به‌گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، در انقلاب ۵۷ مشهد مقدس از شهرهای پیشتاز بود و در این بین سهم برخی مساجد که به عنوان پایگاه های مبارزه و ستادهای هماهنگی فعال شده بودند بیش از بقیه مراکز انقلابی بود و هنوز نیز برخی از این مساجد فعال و پرفروغ در مسیر انقلاب حرکت می کنند. برخی معابر و کوچه های مشهد نیز که عمدتا حول حرم مطهر رضوی بودند نیز از مکان‌های خاطره انگیز و تاثیرگذار در انقلاب هستند. دست‌کم ۴ مسجد و ۸ کوچه را می‌توان به‌عنوان کوچه‌های انقلاب در مشهد معرفی کرد که سطرهای بعدی، مروری است بر تاریخ این هشت کوچه و همچنین مساجد موثر در انقلاب که از نظر می گذرد.
کرامتی که نصیب مسجد «کرامت» شد
از میان همه مساجد مشهد که فعالیت انقلابی داشتند از چهارمسجد می‌توان به‌عنوان مساجد اصلی و محوری نام برد که شاخص بوده‌اند. یکی از این مساجد، مسجد «کرامت» در خیابان شیرازی است. در این مکان مقدس در مناسبت‌های مذهبی چون ایام ولادت و شهادت امامان معصوم(ع) مراسم برگزار می‌شد.
علاوه‌برآن، مسجد در حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰عضو ثابت داشت که هر هفته در دعای ندبه شرکت می‌کردند. این جلسات دعا درواقع جلسات سیاسی‌مذهبی بود که بازاری‌ها، معتمدان و دیگر افراد سرشناس و روشنفکران مذهبی شهر در آن شرکت می‌کردند. حضور همین افراد سرشناس باعث انتشار افکار انقلابی در مردم عامی می‌شد و می‌توان گفت تأثیر بسزایی در ترویج افکار انقلابی داشت.
همچنین مراسم جشن نیمه شعبان نیز به‌شکل نوینی در مسجد کرامت برگزار می‌شد. در این جشن، گذشته از تلاوت قرآن و سرود که توسط شهید حسین آستانه‌پرست مدیریت می‌شد، گروهی در شکل نمایش‌نامه و درقالب مناظره، به شبهات غیبت امام‌زمان(عج) پاسخ می‌دادند؛ نویسنده این مناظره‌ها شهیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد بود.
این گروه در ادامه فعالیت خود در سال۵۲ با دعوت از آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای، ایشان را به‌عنوان امام جماعت مسجد کرامت برگزید؛ کسی که در فاصله سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۷ به‌همراه محمدرضا محامی، عباس واعظ‌طبسی و عبدالکریم هاشمی‌نژاد، از روحانیون انقلابی مشهد به شمار می‌رفت.
با پذیرش این مسئولیت ازسوی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، فعالیت این گروه، بیشتر رنگ و بوی سیاسی گرفت. این‌گونه بود که ایشان در این مسجد، درقالب تفسیر، حدیث و سخنرانی، به تبلیغ اندیشه‌های انقلابی می‌پرداخت. به همین واسطه در روزهای انقلاب سال۱۳۵۷ خورشیدی بسیاری از نشست‌های فعالان انقلاب برای هماهنگی کارها و برنامه راهپیمایی‌ها در همین مکان برگزار می‌شد که مملو از جمعیت بود.
مسجد کرامت، هم به لحاظ موقعیت خاص مکانی‌اش و نزدیک‌بودن پایگاه اصلی مبارزات در محدوده حرم مطهر، بیت آیت‌الله شیرازی، پایگاه جمعیت پایداری و... و هم به لحاظ حضور و فعالیت حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، آیت‌الله واعظ‌طبسی و شهیدهاشمی‌نژاد در تمام دوران مبارزه، پایگاه و جایگاهی برای برنامه‌ریزی حرکت‌های مردمی بود.
