سنگ نبشته های گنجنامه؛ قدیمی ترین سند مکتوب ایرانی

خبرگزاری شبستان// همدان
 

گنجنامه، در یکی از دامنه های کوهستان الوند و به فاصله 5 کیلومتری جنوب غربی همدان، در دوره مصفای عباس آباد قرار دارد. در نزدیکی گنجنامه، چشم انداز زیبایی از آبشار گنجنامه و دره های سر سبز عباس آباد، تاریک دره و کیوارستان دیده می شود.
 

سنگ نبشته های گنج نامه
سنگ نبشته‌های باستانی گنج نامه در مسیر یکی از شعبات اصلی راه شاهی قرار داشته که در عهد هخامنشیان، هگمتانه پایتخت تابستانی شاهان هخامنشی را از سویی به غرب و جنوب کشور و از سویی دیگر به بابل و مرکز بین النهرین مرتبط می‌‌ساخت و از راه‌های پر رفت و آمد و امن دوران باستان محسوب می‌‌شد.

این راه به جهت ختم به بابل راه مقدس هم محسوب شده و به همین علت این مکان محل مناسبی بود تا شاهان هخامنش با ایجاد سنگ نگاشته مجد و عظمت خود و نیاکانشان را به رهگذران و آیندگان گوشزد کنند.

دو دستور شاهی نقر شده در این مکان، یکی سنگ نبشته داریوش کبیر (486 پیش از میلاد) و دیگری کتیبه خشایارشاه (‌465 پیش از میلاد) در سمت راست آن و کمی پایین تر از کتیبه نخست قرار دارد.

هر یک از کتیبه های به سه زبان، در سه ستون و 20 سطر، بر روی صخره ای بزرگ حک شده اند که در ستون دست چپ، متن فارسی باستان، ستون وسط، عیلامی یا شوشی و ستون دست راست کتیبه ها، به زبان بابلی یا اکدی و هر سه به خط میخی مادی یا هخامنشی هستند.

اولین واژه ستونی که به فارسی باستانی حک شده، کلمه baga به معنی خداست.در تاریخ معاصر ایران شناسان بسیاری در صدد ترجمه متون کتیبه های گنجنامه بوده اند که اوژن فلاندن، باستان شناس فرانسوی و پاسکال کست در بین سال های 1840 و 1841 میلادی از آن جمله اند که سرانجام سر هنری راولینسن انگلیسی موفق شد که رمز خط میخی پارسی باستان را کشف نماید و سرانجام این پندار مردم، که این کتیبه ها را راز مکتوب یک گنج پنهان تصور می کردند با کشف رازهایی از تاریخ باستان این سرزمین تعبیر شد.
 

حروف میخی سنگ نبشته گنج نامه
بلندی حروف میخی بین شش تا هفت سانتی متر است. متن کتیبه‌ها مشابه یکدیگر هستند؛ جز آن که در یکی نام داریوش و در دیگری نام خشایار شاه آمده است و هر دو متضمن ستایش اهورامزدا و معرفی اصل و نسب شاهان است.
 

محل کتیبه گنج نامه
محل کتیبه ها جایگاهی بسیار دلپذیر و خوش آب و هواست و مناظری چشم نواز دارد. کتبیه‌های گنج‌نامه در اواسط قرن نوزدهم میلادی توسط اوژن فلاندن، نقاش و جهانگرد فرانسوی و پاسکال کست، مورد بررسی و گرته برداری قرار گرفت. سپس سر هنری راولینسن انگلیسی توانست با استفاده از سنگ نبشته‌های مزبور، به رمزگشایی خط میخی پارسی باستان اقدام کند که کلیدی برای مطالعه خطوط میخی، ایلامی و بابلی شد. از قراین بر می آید که این کتیبه ها از قدیم مورد توجه مردم این دیار بوده و هر یک برداشت هایی از آن داشته اند.

این کتیبه‌ها از دیرباز نام‌های گوناگونی به خود گرفته‌اند: از جمله نبشت خدایان، دادمهان، دادبهان، جنگ نامه و گنج نامه که دو نام اخیر در سده‌های اخیر بیشتر مصطلح بوده است.
 

