خبرگزاری شبستان: در ابتداى خیابان آستانه و جنب رودخانه، مسجد نسبتاً بزرگى قرار دارد که منسوب به امام یازدهم شیعیان است و در قرن سوم هجرى احمد بن اسحاق قمى وکیل و نماینده امام حسن عسکرى (ع) به امر آن حضرت در آن را بنا کرده است. این مسجد محل تدریس آیت الله محمد تقى خوانسارى بود که شخصیت هایى مثل امام خمینى (ره) و آیت الله اراکى (ره) از شرکت کنندگان در این درس بودند.
سندیت و اعتبار مسجد
پیرامون اعتبار و سندیت سه محور اساسی وجود دارد:
_ توجه و عنایت خاص بزرگان و علماء دین خاصه مراجع تقلید
_ مقبولیت عمومی و بدون خدشه نزد اهالی قم با توجه ویژگی‌های خاص موجود در این شهر
_ متون و نقل‌های تاریخی
توجه و عنایت ویژه عالمان
درباره مسجد باید گفت این مسجد در نوع خودش از مساجد منحصر به فرد در دنیای اسلام است. مثل مسجدالحرام و مسجدالنبی و... و مورد اهمیت و اهتمام مراجع و بزرگان بوده است.
مرحوم آیت الله گلپایگانی به خاطر قداست و اهمیت خاصی که این مسجد داشت نظرشان بر این شد که این مسجد را توسعه بدهند. توسعه‌اش طوری باشد که در شأن آقا امام زمان (عجل الله تعالی فرجه شریف) باشد.
بزرگان نوشته‌اند که احمد بن اسحاق این مسجد را به امر امام حسن عسکری (علیه السلام) ساخته‌است البته یک شبستان کوچک‌اش را ایشان ساخته‌اند و بعدها توسعه داده شده است.
می‌شود یک چیز را منحصر به مسجد امام حسن عسکری(علیه السلام) کرد و آن این که در زیر این آسمان کبود یک مسجد داریم که به دستور امام زمان(علیه السلام) آن موقع (امام عسکری) ساخته شده باشد آن هم توسط نماینده خاص آن حضرت احمد بن اسحاق... شاید شبستانی که مرحوم آیت الله ستوده درس می‌گفتند و شبستان جنوبی جایی باشد که در زمان خود حضرت ساخته شده است.
چون این مسجد به امر امام حسن عسکری(علیه السلام) و با پول امام و به وسیله نایب امام ساخت شده است مورد اهمیت و اهتمام مراجع علمایی که در قم بودند قرار گرفت و بزرگان زیادی در این مسجد نماز جماعت برگزار کردند...
مراجع و علمای بزرگ در آنجا جلسه درسشان بود آیت الله العظمی داماد، آیت الله العظمی گلپایگانی، آیت‌الله ستوده، آیت الله سلطانی و... و دیگر آیات و اعاظم که ذکر اسامی آن ها به طول می‌انجامد برای این مسجد احترام خاصی قایل بودند.من کوچک بودم که مرحوم آقا برای اعتکاف با مرحوم آقای آیت الله حاج میرزا مهدی بروجردی جهت اعتکاف در ایام‌ا لبیض به این مسجد می‌آمدند.
مقبولیت عمومی و همگانی نزد اهالی قم
نکته مهمی که می‌توان به آن اشاره نمود اینکه قم در تاریخ – به جز مقاطعی کوتاه – از زمان اهل بیت و ورود اشعریان شهری ولایی و پایگاه شیعه بوده است نسل در نسل پیروان آن پاکان در این شهر می‌زیسته‌اند. همواره مردم قم را به ویژه در قرن‌های سوم و چهارم به شیعه بودن ستوده‌اند. مردم قم بدون پروا مذهب خود (تشیع) را آشکار می‌کردند... والی غیر شیعه را نمی‌پذیرفتند و قاضی غیر شیعه را فراری می‌دادند.
