خبرگزاری شبستان-خراسان شمالی، فاطمه مقدسی باجگیران
ارگ نادری در بخش جنوبی شهر امروزی شیروان واقع در ۶۰ کیلومتری شرق بجنورد، مرکز خراسان شمالی و در حاشیه مسیر اصلی استان های شمالی کشور به مشهد مقدس واقع است که همانند کوه در داخل شیروان خودنمایی می کند. اثر باستانی ارگ نادری که یادگاری از تمدن هفت هزار ساله ایران زمین بوده و اثری پررمز و راز که در دل خود حکایت‌های سربه مهر زیادی دارد همه ساله در ایام تعطیلات نوروز محل مناسبی برای گشت و گذار مسافران بوده است.
ارگ نادری سندی گویا از تمدنی چند هزار ساله
این اثر تاریخی مملو از هویت، تمدن و تاریخ کهن مردمان سرزمین زیبای ایران باستان است، با توجه به ویژگی یاد شده و شرایط مناسب جغرافیایی استان که در همسایگی جنوبی کشور ترکمنستان قرار گرفته و گذر سالانه میلیون‌ها گردشگر در جاده ارتباطی گرگان به مشهد، با گذر از این شهرستان و دیدن این اثر تاریخی نه تنها دیدن و آشنایی با آن موجب غرور و افتخار هر ایرانی است بلکه سندی گویا از تمدنی چند هزار ساله است.
بر خلاف استان‌های همجوار، در استان خراسان شمالی تعداد کمی بناهای تاریخی از جمله تپه ارگ نادری باقی مانده است ولی وجود سکونتگاه های تاریخی مهم با توالی استقراری چندهزار ساله، جایگاه تاریخی منطقه را به نوعی دیگر حایز اهمیت کرده است، این اثر تاریخی ارزشمند با مساحت ۲۷ هزار و ۷۵۰ متر مربع در جنوب غربی شهر شیروان قرار دارد.
شهر شیروان در دوران صفوی و قاجار محدود به بخش های شرقی این تپه بوده و قلعه حاکم‌نشین شهر برفراز آن قرار داشته که محل استقرار حاکمان صفوی و ایلخانان کرد منطقه بوده است. شهر شیروان تا پایان دوران قاجاریه همچنان در اطراف ارگ نادری و محصور در برج و بارو بوده است و پس از زلزله سال ۱۳۰۸ شمسی، این محدوده به کلی ویران شد که مردم ناچار به ترک آن و استقرار در بخش های مرکزی شهر امروزی شیروان شدند.
پس از این زلزله، آواری از خشت و گل در اطراف تپه باقی ماند و بارو، برج ها و بخش حاکم نشین آن به شدت خسارت دید و پس از توسعه شهر شیروان در سال های بعد، حاشیه نشین‌های شهر شیروان در اطراف تپه مستقر شدند. در سال های دهه ۶۰ شمسی، سه متر از ارتفاع سطح تپه به جهت ایجاد پارک شهر مسطح و یک راه برای آمد و شد خودرو در بخش شرقی و شمالی تپه ایجاد شد.
با توسعه شهر شیروان محدوده تپه دوباره پر از ساخت و ساز شده که این امر و خاکبرداری سطح تپه، موجب آشفتگی نهشته های باستانی و تخریب کامل بقایای قلعه حاکم‌نشین شهر را به دنبال داشته است. آنچه امروز از بقایای شهر تاریخی شیروان باقی مانده، بقایای بارو و برج های غربی شهر و تپه ارگ نادری می باشد که تنها بقایای هویت تاریخی شهر شیروان است.
حوزه شرقی رود اترک که امروز در تقسیمات سیاسی به نام شهرستان‌های شیروان، فاروج و قوچان شناخته می‌شود به دلیل وجود منابع سرشار کشاورزی و دامداری از گذشته های دور تا به امروز، بستری مناسب برای شکل گیری جوامع انسانی بوده است.
پس از پایان زندگی غارنشینی و استقرار گروه‌های انسانی در دشت ها و شروع استقرارهای روستایی که حدود هشت هزار سال قبل اتفاق افتاد، بخش هایی از دشت ها و جلگه ها که در کنار منابع آب دایمی و زمین‌های حاصلخیز کشاورزی قرار داشتند به سرعت توسط نخستین گروه‌های انسانی مسکونی شد و استقرارهای روستانشینی شکل گرفت.
