به گزارش خبرگزاری شبستان از استان قم، حرم مطهر حضرت معصومه (س) بزرگترین و مهمترین جاذبه مذهبی شهرمقدس قم به شمار می‌رود که سالانه پذیرای ۲۰ میلیون زائر از سراسر ایران و کشورهای دیگر است.این بنای با شکوه در مرکز شهر قم واقع شده و تاریخ بنای آن به قرن سوم هجری قمری باز می‌گردد.
حرم حضرت معصومه قم از لحاظ تاریخی نیز جایگاه خاصی دارد و در طول تاریخ فراز و نشیب‌های مختلفی را تجربه نموده است. این حرم دارای بخش‌ها و امکانات مختلفی همچون صحن، شبستان، موزه، کتابخانه، مهمانسرا، امانت داری اشیا قیمتی، پارکینگ، اتاق عقد و … می‌باشد. معماری این حرم جزو زیباترین معماری‌های اسلامی و ایرانی به شمار می‌رود که از تزئینات بسیاری برخوردار است.
بخش های مختلف حرم حضرت معصومه قم
حرم حضرت معصومه از گذشته تا امروز تغییرات زیادی را شامل شده و قسمت‌های زیادی به مرور زمان به آن اضافه شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی اقدامات بسیاری جهت توسعه این حرم انجام گرفت و امکانات و بخش‌های مختلفی برای رفاه حال زائران در نظر گرفته شد.
صحن های حرم حضرت معصومه(س)
حرم حضرت معصومه قم دارای چندین صحن است که هرکدام از آنها دارای ویژگی‌های منحصربفرد و معماری و تزئینات زیبایی می‌باشد. این صحن‌ها عبارتند از:
صحن عتیق
صحن عتیق که به نام صحن قدیم و یا صحن امام هادی (ع) نیز شناخته می‌شود، برای اولین بار در سال ۹۲۵ هجری قمری به شکل مربع و با سه ایوان ساخته شد. سپس به مروز زمان دستخوش تغییراتی گشت و به شکل هشت ضلعی نامنظم درآمد و تعداد ایوان‌های آن که از تزئینات هنر اسلامی مانند مقرنس کاری، کاشی کاری، آینه کاری و … برخوردارند، افزایش یافت. هم اکنون صحن عتیق حرم حضرت معصومه قم دارای هفت ایوان است که ایوان طلا مشهورترین آنها می‌باشد.
صحن جدید
صحن جدید با شکل چند ضلعی نامنظم و هفت ایوان در سال‌های ۱۲۹۵ تا ۱۳۰۳ هجری قمری ساخته شد. این صحن که به آن صحن امام رضا (ع) و یا صحن اتابکی نیز گفته می‌شود، دارای هفت ایوان است. این ایوان‌ها دارای تزئیناتی همچون کاشی کاری، کتیبه‌های نفیس به خط کوفی و نسخ و ثلث، مقرنس کاری و … هستند. معروف‌ترین ایوان صحن جدید حرم حضرت معصومه قم ایوان آینه نام دارد که اثر شاهکاری از معماری استاد حسن معمار قمی می‌باشد.
صحن صاحب الزمان(عج)
یکی دیگر از صحن‌های حرم مطهر حضرت معصومه (س) صحن صاحب الزمان است که مساحتی هشت هزار مترمربعی دارد. این سحن بزرگ دارای چهار ورودی می‌باشد و دیوارهای اطراف آن منقوش به کتیبه‌های نفیس و زیبای قرآنی با خطوط بنایی و کوفی است.
رواق های حرم حضرت معصومه(ع)
حرم حضرت معصومه قم دارای ۶ رواق با گنبدی کوچکتر از گنبد اصلی است. این رواق‌ها که محدوده‌های نزدیک ضریح مطهر هستند، دارای معماری چشم نواز و تزئینات هنرمندانه اسلامی می‌باشند. سه رواق در دوران صفوی، دو رواق در زمان قاجار و آخرین رواق در زمان معاصر ساخته شده‌اند. رواق غربی، رواق شرقی (رواق آینه)، رواق شاه صف، رواق شاه عباس دوم، رواق شاه سلیمان و رواق طباطبایی دارای کتیبه‌های نفیسی از خوشنویسان و هنرمندان مشهور می‌باشند.
ضریح حرم
اصلی‌ترین بخش حرم حضرت معصومه قم، بقعه و ضریح آن است. مرقد پاک ایشان با کاشی‌های زرفام نفیس پوشیده شده و اطراف آن دیواری با کاشی کاری معرق وجود دارد و ضریح مشبکی از نقره آن را احاطه کرده است. اولین ضریح در سال ۹۶۵ هجری قمری به دستور شاه طهماسب اول ساخته شد و سپس در زمان شاه عباس اول ضریح دیگری جایگزین شد. در زمان فتحعلی شاه قاجار این ضریح مورد بازسازی قرار گرفت و نهایتا در سال ۱۳۶۸ ضریحی نقره‌ای و جدید جایگزین ضریح قدیمی گشت. این ضریح دارای تزئینات قلم زنی و فلزکاری بسیار زیبا و هنرمندانه‌ای از استادکاران اصفهانی است.
مساجد حرم
حرم حضرت معصومه قم دارای مساجد مختلفی است که به مرور زمان و با گسترش این حرم ساخته شده و یا به آن اضافه شده‌اند. مساجد حرم مطهر حضرت معصومه (س) شامل مسجد اعظم (مسجد آیت الله بروجردی)، مسجد بالاسر، مسجد طباطبایی و مسجد شهید مطهری می شود.