مردم قم از وقتی که دین مبین اسلام به این شهر راه یافت در بنای جوامع کوشیدند و مساجد قم از ابتدا تا به امروز همواره آباد و معمور بوده است. و نکته‌ای مهم تر در رابطه با شهر قم و اهالی آن اینکه مسایل مربوط به ولایت و امامت جایگاه و اهمیت ویژه‌ای داشته است و به عنوان مرکز حفظ و نشر و احیاء احادیث اهل بیت نزد همه بزرگان و راویان و محدثان پذیرفته شده بود.
- شهر قم در طی یک هزار و دویست سال اخیر بی‌هیچ تردید از بزرگ ترین مجامع علمی، فکری و مذهبی بوده و گویا کهن سال‌ترین حوزه علمی اسلامی بوده است... و در این دوران ممتد شماری انبوده از دانشمندان بزرگ از آن برخاسته و یا در آن اقامت گزیده‌اند. و در امر حفظ و پاسداری از هر آن چه مربوط به اهل بیت می‌باشد جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده و با هر نسبت کذب به اهلبیت و جعل حدیث به شدت برخورد می‌نمودند. به طوری که ضعف در حدیث را حتی اگر احتمال آن را به کسی می‌دادند از شهر اخراج می‌نمودند. صفحات تاریخ شاهد برخوردهای بزرگان با ضعفاء در حدیث است:
...به احمد بن محمد بن خالد برقی به جرم این که از ضعفا روایت نموده است بدبین گردیده و چنان عالم جامع و بزرگی را که به جلالت قدر و عظمت شأن بود از قم اخراج گردانید...
محمد بن ابراهیم بن موسی قریشی را به خاطر این که مشهور گشت که نامبرده درباره ائمه هدات به غلو سخن می‌راند و برای تایید گفته‌های خود روایات دروغ و مجعول نقل می‌کند... از قم اخراج کردند.
مضافاً این که تعداد فراوانی از قمی‌ها در زمره اصحاب و بعد راویان و محدثان عالی قدر بودند که همگی از افتخارات شیعه و اسلام است:
«دوازده نفر از فرزندان سعد بن عبدالله در ردیف راویان از امام صادق(علیه السلام) و بیش از صد نفر از فرزندان اشعریان دیگر جزو راویان حدیث از دیگر ائمه قرار گرفتند و جمعی از بزرگ ترین رجال شیعه از میان ایشان برخاستند.»
از علما و محدثان ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، فرزندش صدوق، محمد بن حسن الصفار، زکریا بن آدم، زکریا بن ادریس، ابو خالد برقی، علی بن ابراهیم قمی صاحب تفسیر، ابوالقاسم جعفر بن قولویه، شاذان بن جبرئیل، و بسیار بسیار عالمان و فقیهان و فرزانگان که سهم به سزایی در تمدن و فرهنگ اسلامی و بشری داشته‌اند را می‌توان نام برد و تا کنون نیز این افتخار ادامه دارد. همه این ها در این سرزمین پرورش یافته و به عنوان نگهبان مرزهای توحید و حافظ شریعت و دین بوده‌اند. پس می‌توان این نکته را با قوت و اطمینان بیان نمود که هر آن چه که در افواه مردم و خاصه نزد علما مقبول و به صورت سینه به سینه نقل شده باشد به عنوان سندی قوی و محکم پذیرفت و به آن اعتماد کرد.
مردم قم سهم امام خود را خدمت حضرت امام رضا (علیه التحیة و الثناء) و اولاد اطهار او تا وکلای حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌فرستادند. همیشه وکیل ائمه اطهار در قم بوده است.
«و تداول چیزی در میان مردم که از نسلی به نسلی دیگر رسیده است جزو معتبرترین اسناد محسوب می‌شود».
تواتر معنوی هم بر صحت آن گواه و آن را تایید می‌کند... که به امر آن حضرت و از محل وجوه جمعآوری شده نزد خود (سهم امام) و غیره به بنای آن پرداخته است. مردم قم آن را مسجدی می‌دانند که در زمان امام حسن عسکری(علیه السلام) در قم بنا شده است.