این مسجد پس از انقلاب اسلامی نیز تا زمان تشکیل و سروسامان‌گرفتن نهادهای دولتی همچنان سکان انقلاب را در مشهد در دست داشت رهبر معظم انقلاب درباره آن روزها می‌فرمایند: «یک ستادی تشکیل شد در مسجد کرامت برای هدایت کارهای مشهد و مبارزات... در آنجا جمع می‌شدیم و مردم هم در رفت‌وآمد دائمی بودند و آنجا شد ستاد کارهای مشهد و عجیب؛ این است که نظامی‌ها و پلیس از چهارراه نادری -که مسجد هم سر چهارراه بود- جرئت نمی‌کردند این طرف‌تر بیایند از هیجان مردم. لذا ما توی این مسجد، روز را با امنیت می‌گذراندیم و هیچ واهمه‌ای نداشتیم که بریزند این مسجد را تصرف کنند یا ماها را بگیرند.»
«صاحب الزمان(عج)»؛ مسجدی با جلسات خاص مناظره
در سال۱۳۴۵ که مسجد «صاحب‌الزمان(عج)» ساخته شد، آیت‌الله میلانی و آیت‌الله قمی، کسی را برای این مسجد می‌خواستند که اهل بحث و مناظره باشد؛ به‌همین‌دلیل حجت الاسلام عبدالکریم هاشمی‌نژاد و چند تن دیگر که از چندسال پیش «کانون بحث و انتقاد دینی» را راه‌اندازی کرده بودند، به این مسجد فراخوانده شدند. قسمت فوقانی مسجد که جای نسبتا خوبی برای تشکیل جلسات کانون بحث و انتقاد دینی بود، با مبل و صندلی آماده شد برای انتقال کانون از خیابان آزادی.
روزهای جمعه هر هفته در این محل، جلسه‌ای عمومی تشکیل می‌شد و جلسات خصوصی به‌عنوان درس اعتقادات و بحث و انتقاد و حتی درس‌های علمی در سایر روزها با حضور اندیشمندان ایرانی و گاه خارجی برگزار می‌شد.
طولی نکشید که مسجد صاحب‌الزمان(عج) به‌واسطه برگزاری جلسات کانون به پاتوق اصلی اهالی این محدوده بدل شد و حتی جمعیت زیادی را نیز از دیگر محلات مشهد جذب خود کرد. ابتکاری که به لطف آن، سخنرانی و وعظ یک‌طرفه به سخنرانی و پرسش و پاسخ و اظهار نظر حاضران همراه با انتقاد و سؤال تبدیل شده بود، نهتنها مسجد صاحب‌الزمان(عج) را بیش از پیش شلوغ کرد، که باعث شد زمینه‌ای مناسب نیز برای ترغیب نسل جوان به مفاهیم عالی دینی و نیز مسائل سیاسی روز فراهم شود.
علاوه‌براین‌ها درباره شیوه تکالیف دینی و ضرورت و فایده وجودی دین هم در جلسات صحبت می‌شد. اما این جلسات وجه دیگری نیز داشت و آن، پرداختن به مسائل سیاسی کشور درقالب مسائل دینی بود؛ موضوعی که ساواک مشهد را به مسجد صاحب‌الزمان(عج) و مراجعانش حساس کرده بود. آن‌ها می‌دانستند آموزهای این کانون، قدرت آن را دارد که جوانان را مقابل حکومت قرار دهد. چنین هم شد و بسیاری از انقلابی‌های مشهد از همین مسجد و جلسات کانون بیرون آمدند.
یکی از کارهایی که در مسجد صاحب‌الزمان(عج) و کانونش در سال‌های قبل از انقلاب انجام می‌شد، دعوت و پاسخ‌گویی به گردشگران غیرمسلمان بود تا ضمن دیدن ایران درباره دین اسلام هم تحقیق کنند؛ فقط در دوسال ابتدایی دهه۵۰، ۲۰۰گردشگر به کانون آمده‌اند که پس از گفت‌وگو ۷۲نفرشان مسلمان شده‌اند.
مسجد «بناها» که به مسجد «شهدا» تغییر نام داد
مسجد بناها اگرچه کوچک بود، از اصلی‌ترین پایگاه‌های مردم در سال۵۷ به‌شمار می‌رفت. ضمن اینکه شب‌های سه‌شنبه، جلسه‌ای داشت و افرادی چون آیت‌الله طبسی، شهیدهاشمی‌نژاد و ابوالحسن شیرازی به آن می‌آمدند و مسائل گوناگونی مطرح می‌شد؛ از برنامه‌ریزی برای اعزام مبلغان به نقاط مختلف استان تا اعطای ۲۵۰ تا ۳۰۰وام سالانه به طلبه‌ها.