موزه حرم
در اوایل دهه ۲۰ شمسی با تاسیس رسمی موزه آستان مقدس قم، عمده آثار موجود در این موزه برخاسته از فرهنگ اصیل وقف، نذر و اهداء بوده است. بنابراین همه داشته‌ها اعم از اشیاء و آثار موزه‌ای، زمین و ساختمان موزه و نیز اداره این نهاد ارزشمند اسلامی و ملی، همواره مبتنی بر سرمایه‌های اجتماعی و مردمی بارگاه حضرت فاطمه معصومه(س) است.
از آن جایی که حرم حضرت معصومه (س) به عنوان مکان مقدسی که طی بیش از یک هزار و ۲۰۰ سال همواره محل رجوع و پناه علما و شیعیان بوده و حتی شاهان و حکام نیز ارادت خاصی به این بارگاه نورانی داشته‌اند، این موزه میراث دار آثار منحصر به فردی است که بیانگر فرهنگ و هنر این مرز و بوم است.
بتازگی با مطالعات گسترده و طی عملیات اجرایی برنامه‌ریزی‌شده، موزه آستان مقدس حضرت معصومه(س) به طور اساسی تحول چیدمانی یافته و از موزه شیء محور به موزه محتواگرای توحید محور تغییر رویکرد داده است و در این راستا اشیاء موزه‌ای، در قالب ۴۰ گنجینه و گنجواره موضوعی و تخصصی بازچیدمان شده است.
این موزه وقفی باسابقه که قدمت و ارزش تاریخی برخی از آثار آن به تصریح کارشناسان داخلی و خارجی حتی در سطح جهانی منحصر به فرد است، با دارا بودن بیش از ۳۰ هزار شیء تاریخی که در حال حاضر امکان نمایش تنها ۱۴۰۰ هزار شیء آن وجود دارد از ۲ تالار تشکیل شده است که تالار عترت با دارا بودن ۱۰ گنجینه میراث فرهنگی دوره اسلامی مربوط به حرم مطهر حضرت معصومه (س) و ائمه اطهار(ع) و تالار عبرت با دارا بودن ۶ گنجینه از آثار تاریخی و باستانی به علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر اسلامی و ایرانی خدمت‌رسانی می‌کند.
مشاهیر و بزرگان مدفون در حرم مطهر
شخصیت‌های بسیاری در حرم حضرت معصومه(س) به طور پراکنده دفن هستند. در زیر گنبد حضرت معصومه(س) پنج‌تن از امامزادگان و همراهان این بانو در سفر قم مدفون هستند که میمونه، دختر موسی مبرقع نوه امام جواد(ع)، ام محمد دختر موسی مبرقع، قاسم دختر کوکبی از نوادگان امام سجاد(ع)،ام حبیب کنیز ابوعلی نوه امام رضا(ع) و ام اسحاق کنیز محمد بن موسی مبرقع از آن جمله آنها هستند.
گروه دیگر که در جوار حرم کریمه اهل بیت(ع) آرمیده‌اند علمای شیعه هستند؛ مشهورترین قبری که در اولین پرسش از خدام، به سوی آن راهنمایی می‌شوید، مزار آیت‌الله بروجردی است. سنگ قبر بزرگ و برجسته‌ای که در راهروی مسجد اعظم قم در کنار مسجد بالاسر، زیر گنبد زیبایی قرار دارد و افراد معمولا در آنجا فاتحه و دعا می‌خوانند.
مقابل آن در مسجد بالاسر حرم، چند قبر قرار دارد که جز دو یا سه ساعت بعد از نماز ظهر که خانم‌ها می‌توانند وارد این قسمت شوند، در دیگر ساعت‌ها فقط برای ورود آقایان باز است. در اینجا مزار استاد «شهید مطهری»، «علامه طباطبائی»، «آیت‌الله بهاءالدینی»، «آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری (موسس حوزه علمیه قم)»، «آیت‌الله بهجت» و ... قرار دارد.
در سمت صحن اتابک وسط حیاط، سنگ قبر مرتفع «قطب‌الدین راوندی»، از علمای شیعی قرن ششم قرار دارد. در حجره‌های صحن اتابک افراد مشهوری دفن هستند؛ در یکی از آنها مزار شهید «دکتر مفتح» با سنگ قبر بزرگی ایستاده بر دیوار واقع شده است. البته این حجره محل پاسخ به‌سوالات افراد به زبان اردو است، اما می‌توان این سنگ قبر را از نزدیک دید.آن طرف حیاط نیز در یکی دیگر از حجره‌ها مزار "شیخ فضل‌الله نوری" قرار دارد؛ قبری بزرگ با عکس بزرگ از ایشان.
دسته دیگر از افرادی که در این مکان مقدس دفن شده اند مشاهیر کشورمان هستند؛ در یکی دیگر از حجره‌ها مزار «پروین اعتصامی» و پدرش، یوسف اعتصامی است. این حجره فرش شده و همین امر باعث شده تا افراد از این حجره استفاده‌های دیگری مانند کتاب خواندن کنند.
البته در این میان باید از از قبر «علی‌اصغر اتابک»، صدر اعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه نیز نام برد که امروز در ورودی خواهران جنب ایوان آینه‌کاری در صحن اتابک قرار دارد. پادشاهان و درباریان زیادی نیز در این مکان دفن شده اند که بعضی از خادمان قدیمی حرم می‌گویند که تعدادی از سنگ قبرها برداشته شده و به صورت سالم باقی‌مانده در موزه‌ای که در میدان آستانه است، نگهداری می شود.
نظر شما