خبرگزاری شبستان _ گروه سیاسی_ فرزانه تهجا: موضوع اختلافات در منطقه قفقاز یکی از مناقشات در منطقه خاورمیانه است که با یک نگاه تاریخی می توان به علل ان در زمان فروپاشی شوروی پی برد اما از سوی دیگر دست های استعماری امریکا و رژیم صهیونیستی نیز در این میان بیکار نیست و تمام تلاش خود را برای گرفتن ماهی از آب گل آلود منطقه بکار می برد در همین رابطه گفت‌وگویی با رحمت الله شریفی کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه به شرح زیر ارایه می شود.
ریشه اختلاف در منطقه قفقاز را توضیح بفرمایید؟ اختلافات فعلی را چگونه ارزیابی می کنید؟
اختلاف و مناقشه در منطقه قفقاز ریشه در تاریخ دارد. علت آن هم موقعیت ژئوپلتیکی این منطقه و تحریکات فرامنطقه‌ای است. سرآغاز آخرین مناقشه به اوایل فروپاشی شوروی برمی گردد. در راستای اوج گیری تفکرات استقلال طلبانه یا به بیان دیگر جدایی طلبانه اقوام و ملل داخل شوروی، با ادعای استقلال ارامنه ولایت خودمختار قره باغ و مخالفت حکومت مرکزی جمهوری آذربایجان با این خواسته، مناقشه قره باغ شکل گرفت و منجر به رانده شدن متقابل آذری ها و ارامنه شد.
بعد از استقلال جمهوری های قفقاز جنوبی این مناقشه منجر به جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان شد که در جنگ اول علاوه بر قره باغ ۵ استان دیگر جمهوری آذربایجان به اشغال ارمنستان درآمد. جنگ دوم قره باغ تقریبا ۳۰ سال بعد، در سال ۲۰۲۰ اتفاق افتاد و باکو توانست استان های اطراف قره باغ را آزاد و قره باغ را در احاطه داشته باشد. تحولات فعلی نیز ادامه همان جریان است؛ جمهوری آذربایجان به عنوان طرف غالب در جنگ به دنبال آن است که با تکیه بر موقعیت غلبه نظامی و توانمندی اقتصادی خود، امتیازات مهم کسب و ایروان را به امضای سند متارکه جنگ وادار کند. اعمال حاکمیت بر قره باغ و اخذ گذرگاه زمینی از منطقه زنگزور در جنوب ارمنستان برای مراوده آسان با نخجوان در راس امتیازات مورد نظر باکو قرار دارد.
از طرف دیگر ارمنستان که عمدتا از طرف لابی ارامنه خارج از ارمنستان حمایت بین المللی می شود، شکست و خواسته باکو را برنمی تابد و دنبال آن است که از هر فرصتی استفاده کنند بلکه بتواند شکست را جبران کند، یا با اعطای حداقل امتیاز بیانیه صلح را با جمهوری آذربایجان به امضا برساند.
شایان ذکر است که جنگ دوم قره باغ پس از ۴۴ روز با وساطت مسکو و طی امضای بیانیه سه جانبه منجر به آتش بس شده است. حضور نیروهای صلح بان روسیه برای حراست از ارامنه قره باغ و گذرگاه لاچین بین منطقه قره باغ و ارمنستان، همچنین موافقت با گشایش راههای ارتباطی از جمله مفاد بیانیه ۳ جانبه است.
نقش جمهوری آذربایجان در این نوع از منافشات را توضیح بفرمایید؟
جمهوری آذربایجان یک طرف مناقشه و جنگ است و حال با به دست آوردن دست بالای نظامی به دنبال آن است که قره باغ را کلا در محدوده کنترل و اختیار خود قرار دهد. البته قره باغ از نظر حقوق بین المللی بخشی از خاک این جمهوری محسوب می شود. باکو همچنین از دادن هرگونه امتیاز و کدگذاری فرهنگی به ارامنه قره باغ خودداری می کند و تلاش دارد اگر بتواند ارتباط زمینی با نخجوان از درون خاک ارمنستان برقرار کند. طرف ارمنستانی نیز درتلاش است که حتی الامکان با استفاده از حامیان خارجی به خصوص فرانسه و آمریکا که تاکنون حامی جدایی طلبان قره باغ بوده اند، نیمچه خودمختاری برای ارامنه قره باغ دست و پا کند.
نقش فرصت طلبان بین المللی در منطقه را چگونه ارزیابی می کنید؟
فرصت طلبان بین المللی و منطقه ای بازیگر پشت پرده مناقشات قومی و منطقه ای هستند. آنها همچنین نمی خواهند آتش اینگونه مناقشات خاموش شود. اینکه مناقشه قره باغ بیش از ۳۰ سال به طول انجامید، یک دلیل آن گره خوردن منافع قدرت های متعدد بین المللی و منطقه ای در وسعت جغرافیایی قفقاز جنوبی است. این منطقه حائز موقعیت ژئو استراتژیک و ژئو اکونومیک می باشد. البته برای برخی مانند فدراسیون روسیه، این منطقه حائز اهمیت ژئوپولوتیک و امنیتی هم هست. مسکو جمهوری های جدا شده از شوروی سابق را همچنان حریم خود می شمارد و آنها را خارج نزدیک خطاب می کند.