از فعالیت‌های سیاسی قبل از انقلاب مسجد بناها می‌توان به جمع‌آوری امضا در پشتیبانی حرکت‌های انقلابی علمای مشهد و ایران اشاره کرد؛ جوان‌های این مسجد در توزیع اعلامیه‌های امام پیش‌قدم بودند و زمانی هم که مردم شب‌ها روی پشت‌بام‌ها تکبیر می‌گفتند، صدای همسایه‌های مسجد رساتر از دیگر جاها بلند بود.
بعدها و در جریان جنگ تحمیلی، چون اجساد پاک شهدای جنگ از مسجد بناها تشییع می‌شد، مردم، نام مسجد را «شهدا» گذاشتند. یکی از رویدادهایی که در این مسجد رخ داده، ماجراهایی است که پس از وفات حجت‌الاسلام کافی اتفاق می‌افتد؛ روز نهم شهریور۱۳۵۷مصادف با ۲۶رمضان، مجلسی با شرکت حدود ۵هزار نفر به‌مناسبت چهلم درگذشت شیخ احمد کافی و دختری (ناهید اسدی) که هنگام تشییع جنازه کشته شده بود، برگزار شد.
در این مجلس، سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد به سخنرانی پرداخت و علیه رژیم افشاگری کرد. پس از سخنرانی هاشمی‌نژاد، جمعیت حاضر که تعدادی از آن‌ها پرچم‌های سیاه‌وسفید با نوشته‌هایی علیه شاه و مقامات دیگر درزمینه برقراری حکومت اسلامی در دست داشتند، به تظاهرات خیابانی پرداختند. درپی این رویداد، دونفر از تظاهرکنندگان در خیابان طبرسی به شهادت رسیدند. راهپیمایی‌های گسترده مردم موجب تضعیف بیشتر نیروهای نظامی و انتظامی می‌شد. در تظاهراتی که در روز پنجشنبه برگزار شد، تظاهرکنندگان در میدان طبرسی رودرروی نیروهای مسلح قرار گرفتند.
رضا حسن‌زاده، جوان محصل هجده‌ساله‌ای که درکنار تحصیل به کار لوله‌کشی آب اشتغال داشت و تحت‌تأثیر اندیشه‌های معنوی، فریاد الله‌اکبر سر داده بود، جلو چشم مردم با دهان روزه، با شلیک گلوله‌ای به خون خود غلتید و به‌دنبال او، مهندس علیرضا مهدی‌زاده‌حکاک که تحصیلات خود را در رشته راه و ساختمان در آمریکا به پایان برده بود و در سال ۱۳۵۶ به کشور بازگشته و به فعالیت انقلابی پرداخته و یک روز پیش از شهادتش به شیوه‌ای بسیار ساده ازدواج کرده بود، با گلوله مأموران رژیم شاه به شهادت رسید.
روز پانزدهم شهریور، هزاران نفر از مردم مشهد پس از مجلس ختم شهیدمهدی‌زاده در خیابان راهنمایی به تظاهرات پرداختند و از مسئولان، بازگشت امام‌خمینی(ره) به ایران را خواستار شدند. در این روز برای نخستین‌بار تصویری از امام(ره) در روزنامه خراسان چاپ شد. سه‌روز بعد، مردم به‌قصد برگزاری مراسم سومین روز شهادت شهدای مشهد، بار دیگر در مسجد بناها اجتماع کردند، ولی مأموران مانع از اجرای مراسم شدند و مردم همراه سیدکاظم مرعشی و تنی چند از روحانیون به تظاهرات پرداختند.
مسجد امام حسن‌مجتبی(ع) و تفسیرهای انقلابی‌اش
در این مسجد که امامت نماز جماعت آن با رهبر معظم انقلاب بود، در دوران انقلاب، تفسیر قرآن انجام می‌شده است. به این ترتیب که نکات مهم و حرف‌هایی که قرار بوده هر روز ظهر بیان شود، از پیش روی برگه‌هایی کپی و بین دانشجویان و مستمعان پخش می‌شد.
