نگاهی به شخصیت علمی «محدث العلیم»/ آستان سیدالکریم قبله فرهنگی و عامل گسترش تشیع در تهران است

به گزارش خبرنگار سرویس دین و اندیشه خبرگزاری شبستان، ولادت حضرت عبدالعظیم (ع) سال ۱۷۳ هجری قمری در مدینه واقع شده و مدت ۷۹ سال عمر با برکت ایشان با دوران امامت سه امام معصوم یعنی امام رضا(ع)، امام محمّدتقی و امام علیّ النّقی(ع)  مقارن بوده است. حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) با دانش، تقوا، مجاهدت و مقام والای اخلاقی و فضایل معنوی در بین شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است به نحوی که رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی)، ری را به برکت وجود حرم مطهر آن حضرت، "قبله تهران" نامیدند. مطالعه زندگانی حضرت عبدالعظیم (ع) نشان می دهد که ایشان در عصر خود، مجتهد توانمندی بوده که براساس اصول و قواعدی که از اهل بیت(ع) در اختیار داشته، می توانسته دیدگاه های اسلام ناب را در زمینه های مختلف اعتقادی و عملی، استخراج کند و به پرسش های مردم پاسخ گوید. لذا در این خصوص با حجت الاسلام والمسلمین «محمد تقدیری» مدیردفتر ارتباط باحوزه های علمیه و امور روحانیون و معاون فرهنگی اسبق آستان حضرت عبد العظیم(ع) گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

نمونه هایی ازاقدامات فکری و فرهنگی حضرت عبدالعظیم حسنی در ایران برشمارید ؟

حضرت  عبدالعظیم در زمان حیات خود علاوه بر شرکت در مجالس علمی و درس آموزی از محضر امامان معاصر خود، مجالس درس  و روایت خوانی داشت که حدود 15 راوی از ایشان روایت نقل کرده اند. همچنین به تبع از اجداد بزرگوارش سرپرستی و اداره سادات «بنی الحسن» و رفع مشکلات آنان راسرلوحه کارها داشتند.

ایشان هرچند مانند بسیاری از سادات حسنی در مقابل حکام بنی امیه و بنی عباس قیام مسلحانه و درگیری خشونت آمیز نداشتند ولی با شیوه مبارزه منفی یعنی علمی، فرهنگی اقدام می کردند، بطوری که در تاریخ آمده است، «خاف من السلطان فطاف البلدان» و در این کوچ و مهاجرت ها بالاخره به شهرری رسیدند که برخی با توجه به اعتماد امام به ایشان معتقدند این سفر به اشاره و توصیه امام بوده است و با عنوان "وکالت " ازآن حضرت وارد شهرری شده اند چرا که آن حضرت با ترس و بیم ولی با اعتقاد و اعتماد به ولایت امام هادی (ع) از مدینه تا سامرا برای دیدن امام، گزارش دهی، گزارش گیری و عرضه دین آمد و از مذاکرات این مجلس خبری به گوش متوکل رسید که دستور دستگیری ایشان را صادر کرد و حضرت عبدالعظیم (ع) برای گرفتار حبس و زندان نشدن روانه ایران و شهر ری شد.

این مهاجرت مانند هر هجرت دیگر(هجرت پیامبر اکرم (ص) و هجرت امام حسین (ع) ازمدینه به کوفه، هجرت حضرت معصومه (س) (ازمدینه به قم ) خود مبدا خدمات و تحولات و بروز آثار جدید علمی وفرهنگی شد و شهرری همانند بسیاری از مناطق دیگر ایران در تسلط فرهنگ اهل تسنن بود و امروزه گسترش تشیع در این مناطق مدیون تلاش های آن حضرت می باشد و هرچند مشهور است ایشان در این منطقه به صورت ناشناس و مخفی زندگی می کردند اما این فعالیت ها را برای اینکه مورد شناسایی حکام جورآن زمان که در منطقه ری نیز مسلط بودند به صورت مخفیانه انجام می دادند .در طول زمان نیز که بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله این مناطق را تخریب می کرد، بارگاه حضرت عبدالعظیم (ع) و بقایای آن اولین نقطه امیدی بود که مردم به دور آن جمع شده و به خانه سازی و ایجاد شهریت وآبادانی می پرداختند لذا این منطقه را "ام القری "(مادر سرزمینها) نامیده اند. پس ازآن در طول زمان بارگاه آن حضرت پناهگاه و محور فعالیت های علمی، فرهنگی و اجتماعی بوده است .

در برخی زمانها بست نشینی عدالت خواهان در این حرم انجام می شده است همچنین فعالیت های فرهنگی و علمی مانند حوزه های علمیه، دانشگاه قران و حدیث ، دارالقران کریم ، مرکز نجوم ، مدارس حکمت، انجام برنامه های فرهنگی ، سخنرانی ها ، برگزاری نماز جماعت ، ادعیه و پاسخگویی به مسائل شرعی و دهها برنامه دیگر که همگی بر اثر برکات مرقد شریف و حول حرم با برکت ایشان انجام می شود .به گونه ای که مقام معظم رهبری نیز "ری" را قبله  فرهنگی تهران معرفی کردند یعنی تهرانی ها باید در مراسمات خود متوجه ری باشند و آنجا را قبله افکار و آمال و اهداف برنامه های فرهنگی خودقرار دهند.