در متون و نقل‌های تاریخی
در منابع و متون تاریخی که پیرامون قم تدوین یافته است خصوصاً منابعی که نویسندگان آن از مقبولیت و اعتبار خاصی از وثاقت و اطمینان در نزد علما و اندیشمندان برخوردارند پیرامون انتساب این مسجد به امام حسن عسکری(علیه السلام) مطالبی بیان نموده‌اند که علی رغم تفاوت‌های نقل دارای مضمون واحد هستند:
مسجد جناب امام حسن عسکری(علیه السلام)، این مسجد به درب معصومه واقع است. احمد بن اسحاق اشعری وکیل موقوفات امام حسن بوده است، به فرموده آن جناب آن را بنا کرده است. چون مداخل املاک موقوفه امام که اعراب اشعری وقف کرده بودند سالی چهار صد هزار درهم بوده است در مصرف آن جناب امام حسن عسکری(علیه السلام) فرموده‌اند از زیادتی آن مداخل مسجدی بسازند. لیکن بنای مسجد احمد بن اسحاق یک صفه بیشتر نیست.
- مسجد به امر امام حسن عسکری(علیه السلام) و توسط وکیل خاص وی و از محل سهم امام تاسیس شده است. احمد بن اسحاق از اکابر علما قم و از اصحاب حضرت جواد و حضرت هادی و حضرت عسکری(علیهم السلام) بوده است و به شرافت زیارت حضرت بقیة الله الاعظم نایل آمده است. به امر مبارکشان و با پول که مربوط به امام بوده است اقدام به بناء مسجد در نزدیکی حرم مطهر می‌نماید.
- در زمان امام حسن عسکری(علیه السلام) و به دستور آن حضرت و بنا بر مشهور به وسیله احمد بن اسحاق اشعری وکیل وی در قم بنا شده است.
- احمد بن اسحاق از بزرگان اصحاب ائمه اطهار و صاحب مراتب عالیه نزد ایشان و از وکلای معروف بوده و مسجد معروف قم را به امر آن جناب (حضرت امام حسن عسکری) بنا نمود و سال ها وکیل حضرت در آن نواحی بود.
بانی آن (مسجد امام حسن عسکری) محدث جلیل‌القدر احمد بن اسحاق اشعری وکیل حضرت امام حسن عسکری(علیه السلام) بوده است که به امر آن حضرت و از محل وجوهات جمعآوری شده و غیره به بنای آن پرداخته است.
- به دستور امام حسن عسکری(علیه السلام) از مالیات و اموال خاصه و وجوهات شهر صفه‌ای در مسجد جامع خارج شهر در روضه مقدسه فاطمه معصومه در کنار رودخانه ساخته شد که به نام مسجد امام حسن عسکری(علیه السلام) معروف گردید.
- این مسجد را احمد بن اسحاق اشعری وکیل حضرت امام حسن(علیه السلام) به امر مبارک امام و در جای آتشکده باقی مانده از دوران جاهلیت بنا نهاد.
این مسجد به خاطر انتساب آن به امام یازدهم از دیر زمان مورد توجه بسیار بوده است. در وجه این نسبت مردم قم معتقدند که آن را احمد بن اسحاق اشعری وکیل امام عسکری(علیه السلام) در قم به دستور آن حضرت از محل وجوه شرعی و درآمد موقوفات امامان اهل بیت در این شهر بنا نهاد. لیکن بنای احمد بن اسحاق را یک صفه می‌دانند. نام این مسجد (امام حسن عسکری) و متولیان قدیم آن در اسناد و احکام مربوط به تولیت قدیمی آستانه از جمله فرمان‌های اوزن حسن و یعقوب و الوند از پادشاهان خاندان آق‌قویونلو و احکام پادشاهان صفوی و مثال‌های صدور این دوره، آمده است.
جزوی از مصحف شریف (جزء23) در کتابخانه آستانه قم است (به شماره 56 انبار) که به شهادت وقف نامه روی نخستین برگ آن را با بیست و نه جزو دیگر امیر یوسف خواجه فرزند شیخ بهادر علی (از امرای مشهور دوره تیموریان) در 20 رمضان 842 بر مسجد جامع عتیق قم منسوب به امام حسن عسکری(علیه السلام) وقف کرده است.
منبع: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم
ادامه دارد.....
نظر شما