رمضان، ماه تمرین بندگی خدا است

به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، چهارمین جلسه از سلسله مباحث «حیات طیبه» با حضور خدام افتخاری خواهر و سخنرانی تولیت آستان مقدس حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ علیه السلام، در سالن شهید آیت الله دستغیب حرم مطهر برگزار شد.

حجت الاسلام کلانتری در این جلسه ضمن تبریک فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، اظهار کرد: خداوند بزرگ را شاکریم که ماه رمضان دیگری را توفیق داد تا بر سر سفره ضیافت الهی حضور یافته و بهره‌مند شویم. اگر بخواهیم اسم دقیقی برای این ماه مبارک مطرح کنیم، «ماه تمرین بندگی خدا» عنوان خوبی است. بندگی، خود آداب و فراز و نشیبی دارد، دستورالعمل و آزمون و خطا دارد؛ قبولی و مردودی دارد. در ماه رمضان، گویا خداوند همه چیز را در کنار هم قرار می‌دهد تا انسان یک ماه بندگی خالصانه الهی را تمرین کند و سرمشقی برای سالِ پیش روی خود داشته باشد. مانند این ماه، وجود ندارد.

وی ادامه داد: روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در آخرین جمعه ماه شعبان نقل شده است که در این روایت اوصافی از ماه رمضان را بر می‌شمارند، از جمله این‌که بی‌نظیرترین ماه است. هم روزهای ماه رمضان را افضل روزها، و هم شب‌های رمضان را اشرف لیالی خدا می‌دانند. ساعات و دقایق و لحظات این ماه، در پیشگاه خداوند نظیر نداشته و دارای جایگاه ویژه‌ای است. ما برای برخورداری از سال‌ها، ماه‌ها و روزهای خداوند دارای یک سهمیه‌ای می‌باشیم. باید دید چند رمضان، سهم هر یک از ما است؟ این‌که چگونه بتوانیم از این سهمیه استفاده کنیم، در اختیار خود ما است. خوب استفاده شود یا بد، کامل استفاده شود یا ناقص، در اختیار ما است. فردی که زمان‌شناس است، از هر ثانیه ماه مبارک رمضان، به خوبی استفاده می‌کند، فردی که کاهِل است، کمتر استفاده می‌کند. برخی نیز آنقدر بی‌توفیق بوده و گرفتار هوا و هوس‌های نفسانی و شیطانی هستند که آمدن و رفتن ماه رمضان و ماه ضیافت الله را متوجه نمی‌شوند. این ماهِ تمرینِ بندگی خدا است که باید قدر آن را بدانیم، غفلت نکنیم و گرفتار مسائل روزمره نشویم و تکرار مکررات هر روز، زندگی‌مان را تاریک نکند.

عضو هیأت علمی دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران، ضمن برشمردن مختصات روزه واقعی گفت: روزه دو نوع است؛ یک روزه تکلیفیِ شرعی که از اذان سحر تا افطار، از خوردن و آشامیدن، امساک و نیت می‌کنیم که به قصد قربت روزه بگیریم. از نظر فقهی اگر همین مقدار را انجام داده و مبطلات روزه را انجام ندهیم، روزه ما صحیح است. یعنی به ظاهر، تکلیف الهی انجام شده است. اما روزه دوم، روزه واقعی است که بسیار متفاوت است و در آن تمام اعضا و جوارح انسان وتمام سلول‌ها نیز روزه هستند. چشم و گوش و زبان و دست و پا روزه هستند و از همه مهم‌تر، قلب ما نیز روزه است و متوجه حضور در پیشگاه خدای بزرگ است. قلب، با تمام وجود متوجه است و تپش‌های قلب انسان، در حال عبادت خداوند هستند و ذکر می‌گویند. روزه ظاهری باید مقدمه‌ای برای رسیدن به روزه واقعی باشد. این، بندگیِ خالص خداوند است. کار دشواری است. تمرین حضور قلب در نماز را اگر امتحان کرده باشید، متوجه خواهید شد که کار سختی است. حتی ذکر «بسم الله الرحمن الرحیم» در نماز را با حضور قلب گفتن، کار سختی است، چه رسد به حضور قلب در تمام نماز. در تمرین بندگی، یکی از کارها این است که در طول انجام عبادت روزه، قلبمان متوجه خدای بزرگ باشد. از این جهت کار راحت است. حضور قلب در روزه و بندگی، یعنی توجه قلبی و روزه قلب، و احساس حضور همه جانبه با اعماق وجود در پیشگاه خداوند.

