خبرگزاری شبستان: از مسائل مهم در فلسفه، الهیات و انسان شناسی شناخت خویشتن است. آدمی پیش از آنکه به شناخت عالم پیرامون خود بپردازد، باید خود را شناخته و کمالات و استعدادهای خود را بارور کند. دعوت به خویشتن از توصیه های مهم پیامبران و عالمان اخلاق و فیلسوفان است.
در سخنان فیلسوفان مشهور جهان عبارات فراوانی در خصوص خودشناسی وجود دارد و در احادیث فراوانی خودشناسی توصیه شده است، همچنین خداوند در قرآن انسان را به تامل در خلقت خویش دعوت می کند.
از این رو سعی شده تا در این نوشتار به توصیه های قرآن و عترت (ع) مبنی بر ضرورت خودشناسی مروری داشته باشیم.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ ۖ لَا یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ ۚ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‌اید، گمراهی کسانی که گمراه شده‌اند، به شما زیانی نمی‌رساند. بازگشت همه شما به سوی خداست؛ و شما را از آنچه عمل می‌کردید، آگاه می‌سازد.
أَوَلَا یَذْکُرُ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ وَلَمْ یَکُ شَیْئًا، آیا انسان به خاطر نمی‌آورد که ما پیش از این او را آفریدیم در حالی که چیزی نبود؟!
فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ ؛ انسان باید بنگرد که از چه چیز آفریده شده است!
این آیات و دیگر آیاتی مشابه در مصحف شریف آدمی را به شناخت خویشتن فرامی خواند آنچنان که گفته می شود تنها راه شناخت خداوند برای انسان، شناخت خویشتن است چراکه تمامی مخلوقات سایه ای از کمال خالق خویش هستند، بنابراین انسان به عنوان اشرف مخلوقات بیشتر از دیگران این سایه را همراه دارد و برای شناخت پروردگار خود باید از خان شناخت خود عبور کند.
این تاکید بر خودشناسی تنها به آموزه های اسلام ختم نمی شود آنچنان که کانت، فیلسوف مشهور و اخلاق گرای مغرب زمین می گوید:
انسان قبل از هر چیز باید به ارزیابی و شناخت دقیق توانایی شناخت خود بپردازد.(تاریخ فلسفه از ولف تا کانت).
با تامل در خویشتن به ضعف وجود خود از یکسو و نیاز خود به موجودی کامل پی می بریم و نیز با تامل در خویشتن نظم و هماهنگی و عنایت موجودی فوق انسان را درک می کنیم. در قرآن می خوانیم:
وَفِی الْأَرْضِ آیَاتٌ لِّلْمُوقِنِینَ ؛و در زمین آیاتی برای جویندگان یقین است.
وَفِی أَنفُسِکُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ؛ و در وجود خود شما (نیز آیاتی است)؛ آیا نمی‌بینید؟!
بی تردید انسان خود روشن ترین آیه از آیات الهی است که با شناخت آن می توان به خالق این آیه پی برد، چراکه از انسان نزدیکتر موجودی نسبت به انسان نیست پس با تامل در خویشتن به آیه ای از آیات الهی توجه کرده و شناخت خود را نسبت به خداوند کاملتر می کنیم.
علاوه بر آیات وحی، روایات ائمه معصوم (ع) نیز نشان از اهمیت ویژه خودشناسی برای انسان دارد:
پیامبر اسلام صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر کس از شما خودش را بهتر بشناسد، خدا را هم بهتر مىشناسد.
و حضرت امام على علیه السلام فرمودند: هر کس خود را بشناسد، خدا را مىتواند بشناسد.
على (ع) می فرمود: افضل المعرفة معرفة الانسان لنفسه؛ بهترین معرفت براى انسان خودشناسى است و اعظم الجهل جهل الانسان امر نفسه؛ بزرگترین نادانی ها براى بشر خودناشناسى است.
مولای متقیان همچنین فرموده اند: افضل العقل معرفة المرء نفسه فمن عرف نفسه عقل و من جهلها ضلّ؛
بهترین تعقل فکر در خودشناسى است. کسى که خود را شناخت با چراغ عقل راه سعادت خویش را پیدا میکند و آن کس که از خود غافل و بی خبر بود به گمراهى می رود.
بنابر آنچه از لسان وحی و معصومان (ع) گفته شد، پایه سعادت و اساس خوشبختى بر خودشناسى استوار شده است. کسى که خود را نشناخته است و با ارزش واقعى خویش واقف نیست هرگز به کمال لایق انسانیت نمی رسد، آن کسى که از ذخائر خداداد و سرمایههاى نهانى خود خبر ندارد، نمی تواند با احیاء آنها قیام کند و استعدادهاى خفته را بیدار کرده و از قوه به فعلیت بیاورد.
پایان پیام /
نظر شما