهم شد تا بتواند علوم اسلامی را تدریس و منتشر کند و پایه های یک مرکز بزرگ علمی پر از دانشمندان برجسته را بگذارد و همین امر موجب رشد اسلام در دوره شد.

امام محمد باقر(ع) در زندگی سراسر نور و روشنی خود آینه تمام قد فضیلت ها و تقوی بود و ایشان در اجرای رسالت توحیدی و مقام امامت خویش همچون ائمه معصوم(ع) دیگر، قرآن مجسم بودند و در تمام برنامه های خویش پیوندی عمیق با قرآن داشتند.

به مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت امام محمدباقر علیه السلام به سراغ یکی از کارشناسان حوزه دین رفتیم و گفتگوی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام محمد شاکری-امام جمعه فردوس- را به شرح ذیل می خوانید؛

۱-در مورد فضائل و ویژگی های اخلاقی امام باقر علیه السلام بفرمایید؟بیان این نکته که واقعا در بین ائمه اطهار (ع)، شهادت امام باقر (ع) مظلوم قرار گرفته است چون توجه دارید که در این ایام تمام زائران خانه خدا در مکه به سر می برند و بقیع و قبر امام باقر (ع) زائر ندارد.

 در خصوص فضائل آن حضرت(ع) روایات فراوانی وارد شده که به دو نمونه بسنده می کنم؛ اولا در بین احادیثی که درباره فضائل ائمه اطهار علیهم السلام وجود دارد، حدیث لقاء است که مرحوم ابن‌شاذان قمّی آن را در کتاب الفضائل نقل کرده است.

در آن روایت، پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله برای ولایت هرکدام از ائمه علیهم السلام ویژگی‌ اختصاصی بیان می‌فرماید مثلا، حضرت تأثیر و کارکرد ولایت امام باقر علیه السلام را چنین بیان می‌فرماید: «هرکس دوست دارد خدا را در حالی ملاقات کند، که چشمش روشن است، ولایت امام باقر (علیه‌السلام) را داشته باشد؛ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَى اللَّهَ وَ هُوَ قَرِیرُ عَیْنٍ فَلْیُوَالِ مُحَمَّدَ الْبَاقِرَ (ع)» بنابراین می توانیم بگوییم که امام باقر (ع)، روشنی چشم اهل بیت (ع) است.

دوما روایت مشهوری است که پیامبر اکرم (ص) خطاب به جابربن عبدالله انصاری فرمودند: «ای جابر تو زنده می مانی تا زمانی که فرزندم محمدبن علی بن الحسبن بن علی بن ابیطالب (ع) را که در تورات معروف به باقر است را زیارت و دیدار کنی.»

نکته قابل توجه این است که پیامبر (ص) اشاره می کند به اینکه ایشان در تورات معروف به باقر است یعنی خداوند بیش از ۲۶۰۰ سال قبل از امام باقر (ع) یاد کرده و قطعا راز و سری در شخصیت امام باقر (ع) بوده است که دلالت بر فضیلت ایشان می کرده که در سوالات بعدی اشاره خواهم کرد.

ضمنا کار و کوشش، انفاق جوانمردانه، خسته نشدن از نیکوکاری، مهمان دوستی عاشقانه، جلوه ای از اخلاق امام باقر (ع) بود.

۲-چرا به امام پنجم(ع)، باقر می گویند؟ و به چه معنا است؟ باقر به معنای شکافنده است و وقتی گنج با ارزشی درون زمین و سنگ های فراوان پنهان شده و برای رسیدن به آن باید زمین و سنگ ها را بشکافی، به شکافنده آن باقر می گویند.

چون در عصر امام باقر (ع) به خاطر وجود فرقه ها و نحله ها و عقاید مختلف، عقاید درست و صحیح و اسلام ناب محمدی پنهان شده بود به گونه ای که هرکسی نمی توانست حق را از باطل تشخیص دهد، امام باقر (ع) با تبیین علوم و اعتقادات موجود، معارف نبوی و اعتقادات حقه، را از دل آن ها بیرون می کشید و به مردم می گفت و در این راستا امام (ع) به باقر ملقب شدند.

به فرمایش خودشان که فرمودند؛ «حق در حالی که باطل آن را در شکم خود گرفته بود مرا به کمک طلبید و من پهلوی باطل را شکافتم و حق را درآوردم.»

۳-دوران امام باقر علیه السلام چه ویژگی هایی داشت و ایشان چه روشی را برای ترویج اسلام در پیش گرفتند؟رهبر معظم انقلاب فرمایشی دارند که گویای شرایط زمان امام باقر (ع) است. ایشان می فرمایند: «یاد امام باقر (ع) یعنی سر برآوردن حیات دوباره جریان اصیل اسلامی در مقابل با تحریف ها و مسخ هایی که انجام گرفته است.»

