خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- روز آخر ماه صفر همراه با سالروز شهادت بزرگ مردی از خاندان عصمت و طهارت(ع) است که ولی نعمت ما ایرانی ها محسوب می شود و نامش رضا(ع) است.
در این روز که تاریخ غم بزرگی را به جهت شهادت امام رضا(ع) به دوش می کشد مردم ایران به خصوص خراسان در حریم ملکوتی و امنش حضور پیدا می کنند و به عزاداری و سوگواری برای غریب طوس می پردازند.
نه تنها مردم ایران بلکه از سراسر جهان به بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) می آیند و حاجت می گیرند و هیچ کس از درگاه نورانی آن بزرگوار دست خالی بیرون نرفته است.
*مروری بر زندگی غریب طوس
امام ابوالحسن علی بن موسی الرضا علیه السلام روز یازدهم ماه ذیقعده سال 148 هجری در مدینه طیبه چشم به جهان گشود؛ امام رضاعلیه السلام در سال 183 هجری پس از شهادت امام کاظم علیه السلام در زندان هارون، در سن سی وپنج سالگی بر مسند امامت تکیه زد.
پس از آنکه رضا (ع) بعد از پدر، مسئولیت رهبری و امامت را به عهده گرفت، در جهان اسلام به سیرو گشت پرداخت و نخستین مسافرت را از مدینه به بصره آغاز فرمود تا بتواند بطور مستقیم با پایگاه های مردمی خود دیدار کند و درباره همه کارها به گفتگو پردازد.
پایگاه مکتبی امام رضا از مدینه به نقاط دیگر سرایت کرده و بر اساس این تحول و وسعت نفوذ و همراهی و همیاری گروه های گوناگون امام بنا بر مقتضیات عصر خویش فعالیت های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را رهبری می نمود.
هجرت تاریخی سیاسی امام رضا (ع) از مدینه به مرو، واقعۀ بزرگ تاریخی است که موجب تحول و دگرگونی های فراوانی در ایران از جمله در فرهنگ و تمدن ایرانیان آن عصر شد.
آن بزرگوار همانند دیگر امامان معصوم(ع) دارنده تمام کمالات و فضائل اخلاق انسانی در مرتبه اعلی بود؛امام رضا(ع) آن چنان در قلّه شکوهمند کمال و فضیلت قرار داشت که نه تنها دوستان و پیروانش او را ستوده اند، بلکه دشمنان کینه توز و سرسخت به مدح و ستایش او پرداخته اند.
در سیره هشتمین ستاره فروزان آسمان امامت و ولایت انس با قرآن به وضوح دیده می شود، آن بزرگوار هر سه روز یک بار تمام قرآن را تلاوت می کرد و در آیات آن تدبّر می نمود.
از منظر حضرت رضا(ع) هیچ عملی برتر و با ارزش تر از نماز نیست و آن را در اول وقت اقامه می کرد به همین جهت آن حضرت (ع) به «ابراهیم بن موسی» فرمود: «لاتؤخّرنّ الصّلوة عن اوّل وقتها الی آخر وقتها من غیر علّةٍ...؛ نماز را همیشه در اول وقت شروع کن و آن را بدون علت از اول وقت به تأخیر مینداز...»
آن حضرت در تمام عرصه های زندگی به ویژه عرصه سیاسی اش رفتاری کاملاً حکیمانه و خردورزانه داشت؛ پذیرش ولایت عهدی در دوران امامتش یک موضع کاملاً عاقلانه بود که توانست تمام شیطنت ها و نقشه های مأمون را خنثی کند.
به مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت امام رضا علیه السلام به سراغ یکی از کارشناسان حوزه دین رفتیم. گفتگوی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام محمد شاکری-امام جمعه فردوس- را به شرح زیر می خوانید؛
۱-در خصوص مهم ترین ویژگی های امام رضا علیه السلام بفرمایید؟ ابتدا ایام عزای رحلت شهادت گونه پیامبر اکرم (ص) و شهادت کریم اهل بیت (ع) امام حسن مجتبی(ع) و شهادت پاره تن پیامبر(ص) یعنی امام رضا (ع) را تسلیت و تعزیت می گویم.
در خصوص مهمترین ویژگی امام رضا (ع) اگرچه سخن ها متعدد است ولی به نظر بنده با توجه به موقعیت زمانی و مکانی ایشان، چند ویژگی امام بیشتر ظهور و بروز پیدا کرد.
