سوره بقره و توبه بیش از بقیه سوره ها مسجد دارند

 خبرگزاری شبستان: در قرآن کریم جمعاً 26 بار کلمه مسجد، مساجد و مسجداً به کار رفته است (کلمه «مَساجِدُ» 6 بار و کلمه «مَسْجِد» 18 بار و «مَسْجِداً» 2 بار).

سوره‏هایى که داراى کلمه مساجد - مسجد - مسجداً مى‏باشند عبارتند از:

الف - کلمه «مَساجِدً» جمعاً 6 بار:

1 - سوره بقره 2 بار آیات 114 و 187

2 - سوره توبه 2 بار آیات 17 و 18

3 - سوره حج 1 بار آیه 40

4 - سوره جن 1 بار آیه 18

ب - کلمه «مَسْجِدً» جمعاً 18 بار:

1 - سوره بقره 6 بار آیات 144 - 149 - 150 - 191 - 196 - 217

2 - سوره مائده 1 بار آیه 2

3 - سوره اعراف 2 بار آیات 29 - 31

4 - سوره انفال 1 بار آیه 34

5 - سوره توبه 4 بار آیات 7 - 19 - 28 - 108

6 - سوره اسرى 2 بار آیات 1 - 7

7 - سوره فتح 2 بار آیات 25 - 27

ج - کلمه «مَسْجداً» جمعاً 2 بار:

1 - سوره توبه 1 بار آیه 107

2 - سوره کهف 1 بار آیه 21

از مجموع 28 بار کلمه مسجد - مسجداً و مساجد به کار رفته در آیات قرآن مجید 22 مورد مفرد مى‏باشند (مسجد - مسجداً) و 6 مورد جمع (مساجد) و در مجموع این آیات 15 بار کلمه مسجد با «الحرام» ترکیب شده است که از این تعداد 9 مورد مربوط به حج مى‏باشد و براى مواردى چون معراج پیامبر، عدم ورود مشرکان به مسجد و آبادانى مسجدالحرام براى هر کدام 1 مورد بوده است و نیز 1 مورد در سوره اسرا با لفظ الاقصى ترکیب شده است «مسجدالاقصى» 5 مورد بدون ترکیب آمده است از مجموع 6 مورد جمع به کار رفته در آیات کلام الهى 3 بار با کلمه ا... ترکیب یافته (مساجدا...) و بقیه کلمه جمع بدون همراه و ترکیب مى‏باشد.

بنابر این مشاهده مى‏شود که سوره بقره با داشتن 8 آیه و بعد از آن سوره توبه با داشتن 7 آیه سوره‏هاى قرآنى هستند که بیش از بقیه سوره‏ها در آن کلمه مسجد و مساجد به کار رفته است. به همین منظور محتواى این دو سوره را در ذیل مورد بررسى قرار مى‏دهیم.

محتواى سوره بقره‏

«این سوره طولانى‏ترین سوره قرآن مجید است که در فواصل مختلف، و به مناسبت نیازهاى گوناگون جامعه اسلامى، در مدینه نازل گردیده است. جامعیت این سوره از نظر بیان اصول اعتقادى اسلام و بسیارى از مسائل عملى (عبادى، اجتماعى، سیاسى و اقتصادى) قابل انکار نیست.

چه این که در این سوره به مباحثى شرح ذیل اشاره شده است:

1 - بحثهایى پیرامون توحید و شناخت خدا مخصوصاً از طریق مطالعه اسرار آفرینش.

2 - بحثهایى در زمینه معاد و زندگى پس از مرگ، مخصوصاً مثالهاى حسّى آن مانند داستان حضرت ابراهیم(ع) و زنده‏شدن مرغها و داستان عزیز پیامبر.

3 - بحثهائى در زمینه اعجاز قرآن و اهمیت این کتاب آسمانى.

4 - بحثهائى بسیار مفصل و طولانى درباره یهود و منافقان و موضع‏گیریهاى خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع کارشکنیهاى آنان در این رابطه.

5 - بحثهایى در زمینه تاریخ پیامبران بزرگ مخصوصاً ابراهیم(ع) و موسى(ع).

6 - بحثهایى در زمینه احکام مختلف اسلامى از جمله نماز، روزه، جهاد در راه خدا، حجّ و تغییر قبله، ازدواج و طلاق، احکام تجارت و دین، و قسمت مهمى از احکام ربا و مخصوصاً بحثهاى فراوانى در زمینه انفاق در راه خدا، و همچنین مسأله قصاص و

تحریم قسمتى از گوشت هاى حرام و قمار و شراب و بخشى از احکام وصیت و مانند آن. و امّا نامگذارى این سوره به «بقره» به خاطر داستانى است در مورد گاو بنى‏اسرائیل که شرح آن در آیات 67 تا 73 آمده است».(تفسیر نمونه، جلد 1، ص 58)

محتواى سوره توبه‏

«از آن جا که این سوره هنگام اوج گرفتن اسلام در جزیرةالعرب و پس از درهم شکسته‏شدن آخرین مقاومت مشرکان نازل گردیده است، محتواى آن داراى اهمیت ویژه و فرازهاى حسّاسى است.