لذا افراد می‌دانستند که آن روز قرار است درباره چه آیاتی بحث شود و مضمونی از آیه را در نظر داشتند. این جلسات تفسیرگونه چنان اثرگذار بود که هم مردم بسیاری را به مسجد آورد و هم مسجد را بزرگ‌تر کرد و هم زمینه مباحث «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» بود که بعدها در قالب کتابی منتشر شد.
افزون‌بر علاقه‌مندان و مستمعان مباحث که ارتباط خوبی با محتوا و روش ابتکاری ارائه آن برقرار کرده بودند، دوگروه تلقی چندان مثبتی از این برنامه نداشتند. گروه نخست، بخشی از بدنه مذهبی آن روزهای شهر مشهد بود که با دیده تردید به نوآوری‌های مباحث رهبر معظم انقلاب می‌نگریست و در گوشه‌وکنار، انتقادهای بعضا تند و گزنده‌ای به این مباحث داشت.
گروه دوم که به‌شدت برنامه مسجد امام‌حسن‌مجتبی(ع) را زیرنظر داشت، نهادهای امنیتی رژیم پهلوی و به‌ویژه سازمان اطلاعات و امنیت (ساواک) بود. محتوای سیاسی‌ای که از برخی سخنان حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای برداشت می‌شد و پیش‌تر هم در گفتارهای شرح ایشان از نهج‌البلاغه تجربه شده بود، حساسیت ساواک را به‌شدت برمی‌انگیخت. تلقی ساواک از مباحث مطرح‌شده در این جلسات به‌روشنی آمده است.
گزارشگر ساواک معتقد است که رهبر معظم انقلاب در این سخنرانی‌ها «به تشریح اصول انقلابی قرآن و به‌طور کنایه در لفافه به تشویق و تحریک مردم به پایداری [دربرابر] اختلافات طبقاتی» می‌پردازد.
برای همین، روحانی جوان مسجد را ممنوع‌المنبر، سپس تبعید و زندانی کردند. توضیح خود رهبر معظم انقلاب درباره جلسات ماه رمضان سال۱۳۵۳ در مسجد امام‌حسن‌مجتبی(ع) چنین است: «در آن سخنرانی‌ها راجع به توحید، امامت، ولایت، نبوت و سایر مباحث اساسی بحث شده است که الان هم آن‌ها را تأیید می‌کنم. این‌ها پایه‌های فکری برای ایجاد یک نظام اسلامی بود.»
مسجد و کوچه ملاهاشم
کوچه «مسجد ملاهاشم» و مسجد نایب (معروف به مسجد ملاهاشم) را باید در فهرست یکی از تأثیرگذارترین کوچه ها و مساجد در مسیر انقلاب مشهد قرار داد. هنوز هم بخش کوچکی از این کوچه با وجود تغییر ساختار بسیار در جریان نوسازی‌های اطراف حرم مطهر، باقی است. مهم‌ترین دلیل قرار گرفتن نام آن در فهرست کوچه‌های تأثیرگذار مشهد در انقلاب، قرار داشتن مسجد نایب در ابتدای کوچه است.
این مسجد یکی از نقاط محوری فعالیت‌های انقلابی مبارزان در مشهد بود و بسیاری از سخنرانی‌های پرشور وعاظ مختلف انقلابی در آن روزها در آنجا برگزار می‌شد و به همین دلیل، بارها هدف هجوم مأموران رژیم قرار گرفت، اما بیشتر وقت‌ها مردم با استفاده از کوچه مجاور آن که به نام این مسجد شناخته می‌شود، از مهلکه فرار می‌کردند. همچنین منتهی شدن به خیابان آیت‌ا... شیرازی و قرار گرفتن در مجاورت مدرسه نواب که از مهم‌ترین مدارس علمیه مشهد بوده است، بر اهمیت کوچه ملاهاشم در دوران مبارزه افزوده بود.