اولین، صدای رسای ایشان در بیان مقام والای ولایت خداوند متعال و ائمه اطهار (ع) است که مهمترین سخنانشان همان حدیث معروف سلسه الذهب است.
دوم اینکه امام رضا (ع) فرهنگ بان نهضت عاشورا است و امام جواد علیه السلام در زیارت‌نامه رجبیه پدر بزرگوارش امام رضا صلی الله علیه می‌فرماید: «السَّلَامُ عَلَی الْإِمَامِ الرَّئُوفِ الَّذِی هَیَّجَ أَحْزَانَ یَوْمِ الطُّفُوفِ؛ سلام بر امام رئوفی که حزن‌های روز کربلا را به جوشش و هیجان آورد.»
کلام معروف ایشان خطاب به حیان بن شبیب تحت عنوان «یابن شبیب ان کنت باکیا فابک للحسین(ع)»، سرلوحه محافل و مجالس حسینی شده است پس می‌توان گفت که امام رضا (ع) فرهنگ ساز ولایت و امامت و فرهنگ بان نهضت عاشورا است.
۲- چرا ایشان از مدینه به خراسان هجرت کردند و این سفر چه تاثیری بر مناطق مختلف گذاشت؟ در خصوص علت مهاجرت ایشان عرض کنم که در آیات قرآن، یکی از ویژگی های مومنین راستین، مهاجرت در راه خدا بیان شده است «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولَٰئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ ﻳﻘﻴﻨﺎً ﻛﺴﺎﻧی ﻛﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﻛﻪ ﻫﺠﺮﺕ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﺩ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ، ﺑﻪ ﺭﺣﻤﺖ ﺧﺪﺍ ﺍﻣﻴﺪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ; ﻭ ﺧﺪﺍ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﺍﺳﺖ.»
همه مستحضر هستند که مهاجرت امام رضا علیه السلام با خواست و رضایت قلبی امام (ع) نبود بلکه از روی اجبار و به عبارتی تبعید بود و در واقع دستگاه خلافت، با این کار مامون می خواست کنترل بیشتری بر رفتار ایشان داشته باشد و جلو برخی از عرض ارادت های شیعیان و مریدان ایشان را بگیرد.
لکن امام رضا علیه السلام با بصیرت و درایتی که داشتند همین سفر و مهاجرت اجباری را تبدیل به یک فرصت استثنائی برای تبلیغ دین و تبیین حقایق کردند و از همان ابتدا که بارها فرمودند »برای من غریب گریه کنید»به همگان فهماندند که این سفر علی رغم میل باطنی من انجام می گیرد.
اما خب بصیرت و درایت ایشان مخصوصا با بیان حدیث سلسله الذهبی که در نیشابور داشتند، باعث شد که نگاه مردم به جریان ولایت و امامت به خصوص امامت ایشان اصلاح گردد و متعاقبا شیعیان و ولایتمداران ایشان متحدتر و تاثیر گذاری بیشتری در اجتماع شوند.
۳-سیره امام رضا(ع) برای مقابله با ولایتعهدی بدعهدان چگونه بود؟ ببینید طرح مساله خلافت و بعدا ولایت عهدی از طرف مامون به امام رضا علیه السلام در واقع یک سیاست بود.
امام رضا علیه السلام به خوبی آن را می دانست و موضع گیری بسیار هنرمندانه و هوشمندانه ای گرفتند و مامون به زعم خودش می اندیشید که از دوحال خارج نخواهد بود یا علی بن موسی الرضا(ع) خلافت را خواهد پذیرفت و یا نخواهد پذیرفت.
اگر بپذیرد جنگ رسانه ای به پا خواهد کرد که ببینید این ها دستشون به آب نمی رسیده وگرنه ماهی گیران ماهری هستند تا خلافت را پیشنهاد کردم، پذیرفت و اگر ایشان نپذیرد نیز خواهد گفت ما که خلافت را تقدیم کردیم ایشان نپذیرفتند پس ما غاصب نیستیم.
لکن امام رضا علیه السلام اولا خلافت را نپذیرفتند و فرمودند «تو کاره ای نیستی که خلافت را که خدا باید به من واگذار کند، واگذار کنی» و دوما ولایتعهدی اجباری را نیز مشروط پذیرفتند که مامون به هدفش نرسید.