قسمت مهمى از این سوره پیرامون باقیمانده مشرکان و بت‏پرستان و قطع رابطه با آنها، و الغاء پیمانهایى است بخاطر نقض مکرّر این پیمانها از طرف آنان که با مسلمانان داشتند تا بقایاى بت‏پرستى براى همیشه از محیط اسلام برچیده شود.

و از آنجا که با گسترش اسلام و در هم شکسته شدن صفوف دشمنان عدّه‏اى تغییر چهره داده، خود را در صفوف مسلمانان جاى دادند، تا در فرصت مناسب به اسلام ضربه کارى زنند، قسم مهم دیگرى از این سوره از منافقان و سرنوشت آنان سخن مى‏گوید، و به مسلمانان شدیداً هشدار مى‏دهد و نشانه‏هاى منافقان را برمى‏شمرد.

بخش دیگرى از این سوره پیرامون اهمیّت جهاد در راه خدا است، زیرا در این موقع حساس غفلت از این موضوع حیاتى باعث ضعف و عقب‏نشینى و یا شکست مسلمانان مى‏گردید. بخش مهم دیگرى از این سوره به عنوان تکمیل بحثهاى گذشته از انحراف اهل کتاب (یهود و نصارى) از حقیقت توحید، و انحراف دانشمندانشان از وظیفه رهبرى و روشنگرى سخن مى‏گوید. و نیز در آیات دیگرى به تناسب بحثهاى مربوط به جهاد، مسلمانان را به اتّحاد و فشردگى صفوف دعوت مى‏کند و متخلّفین یعنى افراد سست و تنبلى که به بهانه‏هاى مختلف شانه از زیر بار وظیفه جهاد تهى مى‏کردند شدیداً سرزنش و ملامت و از مهاجرین نخستین و سایر مؤمنان راستین مدح و ستایش مى‏کند.

از آنجا که جامعه گسترده اسلامى در آن روز نیازهاى مختلفى پیدا کرده بود، که مى‏بایست برطرف گردد، به همین مناسبت بحثى از زکات، و پرهیز از تراکم و کنز ثروت، و لزوم تحصیل علم، و وجوب تعلیم افراد نادان را یادآور مى‏شود. علاوه بر مباحث فوق، مباحث دیگرى مانند داستان هجرت پیامبر(ص)، مسأله ماههاى حرام که جنگ در آن ممنوع است، موضوع گرفتن جزیه از اقلیّت‏ها و امثال آن به تناسب مطرح گردیده است.»(تفسیرالمیزان، جلد 7، ص 273)

در این بخش ابتدا آیات کلام‏ا... مجید که کلمه مسجد، مساجد و مسجداً در آن به کار رفته است خواهد آمد و بعد از آن ترجمه*** )2( ترجمه آیات از استاد محى‏الدّین مهدى الهى قمشه‏اى مى‏باشد. این آیات و سپس شأن نزول که براى شناخت بهتر و علت نزول آیات داراى اهمیت مى‏باشد قرار گرفته است.

«نزول و فرود آمدن آیات بر دو قسم است، قسمتى از آیات قرآن ابتدا و بدون وقوع حادثه و یا پرسشى نازل شده و قسمتى دیگر از آن به دنباله واقعه یا حادثه و یا اینکه سئوال و پرسشى نزول یافته است و شناخت و وقوف بر تفسیر آیات بدون اطلاع بر قصه و یا بیان شأن نزول آیات مربوطه و شرح آن ممکن نخواهد بود. و بلکه باید گفت بیان شأن نزول و شرح سبب آیات طریق بسیار قوى و خوبى براى فراهم معانى آیات قرآن است. زیرا شناختن اسباب نزول و وقایع مربوط به آن به فهمیدن حقایق قرآن کمک مؤثر مى‏کند. چنانچه اگر معرفت کامل به نزول آیات در بین نباشد چه‏بسا در تفسیر و معانى آیات اشتباهاتى رخ دهد و به علت عدم شناخت و آگاهى به شأن نزول، در تفسیر و درک حقایق آیات قرآن انحرافى پدید آید.

از جمله موضوعاتى که در معرفت شأن نزول لازم است، شناختن نفر یا نفراتى است که به نام آنها و یا براى آنها آیه یا سوره‏اى نازل گردیده که بعضى از آن آیات جنبه اختصاصى داشته و برخى از آنها علاوه بر جنبه اختصاصى، جنبه عمومى و تسرّى به دیگران را نیز دارا مى‏باشد.»(محقق محمدباقر، شأن نزول آیات)

محمد علی موظف رستمی

پایان پیام/