کوچه آب‌میرزا و یک حسینیه انقلابی
کوچه آب‌میرزا در خیابان آیت‌ا... شیرازی ۹ را می‌توان یکی از کوچه‌های مهم انقلاب در مشهد لقب داد. دلیل قرار گرفتن این کوچه در فهرست بالا را باید در نام آن جست‌وجو کرد؛ این کوچه در مجاورت بیت و حسینیه مرحوم آیت‌ا... العظمی سیدعبدا... شیرازی قرار دارد. در حقیقت در دوم حسینیه به کوچه آب میرزا باز می‌شود.
این در که به فضای خصوصی مجموعه بیت و حسینیه مرحوم آیت‌ا... العظمی‌شیرازی ختم می‌شود، در دوران انقلاب باتوجه‌به جایگاه زنده‌یاد آیت‌ا... شیرازی که بزرگ روحانی‌های وقت مشهد، چه از نظر سنی و چه از نظر جایگاه دینی بود، کاربرد فراوانی داشت؛ از یک‌سو روزنه رفت‌وآمد افراد شرکت‌کننده در جلسات مخفی برگزارشده در خانه این مرجع تقلید برای هماهنگی‌های لازم به‌منظور هدایت انقلابی‌های مشهد و خراسان بود و از دیگرسو به هنگام حملات مأموران رژیم به حسینیه، راهی برای گریز افراد تحت تعقیب داخل مجموعه محسوب می‌شد.
وقایع رخ‌داده در شب‌های ۲ و ۵ دی سال ۱۳۵۷ در این کوچه که منجر به کشته شدن چند تن از عوامل وابسته به رژیم و همچنین شهادت چند نفر از انقلابی‌ها شد، از یک‌سو و دسترسی‌های چندگانه کوچه، بر اهمیت آن در جریان مبارزات مردم مشهد در سال ۵۷ افزوده بود. کوچه آب‌میرزا در سال‌های بعد و تا پایان دوران حیات مرحوم آیت‌ا... سیدعبدا... شیرازی در ابتدای دهه ۶۰ خورشیدی، نیز به‌دلیل رفت‌وآمد گسترده چهره‌های انقلابی به بیت آیت‌ا...، اهمیت خود را حفظ کرده بود.
کوچه زردی و گروه ستاره اسلام
کوچه زردی نیز از کوچه‌های تأثیر گذار در دوران انقلاب است که در بین تمام کوچه‌های ذکرشده، با کمترین تغییر در آن دوران روبه‌رو بوده است. این کوچه که اکنون تابلوی توحید ۶ در ابتدای آن نصب است، نسبت‌به سایر کوچه‌های نام‌برده‌شده در بالا، از فاصله بیشتری با حرم مطهر رضوی برخوردار بود و حدفاصل میدان مجسمه آن دوران (میدان شهدای کنونی) و فلکه دروازه‌قوچان آن زمان (میدان توحید) قرار داشت. مهم‌ترین دلیل قرار گرفتن نام آن در فهرست کوچه‌های تأثیرگذار بر روند انقلاب اسلامی در مشهد، این بود که پایگاه یک گروه چریکی مسلح به نام «ستاره اسلام» بود.
گروه ستاره اسلام را باید قوی‌ترین گروه مسلح اسلامی مشهد در دوران مبارزات ضدرژیم پهلوی یعنی سال‌های ۵۶ و ۵۷ دانست. اعضای این گروه نهتنها در برخی اقدامات مسلحانه علیه عوامل رژیم پهلوی دست داشتند که در بیشتر راهپیمایی‌های آن دوران ازجمله تظاهرات ۱۷ دی سال ۱۳۵۶ بانوان انقلابی مشهد، نقش حمایتی و انتظامات را برعهده داشتند. استقرار خانه امن این گروه در کوچه زردی که محل اصلی برنامه‌ریزی‌های مبارزاتی اعضای آن بود، دلیل اصلی قرار گرفتن نام آن در جمع کوچه‌های انقلابی مشهد است.
حیطه حاج‌کربلایی‌علی و خانه آقای خامنه‌ای
کوچه «حیطه حاج‌کربلایی‌علی» (آیت‌ا... خامنه‌ای کنونی) نیز به‌دلایل مختلفی در این فهرست قرار می‌گیرد. این کوچه همان‌گونه که از نام پس از انقلابش پیداست، میزبان منزل مسکونی مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای (پدر رهبر معظم انقلاب) و درنتیجه محل رشدونمو ایشان بود و بارها برای بازداشت رهبر معظم انقلاب و اخوی مبارزشان، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدهادی خامنه‌ای، هدف هجوم عوامل رژیم پهلوی قرار گرفت.