وی با تاکید بر این نکته که در روزه، ریا وجود ندارد، گفت: ریا در نماز می‌تواند وجود داشته باشد، اما در روزه نمی‌تواند خود را نشان دهد. در حدیث قدسی آمده است: «اَلصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزی بِهِ» (کلیات حدیث قدسی ج۱ ص۷۱۴)، « خداوند فرموده: روزه برای من است و من، پاداش آن هستم.» خلوص در روزه بسیار راحت‌تر است. روزه به‌گونه‌ای است که انسان به‌وسیله آن، راحت‌تر می‌تواند به مقصد برسد. یک شروع قوی برای برداشتن گام بزرگ است. پیامبر اکرم(ص) در خطبه‌ آخرین جمعه شعبان، توضیح مفصلی در خصوص ماه رمضان و عظمت آن دارند. در ادامه آن روایت، آمده است که امیرالمؤمنین(ع) فرمود: « قُلتُ: یا رَسولَ اللّهِ، ما أفضَلُ الأَعمالِ فی هذَا الشَّهرِ؟ فَقالَ: یا أبَا الحَسَنِ ، أفضَلُ الأَعمالِ فی هذَا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللّهِ» (بحار الأنوار : ج ۹۶ ص ۳۵۸ ح ۲۵)، یعنی «گفتم: ای پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود: «ای ابا الحسن! برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام های خداست.». یک تقوای الهی داریم که بارها در قران کریم آمده است با عنوان « اِتَّقِ اللَّهَ» (سوره احزاب؛ آیه ۱) « تقوای الهی پیشه کن.»؛ « اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ» ( سوره آل عمران، آیه۱۰۲) « آنگونه که حق تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید!»، یعنی در اوج تقوا باشید.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه با بیان اینکه تقوا نیز مراتبی دارد، گفت: خدا می‌فرماید به اوج تقوا برسید. «ورع» یک درجه بالاتر از تقوا است. واژه "تقوا" از ماده « وَقی، وقایة» به معنای «پناه و حفاظت» است و در اصطلاح یعنی انسان، گناه را ترک کند و واجبات را دقت کرده و به موقع انجام دهد. "ورع" در لغت به معنای دوری و فاصله گرفتن از گناه، و در اصطلاح یعنی این‌که نه تنها گناه را ترک کند، بلکه نزدیک گناه هم نشود و در آن فضا اصلا وارد نشود. به عبارتی ورع یعنی حتی در جایی که شُبهه گناه وجود دارد، وارد نشود و احتیاط کند. به آن حریم حتی نزدیک نشود. در روایتی از پیامبر گرامی اسلام(ص) آمده است: «کسی‌که نزدیک به گناه حرکت کند، یقیناً در آن سقوط می‌کند». ورع یعنی نه تنها انسان به سراغ حرام نمی‌رود، بلکه در حدود آن نیز نمی‌چرخد. گاهی برخی افراد در مورد حال دیگران تجسس می‌کنند و بعد از مدتی، خود، گرفتار همان گناه می‌شوند. در مورد دیگران رصد می‌کند، اما شیطان همان‌جا خود او را فریب می‌دهد. یا می‌خواهد کسی را که دارای مشکل فکری است، نجات دهد، اما درگیر می‌شود و اتفاقا آن فرد، قوی‌تر بوده و می‌تواند این شخص را تحت تأثیر قرار دهد و فکر او را خراب کند. ورع از محارم الهی که در حدیث پیامبر اکرم(ص) به آن اشاره شده و از افضل اعمال در ماه مبارک است، یعنی انسان این‌قدر تمرین کند که نه تنها گناه نکند، بلکه حتی در فکر گناه نباشد و در شعاع گناه قدم نگذارد و از آن فاصله بگیرد. بهترین کار همین است.