چرا حضرت عبدالعظیم (ع) به «سید الکریم» مشهور شدند؟

این عنوان به این معناست که آن شخص آقایی است که کرامت و بزرگواری دارد. امام حسن مجتبی علیه السلام بدلیل رفتارها و خصلت های بزرگوارانه از جمله رسیدگی به فقرا، بر طرف کردن مشکلات و برآوردن حاجات توده های محروم از مردم بویژه شیعیان، دربین مردم مسلمان به «کریم اهل بیت» مشهور شدند.

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) نیز که از نوادگان آن حضرت می باشند، رهبری سادات شیعه به ویژه سادات بن الحسن را به عهده داشتند و در هجده باری که متوکل دستور تخریب قبر مطهر امام حسین (ع) و شهدای کربلا را داد، بلافاصله در صدد احیا، مرمّت و بازسازی بارگاه امام حسین (ع) برآمد. به این دلیل در زمان خودشان ملقّب به «سیدالکریم» یعنی آقا و سرور نوادگان امام حسن مجتبی (ع) شد. ولذا همان گونه که امام حسن (ع) به لقب «کریم اهل بیت » مشهور شدند نواده ایشان حضرت عبدالعظیم (ع) هم به «سید الکریم» مشهور شدند و کریم بن کریم اطلاق می شود. از طرف دیگر، مدفن و بارگاه ایشان درطول تاریخ محل زیارت و حاجت خواهی شیعیان و مردم رنج دیده بوده است که بسیاری موارد به هدف خود می رسیده اند که خاطرات و داستان هایی از کرامات ایشان در میان جوامع طول تاریخ مشهوربوده است که کتاب هایی نیز به جمع آوری آنها پرداخته اند. درنتیجه بین مردم به سیدالکریم اشتهار پیدا کرده اند .

جایگاه عبدالعظیم حسنی (ع) نزد ائمه اطهار (ع) چگونه است و آیا در وصف این جایگاه احادیثی از اهل بیت (ع) وجود دارد؟

حضرت عبدالعظیم (ع) دوران حیات پنج تن از امامان اهل بیت علیهم السلام یعنی امام کاظم علیه السلام تا امام عسکری علیه السلام را درک کرده است؛ ولی آنچه قطعی است، این است که ایشان محضر امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام را درک نموده و از آنها احادیث فراوانی نقل کرده است. حضرت عبدالعظیم (ع) بواسطه این جایگاه مدالهای متعددی از ائمه (ع) دریافت کرده است.

امام هادی (ع ) مردم را برای حلّ مشکلات دینی و یافتن پاسخ پرسش‌های اعتقادی و عملی‌شان، به ایشان ارجاع داده است و این شاهد روشنی بر مقبولیت و جایگاه علمی آن حضرت نزد ائمه اطهار (ع) می باشد .«صاحب بن عَبّاد» درروایتی از ابو تراب نقل کرده است که او  روایت کرده که شنیدم ابو حمّاد رازی می‌گفت: خدمت امام هادی علیه السلام در سامرّا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم. امام به پرسش‌های من پاسخ داد و هنگامی که خواستم از ایشان خداحافظی کنم، به من فرمود: « یا أبا حَمّاد! إذا أَشکَلَ عَلَیک شَیءٌ مِن أمرِ دینِک بِناحِیَتِک فَسَل عَنهُ عَبدَ العَظیمِ بنَ عَبدِ اللّٰهِ الحَسَنِیّ و أقرِئهُ مِنّیِ السَّلامَ‌.»  ای ابو حمّاد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه‌ات برای تو مشکل شد، از عبد العظیم بن عبد اللّٰه حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان» و این گویای این است که آن حضرت در عصر خود، مجتهد توانمندی بوده که بر اساس اصول و قواعدی که از اهل بیت علیهم السلام در اختیار داشته، قدرت استخراج و اجتهاد دیدگاه‌های اسلام ناب در زمینه‌های مختلف اعتقادی ،عملی، را داشته است و حضرت با این اقدام مدال وکالت و نمایندگی در «ناحیه ری »که منصب ممتازی بود را به ایشان عطا کرد.

همچنین محمد بن همام می گوید: بعد از وفات حضرت عبدالعظیم (ع) در محضر امام حسن عسکری (ع )صحبت از آن بزرگوار شد امام فرمود: اگر عبدالعظیم (ع) نبود می گفتم علی بن حسن بن زید بن حسن از خود فرزندی بجای نگذاشته است. یا روزی که ایشان خدمت امام هادی (ع) رسید و اعتقادات خود را به محک درست سنجی گذاشت و ایشان فرمود: «مرحبا بک یا ابا القاسم، انت ولینا حقا». ای ابا القاسم خوش آمدی براستی تو از یاران واقعی ماهستی.