خصوصا که قفقاز مرز حساس روسیه و نقطه آسیب پذیر آن به شمار می رود. تا جایی که مسکو گرایشات غرب گرایانه گرجستان را برنتافت و در زمان ریاست ساکاشویلی که مسکو او را دست پرورده آمریکا می شمرد، برای حمایت از جدایی طلبان مناطق خودمختار گرجستان و حمایت از جدایی طلبان آبخازیا و اوستای نیروی نظامی به گرجستان گسیل داشت و هم اکنون استقلال این دو منطقه را برسمیت می شناسند و آنها را تحت حمایت خود دارد.
آمریکا و اروپا دیگر بازیگران بین المللی و فرا منطقه ای هستند که به دنبال نفوذ سیاسی و فرهنگی و اقتصادی در منطقه حساس قفقاز می باشند. بویژه بوی نفت و گاز آنها را بیشتر حریص کرده و در تلاشند که از امتیاز استخراج و انتقال منابع نفت و گاز خزر برخوردار شوند. متاسفانه در سایه بی تجربگی و نیاز مبرم اقتصادی سالهای اولیه استقلال جمهوری های قفقاز و آسیای مرکزی، این قدرت های سلطه گر با دست گذاشتن برزخم مناقشه ها از جمله مناقشه قره باغ توانستند امتیازات مهم نفتی بگیرند و قراردادهای نان و آب دار به چنگ آورند . بطوریکه نزدیک به ۸۰ میلیارد دلار قرارداد نفت و گاز با باکو امضا کرده آند و اکنون روزانه نزدیک به یک میلیون بشکه نفت و سالانه ۱۳ میلیارد مترمکعب گاز از جمهوری آذربایجان به اروپا صادر می شود.
نقش ترکیه در این نوع از اختلافات توضیح بفرمایید؟
ترکیه دیگر بازیگر منطقه ای است که از ذوق امتیازات اقتصادی و سیاسی حاصل از منطقه قفقاز و آسیای مرکزی حاضر به هر اقدام مزورانه و ناجوانمردانه است. آنکارا در زبان شعار برادری دارد ولی در عمل برای تامین منافع خود دست در دست شیطان بر روی خون مردم قفقاز بخصوص جمهوری آذربایجان لزگی می رقصد. ترکیه در ابتدای فروپاشی شوروی که مردم این جمهوری نیازمند کمک بودند از هرگونه کمک نظامی و اقتصادی خود داری کرد و بلکه با لطایف الحیل به چپاول مردم بیچاره پرداخت، حالا خود را وصی و ولی مردم جمهوری آذربایجان نشان می دهد. درآمد حاصل از عبور خطوط نفت و گاز باکو از خاک ترکیه و تضمین تامین انرژی، آنکارا سرمست کرده و حال بجای کمک به تأمین صلح و ثبات در منطقه قفقاز به دنبال گرم کردن خانه خود با آتش جنگ قفقاز است، آنچنان که در سوریه کرد.
در مورد بهره برداری رژیم صهیونیستی در مناقشات قفقاز توضیح بفرمایید؟
رژیم صهیونیستی دیگر بازیگر فرامنطقه ای قفقاز است که با بهره گیری از عناصر یهودی قفقاز درصدد ایفای نقش پیشقراول ناتو است. البته قفقاز جنوبی برای این رژیم به سبب همجواری با ایران موقعیت بی نظیر تلقی می شود، بویژه از آن جهت که این منطقه کمتر از دو قرن قبل از ایران جدا شده و هنوز بخشی از حوزه فرهنگی نوروز محسوب می شود. علی الخصوص جمهوری آذربایجان که علاوه بر قرابت تاریخی، همگونی فرهنگی و مذهبی با ایران دارد و دومین کشور شیعه مذهب جهان است.
رژیم صهیونیستی با چراغ سبز آمریکا سلاح های مورد نیاز جمهوری آذربایجان در جنگ دوم قره باغ را تامین کرد و دل باکو را ربود. حالا با پیشنهادهای وسوسه کننده برای بازسازی مناطق جنگ زده، زمینه حضور و نفوذ بیشتر خود در قفقاز جنوبی را تدارک می بیند. تخریب جایگاه والای ایران و جمهوری اسلامی در نزد مردم منطقه قفقاز جنوبی از برنامه های همیشگی این رژیم است که در سایه مناقشه قره باغ توانسته سیاست های خود را پیش ببرد و در نزد مردم شیعه این جمهوری خود را حامی و ایران را دشمن آنها و حامی ارامنه جلوه دهد.
در این سیاست ترکیه هم همبازی رژیم صهیونیستی است. حاکمان مدعی اسلامگرایی آنکارا، مثل فرزندان یهود و همدست آنها در تخریب جایگاه ایران در قفقاز جنوبی است، با این تفاوت که نوعثمانی ها همانند اجداد خود در صدد قطع ریشه های تشیع در جمهوری آذربایجان هستند و در سایه احساسات زمان جنگ مقامات باکو را تحریک به سخت گیری در مقابل مناسک مذهبی شیعی می کنند.
بی تردید اگر مناقشه قره باغ نبود این بازیگران منطقه ای و فرامنطقه‌ای موقعیت امروز را نداشتند. پس به هر ترتیب به دنبال تداوم مناقشه و تضعیف طرف های درگیر و سواستفاده از نقاط ضعف آنها هستند.
ادامه دارد...
نظر شما