جامعه برای دستیابی به سعادت هیچ راهی جز پذیرش عملی ولایت ندارد

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، عید غدیر ۱۸ ذی الحجه در تقویم قمری و از بزرگ‌ترین اعیاد شیعیان می‌باشد که در این روز برای جانشینی علی بن ابی طالب در مقام امامت جشن گرفته می‌شود. در احادیث شیعه این عید را با عباراتی چون عیدُاللهِ‌ الاکبر (بزرگ‌ترین عید الهی)، عید اهل بیت محمد و اشرف الاعیاد (والاترین عید) یاد کرده اند. به اعتقاد شیعیان بر طبق خطبه حضرت محمد(ص) در غدیر خم حضرت علی (ع) را بعد از خود با حدیثی که ۳ ساعت طول کشیده (عربی: مَن کُنتُ مولاه فَهذا علیّ مولاه أللهم والِ من والاه و عادِ من عاداه) جانشینی او را برای تمامی مسلمانان اعلام و تمام کرد. در تفاسیر شیعه آیه سوم سوره مائده در روز عید غدیر نازل شده‌است که آمده الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی. با توجه به اهمیت موضوع گفت و گویی با حجت الاسلام والمسلمین «محمدحسین کبیریان» مدیر حوزه علمیه خواهران استان تهران انجام داده ایم که بخش اول آن را در ادامه می خوانیم.

فلسفه غدیرخم چیست؟ چرا عید غدیرخم برای مسلمانان مهم است؟

عید غدیر خم از بزرگترین اعیاد امت اسلامی است از این جهت که بزرگترین حادثه در روز غدیر هجدم ذی الحجه سال دهم اتفاق افتاده است. در این روز آینده مسلمانان و جامعه بشریت تعیین تکلیف شده است یعنی موضوع ولایت و تعیین رهبری جامعه در روز غدیر مطرح شده است.

خداوند وقتی انسان را آفرید برای سعادت و کمال انسان دستورالعملی را ابلاغ کرد. قطعا در مقابل مسیر هدایت، دعوت کنندگان به فساد و ضلالت نیز وجود دارند که تعبیر قرآن شریف از کسانی که در مقابل دستورات خدای متعال قرار می گیرند، طاغوت است. خداوند در آیه ۲۵۷ سوره بقره می فرماید:«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ» خدای متعال ولایت مومنین را عهده دار می شود یعنی هر کسی که بخواهد در مسیر ایمان قرار بگیرد و مسیر هدایت، سعادت و کمال را طی کند، خداوند سرپرستی او را عهده دار می شود و نقشه راه به وی ارایه می دهد.

خدایی که انسان را آفریده است، آگاه ترین نسبت به انسان است به طوری که حتی خود انسان نمی تواند تصمیم بگیرد که کدام مسیر وی را به هدایت و کمالی که خداوند برای او در نظر گرفته، خواهد رساند؛ بنابراین در آیات مختلف قرآن ولایت و سرپرستی انسان به خدای متعال نسبت داده شده است. در آیه ۳۶ سوره احزاب خداوند فرموده است: «وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ ۗ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا» زنان و مردان مومن اگر خدای متعال مسیری را مشخص کرد، حکمی داد، نباید انتخاب خود را بر حکم خدای متعال تحمیل کند در عین حال خداوند به انسان ها اختیار داده است تا مسیر سعادت خود را انتخاب کنند. برخی نیز در این مسیر به انتخاب و اختیار خود مسیر گمراهی را انتخاب می کنند.

