ایوان مقدس سر مسجد

خبرگزاری شبستان//اهواز

مسجد سلیمان شهری تاریخی است که در میان کوه‌های زاگرس در استان خوزستان واقع شده و از شمال غرب به شهرستان شوشتر، از شمال تقریباً به بخش لالی، از جنوب شرق به شهرستان ایذه و از جنوب غرب به شهر اهواز ارتباط دارد.

ساکنان این شهر را طوایف مختلفی از قوم بختیاری تشکیل می‌دهند ولی با کشف نفت در منطقه افراد دیگری از سایر مناطق بختیاری به منظور کسب و کار به این شهر آمدند و رفته رفته به صورت دائم در این شهر ساکن شدند.

ایوان سرمسجد

یکی از مهم ترین مکان های تاریخی و باستانی این شهر منطقه‌ای به نام معبد سرمسجد است که در شمال شرقی شهر مسجدسلیمان واقع شده، این معبد که در گذشته‌های دور همواره در آن آتشی افروخته بوده مشرف به سفه سرمسجد است که به گفته مورخان مقر حکومتی پارس‌ها بوده ‌است.

ایوان سلیمان سر مسجد بر فراز تپه سر مسجد و رو به روی کوی سربیشه قرار دارد و در این مکان بازمانده کاخ یا معبدی موجود است که اکنون جز تخته سنگ های تراشیده نامنظم و سنگ های بادبر و نیمه ستون های گرد شکسته و مواد ساختمانی چون سنگ گچ و دیوارهای فرو ریخته سنگی طاق ها و نیم طاق های قوس مانندهای بام پوش و حمال های طاق ها چیزی از آن بر جای نمانده است.

سر مسجد پیش از انجام عملیات باستان شناختی همانند ایوان بوده از این رو به ایوان سلیمان و ایوان یا صفه سرمسجد معروف شده است.

در سال 1346هجری شمسی هیأت کاوش فرانسوی به سرپرستی پروفسو رمان گیرشمن به مسجد سلیمان آمدند و به کشفیاتی دست یافتند که شرح آن چنین است: پیش از آغاز به کار بخش بزرگ صفه را یک گورستان چند صد ساله پوشانیده بود که با اجازه حکومت مرکزی گورها را به جای دیگر منتقل کردند.

بخش خاوری صفه قدیمی ترین بخش آن است که شامل گوشه ای از سکوی بلند می باشد و بر روی آن مراسم دینی انجام می شده، مراسم آتش را در اتاقی زیرزمینی که در شمال صفه ساخته شده بود برپا می داشتند.

یک پلکان به پهنای 25 متر مردم را به روی صفه نزدیک محل مقدس هدایت می کرد و از آنجا که در پایان مراسم نیایش نبایستی از همان راه که آمده اند بازگردند، پلکان دیگری در گوشه دیگر ضلع خاوری برای پایین رفتن ساخته بودند.

پس از یورش اسکندر مقدونی و تبدیل مسجد سلیمان به اردوگاه نظامی، صفه مقدس بسیار دگرگون و سطح صفه به سه بخش تبدیل و دو پرستشگاه دیگر بر آن ساخته شد، یکی نیایشگاهی از آنگونه که به«آتن هیپیایا» الهه حافظان اسبان اهدا می شد و دیگری از آنگونه که به هر قل اختصاص می یافت.

یونانیان در بر آوردن این معبد آنچنان عمل کردند که مانع نیایش ایرانیان نشود، صفه سرتاسری با دیواری به بلندی حدود 50 سانتی متر بخش شده و پرستشگاه یونانیان و مقدونیان را از پرستشگاه مزداپرستان جدا کرده بود.

راه رسیدن به پرستشگاه های جدید هم جدا از پلکان ویژه ایرانیان می باشد و پلکانی در پشت اتاق زیرزمینی ویژه نگهداری آتش یعنی در شمال صفه ساخته و پلکانی در سوی نزدیکتر به کوه برای بیرون رفتن مؤمنان تعبیه شده بود.

هیأت باستان شناختی در هنگام کاوش به پرستشگاهی بر خورد کرد که آن را معبد بزرگ نامیدند و معماری آن آمیخته ای از هنر سنتی بین النهرین ایرانی و غربی می باشد سپس در زیرزمین معبد بزرگ کاوش شده و بازمانده یک معبد کهن تر نمایان شد که گرفتار ویرانی سختی شده بود.

در اینجا به بسیاری اشیا نذری بر خورد شد و مجسمه های سوارکاران که بعضی دارای سپر و برخی بر دو اسب سوار بودند و بعضی با خود یک بانو خدا یا الهه داشتند به دست آمده است؛ در این پرستشگاه، هراکل مجسمه ای به بلندی دو متر پیدا شد که سه تکه شده و نزدیک درب پرستشگاه افتاده بود، این مجسمه خدای پهلوان را در کار خفه کردن شیر نمه(درّه ای در یونان) نشان می دهد.

پیکر سنگی دیگری از هراکل در اتاق پشتی پرستشگاه به دست آمده که موهایش به شکل نیم تاج آراسته شده و در یک گوش گوشواره ای دارد؛ یک پیکره بی سر از یک زن در ساختمان کنار پرستشگاه هراکل در میان دیوار کار گذاشته بودند.

در پرستشگاه هراکل، یک نقش برجسته که امیری را نشان می دهد پیدا شد که شاخ همامان(برای فراوانی نعمت) بر دست دارد و در برابر یک آتشدان قربانی می گذرد، این آثار نمی تواند از زمان حضرت عیسی(ع) کهن تر باشد.