هم چنین همسان سازی زیارت ایشان با زیارت امام حسین علیه السلام توسط امام معصوم (ع) نشانگر جایگاه رفیع آن حضرت نزد ائمه هدی می باشد. شیخ المحدّثین، از محمّد بن یحیی عطّار که یکی از اهالی ری است. این گونه نقل کرده که: خدمت امام هادی علیه السلام رسیدم. ایشان فرمود: «کجا بودی‌؟. گفتم: حسین بن علی علیه السلام را زیارت کردم. امام هادی علیه السلام فرمود: «أما إنَّک لَوزُرتَ قَبرَ عَبدِ العَظیمِ عِندَکُم کُنتَ کَمَن زارَ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام.» (بدان که اگر قبر عبد العظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی علیه السلام را زیارت کرده باشد.)

مهمترین ویژگی حضرت عبدالعظیم (ع) که می توان امروزه در جامعه الگو قرار داد، چیست ؟

هرچند شرایط زمانی دوران زندگی ایشان با شرایط فعلی ما تفاوت هایی دارد اما همیشه اصول و قواعدی کلی بر رفتارهای اجتماعی و سبک زندگی بزرگان حاکم است که می توان از آنها درس گرفت و شخصیت های گذشته را الگو برای آیندگان  قرار داد. دربررسی زندگی حضرت عبدالعظیم (ع) ویژگی های مختلفی را می توان دید و از انها آموخت. ایشان با کسب علم در محضر سه امام معصوم (ع) عنوان «محدث علیم» را دریافت کرد. هرچند عنوان «امام زاده بودن» مانع بروز و اشکار شدن عنوان محدث و عالم بودن ایشان گردیده است. لذا با داشتن حدود 32 مشایخ (شیخ بزرگی که حضرت ازایشان روایت نقل کرده اند ) و حدود 188 روایت ،علم آموزاندن را نیز به انجام رساندند.

از جمله مقام علمی ایشان نگارش کتاب و آثار علمی است .مرحوم نجاشی در کتاب رجال خود  که با موضوع «مؤلّفان شیعه» تألیف شده ، از حضرت عبد العظیم حسنی علیه السلام نام برده و کتاب خطب امیر المؤمنین علیه السلام را به وی نسبت داده است. صاحب بن عبّاد نیز در احوال حضرت عبد العظیم علیه السلام، عبارت: «له کتاب یسمّیه کتاب یوم و لیلة» را آورده است.امروزه بایستی انسانها بویژه جوانان با الگو گیری از آن حضرت فراگیری علم و دانش را فعالیت دائمی درزندگی خود قرار دهند. همچنین دائما درحال مطالعه وخواندن باشند تا شخصیتی تکامل یافته وقوی و در نتیجه جامعه ای پیشرفته داشته باشند.

مطیع بودن درمقابل ولی زمان 

در شرایطی که برخی از سادات حسنی و بعضی از فرزندان و نوادگان پیامبر اکرم (ص ) با امام باقر(ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع)بر سر مبارزه و درگیری با بنی امیه و بنی عباس دارای اختلاف نظرهایی بودند و گاهی اقدامات خود سرانه انجام می دادند ولی حضرت عبدالعظیم (ع) در برابر امامان معصوم (ع) بسیار خاضع، مطیع و خاشع بود و به امامت و وصایت انان اعتقاد کامل داشت و حتی عقاید خود را به امام هادی (ع) جهت اصلاح عرضه نمود. امروزه که نظام جمهوری اسلامی مستقر شده است و ولایت فقیه راهبری سیاست ها و برنامه های کلی کشور را به دست گرفته اند لازم است با تبعیت و اطاعت از ایشان کشور را برای رسیدن به پیشرفت و اهداف معنوی آن کمک کرد.

عرضه دین

تفکر انسان دائما درحال ترقی بوده و اعتقاداتش پیوسته در حال تغییر است و با در نظر گرفتن فعالیت های  شیطان و گروه های منحرفی که در همه زمان ها بویژه درزمان امام هادی (ع) بودند، حضرت عبدالعظیم (ع ) برای اطمینان از این مسیر، اعتقادات خود را به آن امام عرضه کردند که درحدیثی به نام حدیث «عرض دین» مضبوط است و ان امام  هم ضمن تایید فرمودند :«هذا والله دین الله الذی ارتضاه لعباده فاثبت علیه» "به خدا سوگند این همان دینی است که خداوند برای بندگان خود معین کرده است و از ان راضی است. در دین خود ثابت و استوار باش ." در این زمانه نیز همه دینداران بویژه جوانان لازم است برای سلامت عقاید خود دائما با یک عالم باسواد و کارشناس دینی در ارتباط بوده و شبهات و سوالات خود را مطرح و پاسخ گیرند تا در گرداب حوادث و حملات علیه دین داری، دچار دین گریزی نگردند.