تولیت حرم مطهر شاهچراغ(ع) اظهار کرد: امام صادق(ع) می‌فرمایند: «مَرَّ موسی بنُ عِمرانَ علیه السلام برجلٍ مِن أصحابِهِ و هُو ساجِدٌ فانصَرَفَ مِن حاجَتِهِ و هو ساجدٌ علی حالِهِ ، فقالَ لَهُ موسی علیه السلام : لَو کانت حاجتُکَ بیَدِی لَقَضَیتُها لکَ ! فأوحَی اللّه ُ عزّ و جلّ إلَیهِ: یا موسی، لَو سَجَدَ حتّی یَنقَطِعَ عُنُقُهُ ما قَبِلتُهُ حتّی یَتَحَوّلَ عمّا أکرَهُ إلی ما اُحِبُّ» (الکافی: ۸/۱۲۹/۹۸)، یعنی «موسی بن عمران بر یکی از یاران خود که در حال سجده بود گذشت و کارش را که انجام داد و برگشت، دید او همچنان در حال سجده است، موسی علیه السلام به او گفت: اگر حاجتت به دست من بر آورده می شد، آن را روا می ساختم. خداوند عزّ و جلّ به موسی وحی فرمود که: ای موسی! اگر چندان سجده کند که گردنش بشکند، خواهشش را نپذیرم، مگر آن که از آنچه من ناخوش دارم دست کشیده به آنچه دوست دارم روی آورد(کارهای زشت را رها کرده، کارهای خدا پسند انجام دهد)». شرط استجابت دعا این است که انسان در حریم گناه و در جایی‌که مورد غضب و نهی الهی است، وارد نشود. این سخن از زبان پیامبران اولوا العزم وارد شده است. گاهی حال و هوای زندگی انسان چیز دیگری است. تا در این فضا حرکت می‌کنیم و ذهن و جانمان درگیر چیز دیگری است و در حریم خداوند نیستیم، انتظار نداشته باشیم خدا دستمان را بگیرد. این معنای دیگری از فرمایش پیامبر(ص) در مورد ورع و افضل اعمال است.

وی با بیان اینکه باید تلاش کرد از حریم گناه و حال و هوای آن خارج شد، گفت: اگر در فکر انسان، سوء ظن به شخصی وجود دارد از آن خارج شود، اگر در ذهن خود به فردی حسادت دارد، از آن بیرون رود. این‌ها از گناهان کبیره است. اگر خدای نکرده می‌خواهد که فردی زمین بخورد، از این حال و هوا بیرون رود. باید فقط در فضای مثبت باشیم. اگر زبان فرد، زبان غیبت است، آن را عوض کند. اگر بتواند این مسائل را حل و فصل کند، آرام آرام به افضل اعمال ماه رمضان خواهد رسید. از خدا بخواهیم از این فرصتی که مجدداً در اختیار ما قرار داده است، به خوبی استفاده کنیم. این لحظه‌ها، فرصت‌های الهی است. انسان مؤمن در قیامت، زمانی‌که پرده‌ها کنار می‌رود و حقیقت این لحظه‌ها مشخص می‌شود، غبطه می‌خورد. حقیقت لحظه‌های رمضان با ارزش و گران‌قیمت است. به درگاه خداوند بزرگ شاکریم که توفیق حضور در این ماه مبارک را به ما داد و باید از خدا بخواهیم که بهره بیش‌تری از آن ببریم و زمانی‌که با ماه رمضان تودیع می‌کنیم، دستمان پر باشد. خودمان تلاش و همت کنیم. شاید کاری سخت به نظر برسد، اما انسان که تلاش کند، آن کار، راحت می‌شود. اگر عادت کردن به ذکر خدا، تلاوت همیشگی قرآن و حضور قلب را تمرین کنیم، کار آسان می‌شود. درکتاب چهل حدیث امام خمینی(رحمة الله علیه) که از کتب اخلاقی بسیار مهم است،  زمانی‌که یک معضل اخلاقی مطرح می‌شود، نسخه درمان آن نیز بیان می‌شود. یکی از نسخه‌های معروف امام(ره) در این کتاب، تمرین است. با تمرین کردن، کار آسان می‌شود و بعد از مدتی، جدایی از آن برای ما سخت می‌شود. این تمرین بندگی در این ماه مبارک است. اِن‌شاءالله خداوند توفیق دهد با دست پر از همه نعمت‌ها و برکات این ماه بهره‌مند شویم.

تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی علیهماالسلام، در ادامه با اشاره به ارادت رهبر معظم انقلاب به حضرت احمدبن موسی(ع)، گفت: در خصوص اهمیت کار در حرم مطهر، نکته‌ای قابل ذکر است. هفته گذشته که به محضر مقام معظم رهبری(حفظه الله) مشرف شده بودیم، بعد از ارسال سلام و درخواست خدام حرم مطهر مبنی بر دیدار با معظم لَه، ایشان فرمودند: «سلام مرا خدمت حضرت احمدبن موسی(علیهماالسلام) برسانید؛ البته خودم هر روز صبح، خدمت حضرت احمدبن موسی(ع)، سلام تقدیم می‌کنم.» این‌که ایشان هر روز در کنار سلام به اهل بیت(ع)، به ایشان تقدیم سلام دارند، نشانگر اهمیت این جایگاه و بیانگر اهمیت کار در این مکان مقدس است. خادمی این حرم مطهر را باید به شما تبریک گفت. مقام معظم رهبری(دام ظله) این‌جا را بعد از مشهد و قم، سومین حرم اهل بیت(علیهم السلام) در ایران دانستند. حقیقتاً جایگاه کمی نیست. خواهش بنده این است در شیفت‌های خدمتی که حضور می‌یابید، منظم باشید؛ کار و خدمت خود را ذخیره‌ای برای آخرت قرار دهید. ان‌شاءالله در جایی که لازم است به فریاد انسان برسد، قطعاً به فریادتان خواهد رسید. امام رضا(ع) فرمودند: «مَنْ زَارَنِی عَلَی بُعْدِ دَارِی أَتَیْتُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ فِی ثَلاَثِ مَوَاطِنَ حَتَّی أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَایَرَتِ اَلْکُتُبُ یَمِیناً وَ شِمَالاً وَ عِنْدَ اَلصِّرَاطِ وَ عِنْدَ اَلْمِیزَانِ» (الخصال، ج ۲، ص ۱۶۷)، یعنی «هر کس مرا در غربت زیارت کند من بروز قیامت در سه جا به نزد او خواهم آمد تا از ترس‌های آن ها نجاتش بخشم: هنگامی که نامه های اعمال مردم از راست و چپ پراکنده شوند و در نزد صراط و در نزد میزان».

وی در ادامه ضمن تأکید بر اهمیت نظم در کار، خطاب به خدام افتخاری حرم مطهر گفت: خواهش بنده این است که اول؛ در شیفت‌های خدمتی خود، منظم باشید و خدمت در چارچوب نظم و قاعده انجام گیرد. نظم در اسلام، از همه مکاتب و ادیان دیگر،  بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است. متأسفانه در عمل به نظم، ضعیف هستیم، چنان‌که گفته می‌شود نظم را از اروپایی‌ها فرا بگیرید. مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی درجایی گفته بود: «به غرب رفتم، اسلام دیدم ولی مسلمان ندیدم و به مشرق برگشتم اسلام ندیدم، ولی مسلمان دیدم» یعنی در این‌جا هرچند حرف اسلام را زیاد می‌زدند ولی در عمل، خبری نبود، اما در کشورهای غربی، هرچند فرد مسلمانی نبود، اما در کار و فعالیت، عملا توصیه های اسلام را مدنظر داشتند. نظم، از پایه‌های اساسی مسلمانی است. برای نمازها، زمان خاصی مشخص شده است، زمان آغاز و پایانِ روزه ماه مبارک رمضان تعیین شده است. خمس، زکات و ... دقیقاً مشخص شده است. این‌ها همه نظم است. اما برخی از ما مذهبی‌ها، مظهر بی‌نظمی می‌شویم. این یکی از مصادیق بد معرفی کردن اسلام، نقص در عمل ما است.