نوستالوژی جنگ بر دیوارهای شهر

به گزارش خبرنگار شبستان، عمر نقاشی دیواری را می شود به بلندای عمر انسان خواند، از همان زمانی که بشر اولیه برای رساندن منظور خود به کشیدن طرح هایی بر روی زمین، درخت و یا دیواره غارها متوسل شد، تا به انسان مدرن امروزی شهری که برای رفع خستگی و دور شدن از هیاهوی شهر به آوردن نه طبعت بلکه مفاهیمی برگرفته از طبیعت به دیوارهای شهر بسنده کند، امروز کارکرد نقاشی دیواری متفاوت تر از گذشته شده است و انسان عصر مدرن فرای از جنبه های زیباشناختی نقاشی دیواری آمال ها و آرمان های متعالی خود را بر در و دیوار می نگارد، اگرچه در نگاه نخست ممکن است اثر فاقد جنبه های هنری و زیبا شناسانه باشد اما بیان کننده مفاهیمی است که در تصاویر ممکن است دیده یا دیده نشود تنها از سوی مخاطب برداشت شود.

آیا در  نقاشی های  دیواری از شهدا مفهوم ارجحیت دارد یا  تصویر فیگوراتیو شهید؟ 

در سال های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی که تازه دیوار نگاری در تهران رواج یافته بود این دیوار نگاری های بیشتر بیان کننده ایده های ضد حاکمیت وقت و ایدئولوژی حاکم بر آن آن روزگاران بود در زمان پیروزی انقلاب اسلامی نیز آنچه دیواره های شهر را پر کرده بود تصاویری از امام(ره)،مفاهیم انقلابی و ضد استکباری بود که هنوز بخشی از این تصاویر باقی مانده است، در دوران دفاع مقدس نیز دیواره های شهر به تصاویر و مفاهیم مربوط به ایثار و شهادت آذین شد، اگرچه این تصاویر در آن دوران علاوه بر رساندن بار معنایی از تکنیک های زیباشناسانه هنری برخوردار بود اما به مرور که از جنگ فاصله گرفته می شود بر تعداد این آثار در شهر افزوده می شود اما دیوار نگاری ها به لحاظ کیفیت ،مفهوم و همچنین قواعد هنری از آن اصول ابتدایی فاصله می گیرند شاید دلیل این امر نیز عدم احاطه هنرمند نقاش دیوار نگار به موضوع و یا سفارشی بودن اثر بر گردد. مهر ماه سال گذشته سازمان زیباسازی شهر تهران طرح جامع نقاشی دیواری شهدا را تصویب کرد که به موجب آن، تصویرگری شهدای 8 سال دفاع مقدس در فضای شهر تهران سامان دهی می شود.

                                                 
اما آنچه دیوار نگاری از شهدا را برای مسئولان و متولیان امر ضروری می کند یادآوری ایثارو از خودگذشتگی شهداست، زیرا یک تصویر می تواند حاوی پیام برای مخاطب باشد و یا به قول آیدین آغداشلو«تصاویر شهدا گویی به ما یادآوری کرده و می کنند که زندگی من کنونی،مدیون چه کسانی است و در حقیقت این نقاشی ها جدیت و معنی عمیقا نسانی دارد. نقاشی صورت شهدا جنبه یادآوری دارد و تمام ایثارگری ها و از خود گذشتگی ها را به نوعی به یاد ما و همچنین نسل جدید می آورد»

با این حال اگر دیوار نگاری از شهدا و مفاهیم مرتبط با شهادت و ایثار اصولی و غیر تکنیکی و بدون مطالعه و برنامه انجام شود نه تنها نمی تواند جاذبه ای برای مخاطبان ایجاد کند بلکه باعث دلزدگی او از این تصاویر شود، پس برای آمدن تصویر یک شهید بر دیوار باید ابتدا در شورای هنری بررسی شود و سپس با رعایت قواعد و اسلوب عکس شهید بر دیوارها و حاشیه بزرگراها آورده شود اینکه تنها برای ایجاد جاذبه بصری و سفید و یکرنگ نماندن دیوارها عکسی یا نمادی به صورت غیر حرفه ای کشیده شود،آن اثر گذاری لازم را ندارد و شاید باعث وهن به آن مضمون شود.