بنابراین می‌توان گفت زمان امام باقر (ع)، زمان تحریف ها و مسخ ها و تعابیر مختلف از دین و اسلام بود لذا کار بر امام (ع) سخت و دشوار بود مخصوصا اینکه در برهه ای از زمان امام (ع) آن چنان مظلوم بود که در فرمایشی از خود ایشان وارد شده است که مضمونش این است: «زمانه به گونه ای شده که اگر من حدیثی را از پیامبر (ص) روایت کنم، می گویند تو که پیامبر را درک نکرده ای و اگر بگویم جابر فرمود می گویند درست است.»

حالا با این شرایط مهمترین وظیفه امام باقر (ع) تعلیم و تربیت شاگردانی است که بتوانند اسلام ناب را بفهمند و گسترش دهند.

۴-آیا می توان گفت که امام باقر علیه السلام پایه گذار نهضت علمی بود؟ چه تعداد شاگرد ایشان تربیت کردند؟ با توضیحاتی که اشاره شده به جرأت می‌توان گفت که امام باقر (ع) پایه گذار نهضت علمی بود البته علمی که افراد را هدایت می‌کرد و چراغ های نورانی را در دل افراد روشن می کرد.

در خصوص تعداد شاگردان آن حضرت، شیخ الطّائفه (شیخ طوسی) در رجال خود، اصحاب و شاگردان امام محمد باقر (علیه السلام) را ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته است که در میان آنان برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتّفاق اهل سنّت و امامیّه اند و برخی از فقیه ترین فقیهان صدر اسلام محسوب می شوند.

۵-نقش امام باقر علیه السلام در بنیان گذاری اجتهاد چه بود؟ اجتهاد به معنای تلاش و کوشش علمی برای استنباط مسائل شرعی از منابع درست و صحیح است. با توضیحاتی که اشاره شد مبنی بر اینکه بزرگترین مشکل وجود نحله ها و عقائد مختلف بود که غالبا پیروانشان بدون تفکر و تعقل از آن ها پیروی می کردند خب در چنین شرایطی یکی از بهترین کارها که قران کریم هم به آن اشاره کرده است پیروی عالمانه به جای تقلید کورکورانه است.

لذا قرآن کریم بارها از واژهای: «لعلکم تتفکرون، لعلکم تعقلون، ان کنتم تعقلون» استفاده می‌کند و اجتهاد هم به معنای همان پیروی عالمانه و محققانه و استنباط احکام و مسائل شرعی است. اگر به این نسخه خوب عمل شود جلوی خیلی از انحراف ها و تحریف ها گرفته خواهد شد و امام باقر (ع) این روش را به شاگردان خود می آموخت.

۶-امام باقر علیه السلام برای مقابله با فرقه های منحرف چه اقداماتی انجام دادند؟ امام باقر (ع) برای مقابله با فرقه های منحرفه چند کار انجام می دادند. ایشان به معرفی جایگاه واقعی اهل‌بیت‌ علیهم السلام پرداختند و تبیین صحیح آموزه ها و اعتقادات دینی و تربیت شاگردان بسیاری را سرلوحه کار خود داشتند.

امام محمدباقر(ع) به انجام کار شبکه ای و اعزام شاگردان خاص به مکان های مختلف برای تببین اسلام و عقائد حقه توجه می کردند.

۷-در مورد الگوهای اقتصادی از دیدگاه امام باقر علیه السلام توضیح بفرمایید؟و اینکه سیره اقتصادی ایشان چه بود؟ ببینید وقتی صحبت از اقتصاد می شود باید سه مقوله تولید، توزیع و مصرف مورد بحث قرار گیرد. اگر آموزه های دینی و سیره اهل بیت (ع) مخصوصا امام باقر (ع) را به دقت مطالعه کنیم به هر سه مقوله اقتصاد پی می بریم که اجمالا اشاره ای می‌کنم.

مثلا در مقوله تولید، بنای اسلام بر خودکفایی است چه در حیطه مسائل فردی و خانوادگی و چه در حیطه مسائل اجتماعی و مدیریتی؛ لذا رهبر معظم انقلاب هم بارها در شعارهای سال مخصوصا شعار امسال بر تولید ملی تاکید می فرمایند.

در روایتی وارد شده است که امام باقر (ع) شخصا اقدام به کار و کشاورزی می نمودند و وقتی به ایشان اعتراضی شد امام (ع) در جواب آن شخص فرمودند که کار می کنم تا از امثال شما بی نیاز گردم. یا پیشنهادی که امام (ع) به خلیفه وقت برای تولید سکه های خاص برای بی نیاز شدن از اجانب دادند؛ مانند اینکه در زمان خودمان بخواهیم در معادلات اقتصادی از دلار خارج شویم.

همچنین در مقوله توزیع، یکی از دستورات دین مبارک اسلام بر حرمت احتکار است یعنی کسی حق ندارد اجناس و کالای مورد نیاز مردم را انبار کند به گونه ای که مردم دسترسی به آن نداشته باشند.

البته در مقوله مصرف که هم آيات متعددی از قبیل «کلوا واشربوا و لا تسرفوا» وارد شده و هم روایات متعدد و متواتری که فرصت بیان آنها نیست و مخاطبین عزیز و گرامی خود واقف به آنها هستند و امیدوارم خداوند متعال به همه ما توفیق عمل به دستورات دینی را عنایت فرماید.