همچنین منزل سیدجواد خامنه‌ای، یکی از مراکز برگزاری جلسات آموزش ایدئولوژیکی مبارزان مسلمان قبل از انقلاب محسوب می‌شود. دیگر دلیل قرار گرفتن کوچه حیطه حاج‌کربلایی‌علی در فهرست بالا، وجود مسجد ابوذر یا درخت بید در آن است که از مراکز محوری فعالیت مبارزان مشهدی در دوران انقلاب به‌ویژه مبارزان مسلح بود. کوچه یادشده همچنین یکی از معابر نزدیک به بافت حکومتی مشهد و مجموعه فرمانداری و استانداری محسوب می‌شد.
کوچه چهارباغ؛ مسیر رفت آمد مبارزان انقلاب
کوچه چهارباغ، دیگر کوچه مورد استفاده انقلابی‌ها در دوران مبارزه علیه رژیم پهلوی بود. این کوچه برخلاف دو کوچه آب‌میرزا و آیت‌ا... قمی تنها به‌دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود و پلاک‌های بزرگ موجود در دو طرفش، محل آمدوشد انقلابی‌ها بود. کوچه چهارباغ از یک‌سو درست در مقابل کوچه آب‌میرزا و بیت آیت ا ... شیرازی قرار داشت و از دیگرسو از دو مسیر مختلف به کوچه آیت‌ا... قمی منتهی می‌شد و راحت‌ترین مسیر ارتباطی بین این دو مرکز مبارزاتی بود و به همین دلیل، از مسیرهای رفت‌وآمد مبارزان بود.
همچنین قرار داشتن پلاک‌های بزرگی، چون کاروان‌سرای ملک، باغ نظام‌الملکی و خانه پوریعقوبی در دو سوی کوچه، فضای مطلوبی برای فرار مبارزان به هنگام حمله مأموران مسلح رژیم و همچنین اقدامات اولیه پزشکی برای بهبود وضعیت مجروحان این حملات، ایجاد کرده بود.
کوچه آیت‌ا... قمی و بیتی که هرکز درش بسته نشد
دیگر کوچه‌ای که در جریان مبارزات مردم مشهد توجه ویژه‌ای را به خود جلب کرده بود، کوچه «راسته‌بازار» یا «کوچه بانک» نام دارد. این کوچه البته تنها در نقشه‌های رسمی مشهد (بین سال‌های انتهای قاجار و ابتدای قرن چهاردهم خورشیدی) به این نام‌ها خوانده می‌شد و از میانه دهه ۲۰ به بعد، ابتدا به‌دلیل سکونت آیت‌ا... العظمی سیدحسین قمی و بعد از آن پسرش آیت‌ا... العظمی سیدحسن قمی به کوچه «آیت‌ا... قمی» معروف شده بود.
آیت‌ا... سیدحسن قمی یکی از دو روحانی بزرگی بود که در همان شب بازداشت امام‌خمینی در نیمه خرداد ۱۳۴۲ خورشیدی، عوامل رژیم او را بازداشت و به تهران منتقل کرده بودند.
او از معدود روحانیانی محسوب می‌شد که هیچ‌گاه با رژیم پهلوی هماهنگ نبود و با وجود اینکه خود سال‌ها به حالت تبعید در کرج ساکن بود، بیت و خانه‌اش یکی از محل‌های تجمع مبارزان علیه پهلوی دوم در مشهد شناخته می‌شد.
فعالیت‌های این بیت، پس از بازگشت آیت‌ا... قمی از تبعید، در اواسط پاییز سال ۱۳۵۷ بسیار بیشتر شد، به‌طوری‌که باتوجه‌به فاصله آن با حرم مطهر رضوی و قرار داشتن کوچه‌های فراوان تودرتو در مجاورتش، برخی اقدامات تندتر مبارزان در این مجموعه سامان پیدا می‌کرد. همچنین بیشتر فعالیت‌های مبارزان زن مشهد (به‌دلیل داشتن امکان فرار سریع‌تر نسبت‌به بیت آیت‌ا... شیرازی) در این کوچه و البته کوچه‌های اطراف آن سامان داده می‌شد.