استقرار گروه های انسانی دوران نوسنگی در ارگ نادری
یکی از مهم ترین مناطقی که توسط گروه‌های انسانی دوران نوسنگی (هشت هزار سال قبل) مورد استقرار قرار گرفت، ارگ نادری شیروان بود. موقعیت این تپه در محل تلاقی دو رودخانه مهم منطقه یعنی رودخانه اترک و رودخانه چایلق قرار داشت، منابع سرشار آب و زمین‌ها و مراتع حاصلخیز مهم ترین عوامل تشکیل استقرارهای اولیه در شیروان بود.
با بزرگتر و پیچیده شدن تجمع های روستایی در پنج تا هفت هزار سال قبل و به وجود آمدن مراکز پرجمعیت روستایی، شواهد باستان شناسی حاکی از آن است که تپه ارگ نادری شیروان در دوران‌های آغاز شهرنشینی، مرکز اقماری روستایی و مکانی پرجمعیت در منطقه بوده است.
با آغاز دوران شهرنشینی در پنج هزار سال قبل، شهر شیروان متاثر از فرهنگ های آغاز شهرنشینی در آسیای میانه و جنوب شرق ایران، همچنان مرکزی پرجمعیت و یک استقرار بزرگ بوده است که مهم ترین شواهد آن پراکندگی مواد و مدارک باستان شناسی این دوران در منطقه‌ای بیش از ۵۰ هکتار در اطراف تپه ارگ نادری است.
مرمت و ساماندهی این اثر موجب جذب گردشگر، حفظ هویت شیروان و حفظ آن می شود و این تپه با این قدمت نشان دهنده آن است که شیروان با آمدن اقوام مختلف قدمت خود را حفظ کرده است.
ورود دانشگاه ناجینگ چین برای فصل اول کاوش ارگ نادری
پیرو تفاهم نامه منعقد شده بین پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور و دانشگاه نانجینگ چین، تیم مشترک باستان شناسی ایران و چین در پاییز سال ۱۳۹۵ نخستین فصل کاوش های باستان شناسی تپه نادری با هدف شناسایی توالی باستانی منطقه اترک را آغاز کردند.
فصل دوم در مردادماه سال ۹۷ انجام شد که گروه باستان شناسی چین و فرانسه در این زمینه تفاهم نامه منعقد کردند و فصل سوم کاوش سال ۱۴۰۰ شروع شد که به دلیل بیماری کرونا امکان حضور تیم خارجی وجود نداشت.
این اثر داخل محدوده مسکونی و در محدوده آسیب های اجتماعی قرار دارد که نیاز به تخصیص به موقع اعتبارات، ساماندهی مستمر، مرمت و متوقف نشدن کاوش دارد زیرا اطراف محوطه دیوارهایی فرسوده است که بر اثر خشتی های ایجاد شده توسط معتادان بارندگی های سیل آسا و عدم رسیدگی امکان ریزش وجود دارد.
با کاوش بخش های پایین قدیمی ترین دوران سکونت به دست آمد و در بالاترین سطح لایه یک ترانشه ایجاد شد ولی اینگونه تخریب ها آثار دوران قاجاریه و صفویه را تحت تاثیر قرار داده و به قلعه اسلامی آسیب وارد شده است.
مرمت و بازسازی بخش های باقیمانده از برج و باروی شهر تاریخی، تملک تدریجی منازل مسکونی و مزارع کشاورزی محدوده عرصه تپه، طراحی و اجرای پارک موزه، طراحی و ایجاد بازارچه صنایع دستی و آغاز کاوش های هدفمند باستان شناسی به منظور مطالعه اثر و ایجاد بسترهای مناسب سایت موزه در فضای باز، از مهم ترین اقداماتی است که برای اجرای این طرح پیش بینی شده است.
این تپه سابقا مرکز حکومت و فرماندهی شمال خراسان بود که این بنای تاریخی دارای حصار و چهار برج مرتفع بود و عمارت حاکم بر بلندایش مستقر بود و دور تا دور آن دیوار شهر بند قرار داشت.
سفال های به دست آمده از تپه باستانی ارگ شیروان نظیر تپه باستانی است و نوع سفال ها قرمز با نقوش سیاه مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد می باشد که به عنوان کهن ترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستان شناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.
تپه باستانی ارگ شیروان در روزگاران گذشته محل برگزاری مسابقات کشتی پهلوانی باچوخه خراسان بود که این بنای تاریخی برای چندمین بار توسط باستان شناسان گمانه زنی گردید و این تپه باستانی مهم ترین بنای تاریخی و سند هویت شمال خراسان است
تاکنون ۲۵۰ اثر تاریخی در شهرستان شیروان شناسایی شده که از این تعداد حدود ۶۰ اثر تاریخی ثبت ملی شده است.
نظر شما