خدای متعال به دلیل لطفی که به انسان ها دارد، الطاف خود را تکمیل کرده برای امداد و فراهم کردن مسیر به کمال رسیدن انسان ها. خدایی که ولایت انسان ها را عهده دار شده است. در آیه ۶ سوره احزاب، قرآن شریف دستور داده است که «النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ» یعنی ولایت را به پیامبر خود عنایت فرموده و پیامبر را اولی دانسته است و محق تر از خود انسان ها برای سرپرستی شان دانسته است. علت این انتخاب خداوند آن است که پیامبر معصوم است و به تصریح قرآن شریف و در آیه ۳ سوره حج «وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ» پیامبر هیچ گاه مطابق هوای نفس سخن نمی گوید و هرچه می فرماید وحی است که از طرف خدای متعال به انسان ها ابلاغ می کند. ولایت پیامبر در طول پیامبر خدای متعال قرار دارد و جدای از آن نیست. در واقع همان وحی و نقشه سعادتی که به پیامبر ابلاغ می شود، توسط پیامبر برای هدایت جامعه بشری به کار برده می شود و انسانی که تحت ولایت پیامبر قرار بگیرد مثل آن است که تحت ولایت خدا قرار گرفته است.

پس از پیامبر (ص) باید ادامه ولایت مشخص شود یعنی تا زمانی که پیامبر در قید حیات هستند، واسطه بین مردم و خدای متعالمی باشند و این عنایت الهی را اعمال می کنند اما در سال دهم و پایان عمر شریف پیامبر گرامی اسلام باید آینده مردم و مومنین مشخص شود. پیامبر خبر دادند که به زودی از دنیا خواهند رفت و تکلیف ولایت مومنین و ادامه مسیر سعادت باید روشن شود.

در روز ۱۸ ذی الحجه چه اتفاقی رخ داد؟

برای آنکه در آینده شبهه ای ایجاد نشود و مردم دچار تشتت نشوند و مسیر انحرافی بر مسیر حق حاکم نشود، پیامبر گرامی اسلام پس از اتمام حج و در مسیر حرکت از مکه به مدینه در بین راه و در محلی به نام جحفه توقف کردند و دستور دادند همه در آنجا مستقر شوند و افرادی که جلوتر رفتند، بازگردند. همچنین منتظر شدند تا جاماندگان نیز به آنها ملحق شوند؛ بنابراین سه روز مردم در غدیر خم منتظر ماندند تا یک خبر بسیار مهم به آنها ابلاغ شود. زمانی که همه مردم در روز 18 ذی الحجه در غدیر خم جمع شدند، پیامبر گرامی اسلام خطبه تاریخی را ایراد فرمودند و در ضمن آن فرمودند:«ألَسْتُ أوْلَى بِكُمْ مِنْ أنْفُسِكُمْ نيز تفسير كننده معناى مَوْلى مى‌باشد» بنابراین در بازگشت از حجه الوداع، ولایت خود را بر مردم یادآوری کردند. مردم نیز این موضوع را تایید کردند، بنابراین پیامبر(ص) فرمودند:«مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ؛ هر که من مولا و فرمانروای اویم علی مولای او است، خدایا دوست بدار آن کس که او را دوست دارد، و دشمن دار آن کس که او را دشمن دارد» یعنی ادامه ولایت الهی و خدایی که به من به عنوان نبی موکول شده توسط امیرالمومنین (ع) اعمال خواهد شد.

در اینجا آیه اکمال یعنی آیه ۳ سوره مائده نازل شد:«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينا» یعنی دین بدون ولایت ناقص است. دلیل آن بسیار روشن است و در روایات نیز داریم که اسلام بر پنج پایه بناگزاری شده است و این پنج پایه که هر کدام رکن هستند یعنی نماز، زکات، حج، روزه و ولایت. کلید همه ارکان دین یعنی نماز با همه اهمیتی که به عنوان ستون دین و معراج مومن تعبیر شده اما کلید هر کدام از اینها که از ارکان دین رمزگشایی می کند و شرایط صحت، قبول و کمال آنها ولایت است. والی و حاکم راهنمای آنها است و اگر حاکمی نباشد و کسی که از جانب خدای متعال ولایت پیدا کرده است برای ما اسرار نماز بیان نکند، نماز و روزه ما قبول واقع نمی شود و حج ما صرفا یک تجمع خواهد بود و آثار و برکاتی که باید داشته باشد، نخواهد داشت لذا ولایت اصل است.