ماندگاری اثر هنری در مفهوم آن نهفته است

عیسی آیینی، هنرمند نقاش دیوارنگار که بیش از 15 هزار متر نقاشی دیواری در شهر تهران کار کرده است، می‌گوید: در دوران صفوی و قاجاریه هم کارهایی به شکل دیوار نگاری و نقاشی دیواری انجام شده است اما بعد از انقلاب بیشترین نقاشی دیواری در آن شکل خودش چیزهایی بود که از نظر معنایی در انقلاب نمود پیدا کرده بودند، همانند دیگر انقلاب‌های دنیا در مکزیک، فرانسه و شوروی، آثاری که بر دیوارها خلق می‌شد با سمت و سوی انقلاب کشیده می شود، در نگاه به این بخش آنچه دیده می شود شکل عمومی هنر است اما اگر تخصصی به این آثار نگاه شود آنچه باعث ماندگاری اثر می‌شود همان مفهوم نهفته در خلق اثر است.

اثر استاد ناصر پلنگی بر دیواره مسجد جامع خرمشهر تأمل‌برانگیز است

 این هنرمند سپس بهترین نمونه نقاشی دیواری را نقاشی ناصر پلنگی بر دیواره مسجد جامع خرمشهر پس از فتح خرمشهرمی‌داند و اذعان می‌کند: یکی از بهترین نمونه‌های نقاشی در دهه اول انقلاب و دوران جنگ اثری است که ناصر پلنگی بر روی دیوارهای مسجد جامع خرمشهر پدید آورد که این اثر حاوی مفهوم شهید و شهادت و دفاع بود. این اثر، اثر مفهومی بود که به نگاه شرقی ما برمی‌گردد که در این نگاه به مفاهیم عمیق‌تری از شخص شهید و ریشه‌ها و انگیزه‌های شهدا پرداخته می‌شود، اثر استاد ناصر پلنگی تأمل‌برانگیز است و مخاطب را وادار به فکر کردن می‌کند.

نقاشی از شهدا بر روی دیوارهای شهر نباید از سر رفع تکلیف باشد

این هنرمند نمونه دیگری از آثار نقاشی دیواری با مفاهیم انقلاب و جنگ را نمونه‌ای ذکر کرد که زیر پل کریمخان و در رابطه با استکبارستیزی است و گفت: اولین نقاشی دیواری از استکبار آمریکا در تهران زیر پل کریمخان دیده می‌شود، این تصویر خیلی صریح به موضوع پرداخته است.

آئیینی با بیان اینکه نقاشی‌های دیواری از شهدا بعد از جنگ اسف‌ناک است، خاطر نشان کرد: من کاری ندارم به اینکه شهید چگونه کشیده می‌شود یا عکس های آنها رنگ و لعاب دارد یا ندارد. این آثاری که از شهدا بر دیواره‌های شهر کشیده شده از سوی متولیان امور شهدا و شهر تنها برای این بوده که با ارایه تصویر شهدا بر دیوارهای شهر از خود رفع تکلیف کنند.

تصمیمات در آوردن عکس شهدا بر دیواره های شهر غیر تخصصی است

وی با انتقاد از کیفیت بد تصاویر شهدا بر روی دیوارهای شهر و لحاظ نکردن نگاه کارشناسی در این آثار توضیح داد: نقاشی‌های فیگوراتیوی که از شهدا بر دیواره‌های شهر کشیده شده است بسیار بدکیفیت هستند، شهدا افراد خودشیفته و جویای نام نبودند به همین خاطر عکس‌هایی که دارند معمولا عکس‌های پرسنلی بوده حالا متولیان می‌آیند این عکس‌ها را از خانواده‌های شهدا می‌گیرند و با 50 برابر بزرگ‌نمایی بر دیوار شهر یا بزرگراه و هر مکانی آنها را می کشند که کیفیتی ندارند، خود شهید هم از این کار راضی نیست، تصمیمات درباره تصاویر شهدا بر دیواره‌های شهر غیرتخصصی است.

این هنرمند دیوار نگار با انتقاد از سپردن دیوار نگاری عکس شهدا به افراد غیر متخصص اظهار کرد: اکثر دیوارنگاری‌ها از شهدا ریشه ندارند و از لحاظ حرفه نقاشی و تصویرگری نمونه‌اش در هنر ما تا کنون نبوده است از طرفی این آثار توسط کسانی خلق شده‌اند که نقاش نبوده‌اند و سواد بصری و زیباشناسی نداشته‌اند، هیچ‌کدام از دیوارنگاری‌ شهدا در سطح شهر از سوی یک نقاش سرشناس ترسیم نشده است.

ادامه دارد/

گزارشگر لیلا ضامنی