خبرگزاری شبستان//چهارمحال و بختیاری
سرزمینی که امروز به نام «خاک بختیاری» شناخته می شود، زیست بوم بزرگ ترین اجتماع عشایر کشور است، این منطقه بزرگ، در ناحیه مرکزی ایران و در دامنه زاگرس میانی واقع شده و شامل ایل ها و طوایف متعددی است که به شیوه دیرینه شبانی و صحراگردی (دامداری) در منطقه تاریخی و اقلیمی زاگرس زندگی می کنند.
منطقه بختیاری در جنوب غربی ایران و در امتداد کوه های سربه فلک کشیده زاگرس و استان های فعلی خوزستان، اصفهان، لرستان و چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
در مجال این گزارش به بررسی ماهیت شیرسنگی، این یادگار کهن حماسی قوم بختیاری می پردازیم.
چهارمحال و بختیاری قطعه ای از سرزمین ایران است که در دامنه کوه های زاگرس واقع شده و سه جامعه شهری، روستایی و عشایر را در خود جای داده است. این سه جامعه باورها و شیوه زندگی بسیار متفاوتی دارند آداب و رسوم جامعه عشایری بسیار بکرتر است چراکه در شهر و روستا تأثیرات محیط بر باورهای بومی تحمیل شده و آزادگی و رهایی فرهنگ عشایری در جوامع شهری و روستایی به نسبت وجود ندارد.
شیر سنگی نیز یکی از نمادهای قوم بختیاری است که بر اساس باورهای ایرانی که در فرهنگ جانواران شیر به عنوان سلطان، بزرگ و چهره ای دارای اعتماد به نفس، قدرت بدنی و ابهت و نمادی برای ایستادگی و اقتدار به شمار می رود، به عنوان نمادی برای نشان دادن شجاعت و دلاوری مردان بختیاری برگزیده شده است.
یکی از محققان و پژوهشگران حوزه فرهنگ و رسوم قوم بختیاری در این خصوص گفت: سنگ از دیرباز در فرهنگ ایرانی تقدس داشته چراکه در نگین انگشتر، پلاک گردنبند و یا مهره هایی که بر تاج بزرگان قرار می گرفته، از سنگ های تزئینی و قیمتی استفاده شده است.
دکتر عباس قنبری عدیوی افزود: قوم بختیاری برای پاسداشت روح درگذشتگان خود که در زمره بزرگان قرار داشتند و یا جوانان شجاعی که بر اثر سانحه یا بیماری و یا در مسیر دفاع از ایل و طایفه خود به اصطلاح «جوانمرگ» می شدند، از نماد شیر سنگی استفاده می کردند.
وی تصریح کرد: این سنت در فرهنگ بختیاری از دیرباز تا کنون مانده است و به تناسب دوره های مختلف و زمان های اقتدار و شکوه ایران این سنگ با شکل، هیبت و اندازه مختلفی روی قبرها قرار می گرفته است، یعنی هر زمان که دوره اوج قدرت ایران بوده شیرهایی که بر روی مزارها قرار می گرفته نیز مقتدرانه و با شکوه تر بوده مثل شیرهایی که از دوره صفویه و زندیه باقی مانده است.
صاحب کتاب «جستاری در فرهنگ و هنر بختیاری» و «گفت و لُفت» اظهار داشت: در برخی از نقاط کشور به جای شیرسنگی از قوچ یا اسب سنگی نیز استفاده می شده است اما در منطقه زاگرس و سرزمین بختیاری که مورد بحث ما است، شیر به عنوان نماد دلاوری و شجاعت و نامداری برگزیده شده و به تناسب جایگاه اجتماعی، اقتدار و شخصیت افراد، اندازه و نگاره ها و کنده کاری های روی بدنه شیرهای سنگی تفاوت داشته است.
قنبری با بیان اینکه برای مردان بزرگ و موثر در ایل و طایفه روی شیرسنگی نگاره هایی چون تفنگ، شمشیر، اسب، باروت دان و یا تپانچه انتخاب می شده است، خاطر نشان کرد: پس از شکل گیری انقلاب اسلامی همانند هر تحول اجتماعی دیگر برای مدتی این هنر افول کرد ولی پس از آن و بخصوص برای شهدا و دلاوران دفاع از میهن رونق گرفت و تا کنون در حال رواج و اوج گیری است.
وی ادامه داد: استفاده از شیر سنگی در کنار یادبود – مافِگَه (1) – به قدمت آیین استفاده از سنگ در روی مزار اشاره می کند. گاهی برای کودکان خردسال نیز شیرهای سنگی کوچکی ساخته می شده که متأسفانه به علت بی توجهی دست اندرکاران مربوطه و سوجویی سودگران فرهنگ و میراث کهن ایرانی، این نمادها به غارت رفته است.
قنبری همچنین به تحولات صورت گرفته در این هنر اشاره کرد و گفت: در دهه اخیر گاهی به جای ساختن شیر سنگی، نقش شیر را به صورت نیم تنه، سر و گاهی نیز همراه با شعرهایی با مضمون و محتوای شجاعت و دلاوری بر روی سنگ قبرها حک می کنند و گاهی نیز بنا به سلیقه و تخصص و اراده علاقه مندان نقوشی چون رایانه، نگاره های ورزشی و علائم صنعتی استفاده می شود.
وی افزود: برخی اوقات نیز بر تنه شیر سنگی علاوه بر نگاره های سنتی، تصاویر قرآن، شاهنامه فردوسی، مهر و تسبیح به کار می رود.
نماد شیرسنگی هم اکنون در بسیاری از قبرستان های مناطق مختلف استان چهارمحال و بختیاری موجود است. علاقه مندان به بازدید از این هنر بومی و تاریخی می توانند برای بازدید مناطق ایذه، مسجد سلیمان، کوهرنگ و بازفت را انتخاب کنند چرا که در این مناطق شیر سنگی بر سرمزارها به وفور یافت می شود و این سنت دیرینه همچنان مورد توجّه مردم این مناطق است.
1- مافگه: یادبودی سنگی است که به شکل مکعبی ایستاده برای افرادی که فوت کرده و لیکن در دیار خود مدفون نیستند ساخته می شود و در بخشی از زمین ها و یا املاک او قرار می گیرد.
پایان پیام/
نظر شما