در روایات آمده است که اگر کسی تمام شب های عمر خود را به نماز شب و عبادت بگذراند و همه روزها را روزه بگیرد اما نماز و روزه اش با ولایت ولی خدا نباشد، خداوند حتی یک نماز و روزه از وی را قبول نمی کند. در روز غدیر تکلیف سایر عبادات انسان نیز مشخص شد و روشن شد جامعه در چه محوری باید حرکت کند. در روابط بین خود در مباحث سیاسی، اجتماعی و اقتصادی چرا که زمانی که ولی خدا حاکم می شود فقط به مباحث فردی نمی پردازد بلکه همه مسایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را دربر می گیرد و در طول ولایت خداوند، ولایت پیامبر گرامی اسلام و ولایت حضرت علی (ع) نیز در راستای تشکیل حکومت و حاکمیت دین خدا توسط اولیاالله انجام می شود. پس از حضرت علی (ع) نیز تکلیف مشخص شد و امامان دیگری انتخاب شدند و تا امام زمان (عج) که در حال حاضر در غیبت کبری به سر می برند. در زمان غیبت نیز تکلیف ما را روشن کردند که در روایت «اما الحوادث الواقعة» نیز آمده است که امام زمان (عج) در زمان غیبت نیز باز جامعه را به حال خود رها نکرده اند بلکه نظام حکومتی، سیاسی، اجتماعی برای آن تعریف شده است. در زمان غیبت ولی فقیه جامع الشرایط عهده دار حکومت خواهد بود.

 ولی فقیه جامع الشرایط که در عصر غیبت، عهده دار حکومت اسلامی است دارای چه ویژگی هایی است؟

امام‌حسن‌عسکری‌(ع) درباره فقیه جامع الشرایط فرموده است: «... وَاَمّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ صَائِنا لِنَفْسِهِ حافِظاً لِدینِهِ مُخالِفاً لِهَواهُ مُطیعاً لِاَمرِ مَولاهُ فَلِلْعَوامِ اَنْ یُقَلِّدُوهُ...»؛ «هر یک از فقها که بر نفس خود مسلّط باشند و دین خود را حفظ کنند و با هوای نفس خود مخالفت ورزد و امر خدا را اطاعت کند، بر همگان واجب است که از او تقلید نمایند». یعنی فقیهی با این شرایط خود ساخته، خالی از هوای نفس، مطیع خدا و پیامبر و ائمه اطهار، آگاه به مسایل دین، سعادت و شقاوت انسان ها است و مردم باید در زمان غیبت از چنین شخصی تبعیت کرده و ولایت او را بپذیرند؛ بنابراین در روایات نیز آمده است غدیر عید الله الاکبر است زیرا بزرگترین حادثه تاریخی در غدیر رخ داده است. شخصیتی که مشابه ندارد و بعد از پیامبر گرامی اسلام نمی توانیم در عالم کسی را پیدا کنیم که شخصیتی مثل امیرالمومنین (ع) جامع همه صفات الهی باشد.

چرا عید غدیر را عیدالله اکبر می نامند؟

در روایات نیز آمده است غدیر عید الله الاکبر است زیرا بزرگترین حادثه تاریخی در غدیر رخ داده است. شخصیتی که مشابه ندارد و بعد از پیامبر گرامی اسلام نمی توانیم در عالم کسی را پیدا کنیم که شخصیتی مثل امیرالمومنین (ع) جامع همه صفات الهی باشد. حضرت علی (ع) از یک طرف در جنگ و مبارزه با دشمن چنان ورود می کند که به تعبیر خود حضرت در جنگ نهروان، به شدت مقابله کرد و مصداق اشدا الی الکفار بود و تعبیر حضرت این است که «أَيُّهَا النَّاسُ فَأَنَا فَقَأْتُ عَيْنَ الْفِتْنَةِ» فقط من بودم که جرات کردم چشم فتنه را کور کنم و هیچ کس دیگر چنین جراتی نداشت. حضرت علی (ع) زمانی که می شنوند در اقصی نقاط کشور اسلامی خلخالی را از پای یک زن غیر مسلمان در می آورند چنان ناراحت می شوند و بر می آشوبند که می فرمایند اگر کسی از این غصه بمیرد، نباید ملامت شود.