کوچه مخابرات و ساختمان تلفن خودکار
کوچه مخابرات را که اکنون آیت‌ا... خزعلی۶ هم نامیده می‌شود، نیز باید به چند دلیل جزو کوچه‌های مورد توجه انقلابیان مشهد در سال‌های مبارزه دانست. کوچه مخابرات، حلقه ارتباطی کوچه طاهر (شهیدان علاقه‌بندحسینی) با کوچه آیت‌ا... قمی بود. درواقع، برگزاری بسیاری از جلسات روحانی‌های انقلابی مشهد در منزل آیت‌ا... میرزامهدی توفانی در کوچه طاهر، اهمیت کوچه مخابرات را به‌عنوان حلقه وصل دو مرکز تصمیم‌گیری روحانیان مبارز مشخص می‌کند؛ البته خود کوچه مخابرات به‌جز حلقه وصل بودن، به دو دلیل دیگر، شایسته قرار داشتن در فهرست کوچه‌های انقلاب در مشهد است.
یکی از این دلایل، قرار داشتن ساختمان تلفن خودکار آن زمان در ابتدای این کوچه بود. این مرکز که پس از انقلاب، تابلوی «مرکز تلفن آزادی» در بالای آن نصب شد، از مراکز ردوبدل شدن اطلاعات انقلاب، بین مبارزان مشهدی و فعالان سیاسی سایر شهرهای ایران و خراسان بود، اما دیگر دلیل مهم بودن آن در مجموعه مسیرهای انقلابی مشهد، استقرار ساختمان «کانون نشر حقایق اسلامی» استاد محمدتقی شریعتی به‌عنوان مهم‌ترین مرکز فعالیت انقلابی‌های غیرروحانی مشهد در آن بود. این پایگاه در ماه‌های منتهی به انقلاب، بار دیگر زنده شده و به یکی از مراکز مهم هماهنگی مخالفان رژیم پهلوی تبدیل شده بود.
کوچه طاهر و تأثیر آن در روند انقلاب
همان‌گونه که در بالا اشاره کردیم، نام کوچه طاهر را هم باید در زمره کوچه‌های مؤثر در روند انقلاب مشهد قرار داد. این کوچه که اکنون به نام دو شهید دوران جنگ تحمیلی ساکن آن یعنی «برادران علاقه‌بندحسینی» شناخته می‌شود و در قدیم «کوچه روبه‌روی مقبره» هم خوانده می‌شد، از یک‌سو به خیابان نادری (آیت‌ا... شیرازی کنونی) و از دیگرسو به کوچه سراب و از آن طریق به کوچه مخابرات منتهی می‌شود.
دلیل قرار گرفتن کوچه طاهر در فهرست مدنظر ما، تلفیقی از دلایل حضور دو کوچه آیت‌ا... قمی و چهارباغ در این فهرست است. همان‌گونه که پیش‌تر گفتیم، منزل بزرگ میرزامهدی نوقانی که محل برگزاری برخی سخنرانی‌های عمومی انقلابی‌ها و همچنین محل برگزاری جلسات ویژه روحانیان مبارز بود، در این کوچه قرار داشت.
این منزل معمولا میزبان جلساتی بود که برای انجام اقدامات سرنوشت‌ساز (بدون حضور مراجع وقت) برگزار می‌شد تا اگر به هر دلیل حرکت با مشکلی روبه‌رو شد، مراجع آسیبی نبینند و حرکتشان متوقف نشود. همچنین قرار داشتن باغ‌التولیه آستان‌قدس، منزل بزرگ نصیرزاده و برخی منازل بزرگ دیگر در این محدوده، باعث شده بود به هنگام حمله توأم با خشونت مأموران رژیم، خانه‌های این کوچه پناهگاهی برای فرار موقت مبارزان و تجدیدقوا و سامان‌دهی دوباره آنان باشد.
گزارش: حسین بیات
پایان پیام/
نظر شما