۴-امام رضا علیه السلام چه نقشی در تحکیم ولایتمداری ایرانیان ایفا کردند؟ به هر حال یکی از دلایل جدایی مردم از ولایت و پایبند نبودن آن ها به ولایت، دور بودن مردم از امام معصوم علیه السلام است.
از یک طرف رعب و وحشت و زورگویی خلفای وقت و از یک طرف، نبودن یک شخصی که محور اتحاد و باعث دلگرمی آن‌ها باشد باعث شده بود نقش ولایتمداران ائمه اطهار علیه السلام در اجتماع کمرنگ شود.
ورود امام رضا علیه السلام باعث شناخت بیشتر مردم از جایگاه امامت و باعث اتحاد و دلگرمی شیعیان و سادات آن روز و تقویت جایگاه اجتماعی آن‌ها و نهایتا باعث زیاد شدن ولایتمداران آن حضرت در ایران شد.
۵-چه کتاب هایی منسوخ به امام رضا علیه السلام است و آیا ایشان شاگردانی نیز تربیت کرده اند؟ شاید بتوان گفت، کتاب خاصی که منسوب به امام رضا علیه السلام باشد به طوری که خود امام(ع) آن را نوشته باشند وجود نداشته باشد یا لااقل بنده اطلاعی ندارم.
آنچه هست رساله هایی است که منسوب به ایشان است مانند رساله ای در خصوص علل برخی از احکام و یا رساله ای در خصوص طب که البته در سندیت آن‌ها نیز در بین علماء تردید است.
بله شاگردان ایشان کلمات و روایات زیادی را از ایشان مانند آنچه فضل بن شاذان جمع آوری کرده و نقل می کند تحت عناوین متعدد نوشته اند
که امروزه کتاب هایی تحت عنوان عیون اخبار الرضا و غیره برای استفاده وجود دارد.
از طرفی بر اساس روایات رسیده امام رضا علیه السلام در مسجد النبی کرسی درس برپا می کردند و عده ای در این جلسات کسب علم می کردند به گونه ای که خود امام رضا علیه السلام من می نشستم و علماء و اساتید آن روز در هر مساله ای که می ماندند به من مراجعه می کردند و سوالاتشان را می پرسیدند.
۶-امام رضا علیه السلام با اینکه می دانستند مأمون قصد جانشان را کرده است چرا دعوتش را قبول کردند و انگور را خوردند؟ در خصوص این موضوع و موضوعات دیگری که ائمه اطهار علیه السلام به آن‌ها علم داشته باید به دو نکته توجه داشته باشیم.
نکته اول اینکه علم ائمه علیه السلام به موضوعات متعددی، لدنی و از ناحیه خداوند متعال است و نکته دوم اینکه ائمه اطهار علیه السلام نیز قرار نیست در همه حالات از علم خودشان استفاده کنند و در همه حالات هم معجزه داشته باشند.
بنابراین درست است که امام رضا علیه السلام با علم امامت خودشان به این موضوع، علم داشتند لکن قرار نبود از علم امامت خودشان استفاده کنند و در واکنش به این موضوع باید مانند سایر مردم برخورد می کردند.
ضمن اینکه این موضوع یعنی خوردن میوه مسموم با اجبار صورت گرفت و اگر امام علیه السلام هم این میوه را نمی خوردند به گونه دیگری به شهادت می رسیدند.
۷- در مورد حدیث سلسله الذهب بفرمایید که چه پیام هایی در آن نهفته است؟ حدیث سلسله الذهب که از نظر سندی بسیار مهم است چرا که سلسه راویان حدیث، همه ائمه اطهار علیه السلام است.
از جهت دلالی هم حاوی پیام های زیادی است و لازمه درک آن، اطلاع از وضعیت اجتماعی، سیاسی آن روز است که امام رضا علیه السلام در کلامی کوتاه به همه آن‌ها پاسخ دادند.
اولا در دورانی که احادیث جعلی زیاد بود امام رضا علیه السلام حدیثی را گفتند که راویانش همه ائمه اطهار علیه السلام بودند پس معتبرترین کلام بود و دوما در زمانی که ملحدین زیاد بودند امام رضا علیه السلام به توحید و وحدانیت اشاره کردند.
سوما در زمانی که گروه واقفی ها که قائل به امامت امام رضا علیه السلام نبودند و مشغول فعالیت بودند ایشان فرمودند بشروطها و انا من شروطها و همین طور مسائل دیگری که وقت بیشتری می طلبد.
نظر شما