وقتی فرزند یک شهید یا یتیمی را می بیند، عاطفه در حد بی نهایت امیرالمومنین (ع) چنان قلیان می کند که به کمک مادر فرزند می شتابد. به عبارتی حضرت علی (ع) در موضع رحمت رحیم ترین انسان ها و در موضع شدت نیز شدیدترین انسان ها بوده است و این ممکن نمی شود مگر اینکه امیرالمومنین علی (ع) هیچ چیزی را برای خود تصمیم نمی گیرد و تصمیماتش بر اساس دستورات خداوند متعال است. امیرالمومنین (ع) واقعا تجلی خداوند متعال و مصداق بارز صفات خدای متعال هم در صفات جمال و کمال و هم در صفات جلال است.

درباره فرازهای خطبه غدیر توضیح بفرمایید و اینکه چرا خطبه غدیر مهم است؟ چگونه می توانیم فرهنگ غدیر را در جامعه گسترش دهیم؟

خطبه غدیر یک یادآوری حادثه غدیر است و یک توصیف از شخصیت امیرالمومنین (ع) است. به ما توصیه شده است که خطبه غدیر را بخوانیم و حتی حفظ کنیم. امروز نیز امیدواریم مردم به ویژه جوانان در قرائت خطبه غدیر اهتمام بورزند. خطبه غدیر باید دایم یادآوری شود چرا که ممکن است در درگیری های روزانه و ادعاهای فراوان که هر کسی ادعای هدایت جامعه بکند و ادعای اولویت بر دیگران نماید، باید بدانیم که خداوند خط هدایت را از خودش آغاز کرده و در امتداد آن پیامبر گرامی اسلام و امیرالمومنین (ع) است که در خطبه غدیر نیز به خوبی تبیین شده است.

اگر جامعه ما به سمت خطبه غدیر و انتخاب درست حرکت کرد و امام هدایت را انتخاب کرد، امامی که از طرف خدای متعال با یک واسطه انتخاب شده است. ادامه را با تمسک به دستورات حضرت علی (ع) و فرزندان بزرگوارشان که گنجینه معارف هستند، روایاتی که از امیرالمومنین (ع) و نهج البلاغه و روایات فراوانی که از ائمه اطهار رسیده است. خطبه غدیر می تواند بسیار کارساز باشد و ما باید دایما یادآوری کنیم. شاید اگر مثل حادثه عاشورا که مردم اهتمام کردند و پس از قیام امام حسین (ع) و شهادت آن حضرت و یارانش هر سال در ایام محرم و صفر با شور و شعور بیشتر ایام شهادت امام حسین (ع) را برگزار می کنند و کسی نمی تواند انحرافی در قیام امام حسین (ع) به وجود آورد. اگر مردم به غدیر هم همین قدر اهمیت می دادند و حادثه غدیر را دایم یادآوری می کردند به ویژه در دهه امامت و ولایت، حتما انحرافاتی که بعد از پیامبر و امیرالمومنین (ع) به وجود آمد و انشقاقی که جامعه اسلامی را در بر گرفت، شکل نمی گرفت و مردم متوجه مسیری می شدند که پیامبر بزرگوار از جانب خدای متعال برای آنها مشخص کرده بود. اگر جامعه ما بخواهد مسیرش را گم نکند و مسیر صحیح کمال را پیدا کند، تنها راه آن بازگشت به غدیر است و بازگشت به امام معصومی که در روز غدیر از طرف خدای متعال برای هدایت مردم انتخاب شد.

خدای متعال عالم ترین به سعادت انسان است و نسخه سعادت انسان را به پیامبر گرامی اسلام و پس از آن به حضرت علی (ع) واگذار کرد، بنابراین ما راهی به جز شناخت دستورات امیرالمومنین (ع) و مسیری که برای هدایت ما ترسیم فرموده است در عرصه های فردی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، برخورد با دشمن، برخورد با دوست، خانواده نداریم. جامعه برای آنکه به سعادت برسد هیچ راهی ندارند جز تمسک به ولایت امیرالمومنین علی (ع) و پذیرش عملی ولایت امیرالمومنین.