تاریخ پی افکندن این پرستشگاه ویران شده را که ویرانی آن بایستی همزمان با آمدن پادگان نظامی مقدونی در مسجد سلیمان باشد، می توان در حدود سده چهارم پیش از میلاد دانست، اما سبب ویرانی آن را شاید بتوان به یورش مهرداد اول اشکانی نسبت داد که ایران را از دست سلوکیان گرفت.

بعدها با پیدا شدن صدها سکه پارتی از اواخر اشکانی و چند سکه از نخستین پادشاهان ساسانی در این محل مشخص شد که تا سده چهارم میلادی این معبد یا پرستشگاه بر این صفه دایر بوده و با آمدن مسلمانان یکباره ویران و به کلی فراموش شد.

در گمانه زنی هایی که تاکنون در ناحیه سرمسجد انجام شده، اشیای پر ارزشی یافت شده که از همه جالب تر سر زیبای مردی هخامنشی از سنگ سفید حکاکی شده و سر ملکه ای به نام« ایلی مید» که متعلق به یک و نیم تا دو سده پس از میلاد است، می باشد.

هیئت باستان‌شناسی فرانسوی سال 2007 نیز در مسجد سلیمان موفق به کشفیات مهمی شدند و پروفسور گیرشمن رئیس هیئت مزبور عقیده دارد که محل کنونی مسجد سلیمان، (پارسوماش) قدیمی ‌ترین پایتخت پادشاهی هخامنشی بوده‌ و یکی از عوامل ایجاد و گسترش شهر مسجدسلیمان، اکتشاف نفت در این منطقه‌است.

آتشکده هخامنشی سرمسجد

پروفسور گیرشمن برای پنجمین بار در ایوان مقدس سر مسجد به کاوش پرداخت و در این فصل کاوش به آتشکده ای از دوران هخامنشی دست یافت؛ محرابی از سده هفت تا هشت پیش از میلاد شامل یک سکو به اندازه های حدود 20×25 متر وجود داشت که با سنگ های بزرگ بر روی یک برآمدگی در راستای دره ای بنا شده و از پیرامون و از کیلومترها فاصله دیده می شود، چند سده پس از بنای این محراب بخش خاوری آن شاید به وسیله رانش کوه خراب شده و سپس در دوران ساسانی اتاقکی سه دیواری در بالای آن بنا شد.

آثار باستانی و تاریخی آتشکده سر مسجد واقع در چشمه علی جاده فرودگاه، در هزاره اول پیش از میلاد بنا شده؛ فاز اول این تختگاه با فیل سنگ های سترگ و رگ چین های پیش آمده و پس رفته در حالی که آتشگاه در دامنه شمالی و آتشکده بر فراز ضلع جنوب غربی آن قرار گرفته، از سه سو صفه را دور زده و از جهت مغرب به کوه تکیه داده است.

این تختگاه دارای چندین پلکان می باشد که مهم ترین آنها پلکان ورودی شرقی است که 24 متر طول دارد و فاز دوم این تختگاه مربوط به دوره های سلوکی و اشکانی(الیمائیدی) می باشد.

این آتشکده در تاریخ 20 آذر سال 1316 به فهرست آثار تاریخی ملی کشور پیوست و با شماره 300 جزو آثار باستانی کشور به ثبت رسید و یکی از آثار دیدنی و جذاب توریستی در استان خوزستان می باشد.

برد نشانده

از دیگر آثار باستانی این شهرستان می‌توان به معبد بسیار کهن برد نشانده نیز اشاره کرد؛ آثار باستانی بردنشانده در 23 کیلومتری شمال شهر مسجد سلیمان در مسیر راه مسجد سلیمان و سد شهید عباسپور پیش از گدارلنده قرار دارد.

هیأت باستان شناسی فرانسه در بهار سال 1342هجری شمسی در بردنشانده یکی از معبدهایی را که تشریفات مذهبی آن در هوای آزاد انجام می شده پیدا کرد؛ در بالای تپه، ایوانی مانند ایوان مقدس سرمسجد موجود می باشد که دارای 28پله است که هر پله هشت و نیم متر درازا دارد.

این ایوان از چهار سو پلکان دارد و در سوی خاور و باختراین پلکان دارای پنج دهانه بوده که هر دهانه آن هفت متر و 20سانت پهنا داشته و بر سر راه این معبد یا عبادتگاه فرو رفتگی غرفه مانندی می باشد که بر سنگ آن صحنه ای از آداب مذهبی نقش شده، این صحنه، شام را هنگام اجرای مراسم مذهبی جلوی آتش نشان می دهد و در برابرش یک روحانی و در پشت او یک خدمتکار و دو تن درباری دیده می شوند.

بردنشانده یا میل یا سنگ نشانده در درون یک ساختمان ویرانه در ابتدای بخش پایین این مجموعه به چشم می خورد.

در بخش باختر و شمال باختر بردنشانده آثار خرابه های سنگی گورهای اسلامی و پیشین وجود دارد، دیرین ترین تاریخی که بر سنگ گور اسلامی وجود دارد 1216 هجری قمری است ولی آثار زیادی از بناهای کهن و جای یورت های شبانی و بندهای آبرسانی و آبراه ها و خانه ها دیده می شود.

ابزار به دست آمده از بردنشانده بیشتر سکه و سفال است، سکه ها مسی و سفال ها از جنس سفال های کلفت نخودی رنگ دوران ایلامی کهن بوده اند و اشیای به دست آمده از بردنشانده نشان می دهد که پایه اصلی بنا در دوران هخامنشی ساخته شده و نقش های برجسته روی سنگ ها در دوران اشکانی حجاری شده اند؛ از این رو دیرین ترین عبادتگاه کیش دیرین ایرانیان است.

این آثار باستانی در تاریخ 18 اسفند سال 1367 با شماره 327 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

پایان پیام/