وجه تمسیه گنج نامه
گنج نامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم را تصور بر این بوده است که راز یک گنج نهان در این کتیبه‌ها مکتوب است. این افسانه به لحاظی واقعیت یافت، بدین سان که کتیبه‌ها داستان ثروت‌های نهفته را در قلمرو تاریخ باز گفته‌اند و کلیدی به کاشف هنری راوینلسن داد که به وسیله آن توانست سنگ نبشته داریوش بزرگ را در بیستون بخواند و به این طریق گنج‌های نهفته بسیاری از تاریخ گذشته را آشکار سازد.
 

ترجمه نوشته های حک شده بر روی سنگ نبشته های گنج نامه
ترجمه سنگ نبشته داریوش هخامنشی بدین شرح است: " خدای بزرگ است اهورامزدا که این سرزمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، یگانه شاه از میان شاهان بسیار و یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بسیار. من (هستم) داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای با ملت های بسیار، شاه این سرزمین بزرگ دور دست پهناور، پسر ویشتاسب هخامنشی".
 

سنگ نبشته‌های گنج نامه همدان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
اسدالله بیات، مدیر کل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان، با بیان این مطلب به خبرنگار شبستان گفت: گنجنامه، کهن‌ترین سند مکتوب تمدن ایرانی شامل دو سنگ نبشته به خط میخی بازمانده از دوران هخامنشی، در فاصله پنج کیلومتری غرب همدان بر کنار معبر قدیمی همدان به شهرهای غربی کشور است.
 

وی با بیان اینکه سنگ نبشته‌های گنج نامه همدان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، افزود: این سنگ نبشته ها به عنوان کهن‌ترین سند مکتوب تمدن ایرانی شناخته می‌شود.
 

وی تصریح کرد: این اثر طی شماره 92 در تاریخ 15 دی 1310 در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده که در سال 1373 نیز توسط شهرداری همدان، ترجمه های فارسی و انگلیسی هر دو کتیبه بر روی دو تخته سنگ خارا کنده کاری شده و در ضلع دیگر محوطه گنجنامه قرار داده شده است.
 

وی در رابطه با مستندنگاری به شیوه فتوگرامتری کتیبه های گنج نامه، افزود: با استفاده از فتوگرامتری رقومی این امکان ایجاد می‌شود تا آثار تاریخی برای همیشه به وسیله عکسبرداری ثبت شوند و پردازش آن‌ها در زمانی دیگر صورت گیرد.
 

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان تصریح کرد: به طور خاص از فتوگرامتری رقومی در مواقعی استفاده می‌شود که آثاری با حجم اطلاعات و پردازش بالا مورد نظر باشند.
 

وی با اشاره به اینکه در صورت به کار بردن روش فتوگرامتری رقومی می‌توان یک پروژه را در زمان کوتاه و با کمترین هزینه از نظر نیروی کار به اتمام رساند، تأکید کرد: دستیابی به بهترین نتایج در مورد سایت‌هایی که محدودیت‌ها و شرایط دشوار بر آن‌ها حاکم است، از جمله مزیت‌های این روش به شمار می‌آید.
 

بیات با تأکید بر اینکه با اطمینان خاطر می‌توان عکس‌های گرفته شده را به نقشه رقومی تبدیل کرد، افزود: از مهم‌ترین برتری‌های این روش اندازه گیری ابعاد و اندازه آثار است که باعث جلوگیری از آسیب در زمان اندازه‌گیری می‌شود.
 

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان ادامه داد: انجام مستندنگاری کتیبه‌های گنجنامه با دقت و جزئیات بالا به منظور استفاده در پروژه‌های حفاظت و مرمت، مانیتورینگ و مطالعات باستان شناسی و تاریخی از مواردی است که اهمیت این پروژه را مشخص می‌کند.
 

وی استفاده از روش فتوگرامتری رقومی به منظور دستیابی به محصولاتی با دقت و کیفیت بالا و به کارگیری پیشرفته‌ترین تجهیزات و نرم‌افزارهای موجود از قبیل PHIDIAS در این فنون را از دیگر نقاط قوت این پروژه را دانست و افزود: انجام این پروژه در دو مرحله انجام شد که در نخستین مرحله برداشت داده‌های خام انجام شد.
 

به گفته وی، در این مرحله ابتدا کتیبه‌های هخامنشی به روش فتوگرامتری کلاسیک برد کوتاه با استفاده از دوربین متریک، عکسبرداری و اطلاعات خام میدانی برداشته و تصاویر کمکی تهیه شد.
 

پایان پیام/