 حوزه های علمیه و طلاب در گسترش فرهنگ غدیر چگونه می توانند نقش آفرین باشند؟

یکی از مجموعه هایی که در زمینه تبیین جایگاه ولایت نقش آفرین هستند و بیشترین مسئولیت را دارند، جوامع حوزوی و طلاب هستند. طلاب وظیفه دارند معارف را به خوبی بیاموزند و دین را تبلیغ کنند و رسالت طلبه این است که در دین فقیه شود، خوب بفهمد و با بیان شیوا معارفی را که از سرچشمه وحی آموخته، جامعه را هدایت کند. خدای متعال فطرت هر انسانی را بسیار پاک و الهی آفریده است، بنابراین اگر انسان در یک محیط سالم قرار بگیرد، گرایش اش به سمت دستورات الهی، اهل بیت و خدا خواهد بود چرا که مطابق فطرت انسان می باشد. تبلیغ اگر درست صورت بگیرد و مردم متوجه آموزه های الهی بشوند چون مطابق با فطرت انسان است به خوبی خواهند پذیرفت.

خداوند برای آزمایش بندگانش هم شیطان را آفریده و هم تمایلاتی در وجود انسان قرار داده است که اگر این تمایلات کنترل نشود، انسان را به فساد و انحراف می کشاند. عوامل فراوانی برای انحراف انسان وجود دارد اما کلام اهل بیت (ع) و کلام خدا نور است و نورانیت می آورد. وظیفه آشنایان با معارف الهی این است که تبلیغ و انذار کنند اما این اقدام باید به صورت شبکه انجام شود چرا که مبلغان دینی در یک جمعی محدود نسبت به تبلیغ اقدام می کنند حتی در فضای مجازی نیز مخاطبان خاصی چنین محافلی را دنبال می کنند. مجالس وعظ و خطابه مبلغان مخاطبان خاص خود را دارند، بنابراین بزرگوارانی که احساس مسئولیت می کنند زمانی که در این محافل شرکت می کنند و به دنبال فهم معارف و یافتن مسیر سعادت هستند، مطالب و پیام هایی که در این مجالس دریافت می کنند به سایر افراد منتقل کنند تا جامعه ما رشد کند.

در واقع در هر خانواده اگر یک نفر دغدغه دین داشته باشد و دغدغه ولایت امیرالمومنین را داشته باشد و این دغدغه را به دیگران نیز منتقل کند، در حالی که متاسفانه جامعه ما امروز به سمتی می رود که هر فرد صرفا به فکر خود است و دانش خود را به اشتراک نمی گذارد. در حال حاضر چقدر خانواده های دغدغه مند خطبه غدیر را با اعضای خانواده در میان می گذارند؟ چقدر پدری که اهل قرآن و انس با روایت اهل بیت است فرصتی را در خانواده ایجاد می کند که یک آیه یا روایت را به اعضای خانواده اش منتقل کند؟ توصیه شده است که پدر خانواده، خطبه غدیر را به اعضای خانواده منتقل کند. یا سایر اعضای خانواده درخصوص آگاهی بخشی اهتمام بورزند. فرهنگ غدیر از خانواده ها شروع شود که بهترین محور برای سعادت است و با خواندن و ابلاغ کردن و تفکر و تدبر در بیانات و روایات حضرت امیرالمومنین (ع) و نهج البلاغه و خطبه غدیر و اجرایی ساختن این دستورالعمل ها در زندکی فردی و اجتماعی.

در راس امور نیز حوزه های علمیه خواهران و برادران وظیفه دارند تا فرهنگ غدیر را گسترش دهند و به طلاب بزرگوار توصیه می کنم تا در فهم و ابلاغ معارف غدیر بیش از گذشته تلاش کنند و از مردم نیز خاضعانه درخواست می کنم که این معارفی که توسط مبلغین دریافت می کنند با دیگران به اشتراک بگذارند.