به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: هم‌اندیشی علمی «مسئله حجاب؛ حکمرانی سخت و نرم» با حضور تنی چند از اساتید حوزه و دانشگاه به همت پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی امروز یکشنبه ٩ اردیبهشت ماه برگزار شد.
در این هم‌اندیشی که در محل سالن اجتماعات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، حجج الاسلام «مسعود اسماعیلی»، «مهدی جهان» و همچنین «محمدرضا سنگری»، «ابوالفضل اقبالی»، «مهدی جمشیدی»، «محسن ردادی»، «محمدمهدی جهان‌پرور» و «طاهره کلانکی» و «زهرا شریف» سخنرانی کردند.
در این نشست «محسن ردادی» با اشاره به اینکه «حکمرانی اجتماعی و بحث حجاب» را به عنوان موضوع سخنرانی خود انتخاب کرده است، اظهار کرد: حکمرانی اجتماعی در بحث حجاب عموما مغفول می ماند، در اینجا عنصر اجتماعی مورد توجه نیست و معمولا با بحث فرهنگ خلط میشود، «پارسونز» دهه‌ها قبل حوزه فرهنگ و اجتماع را جدا کرده که موضوعی قابل توجه است، از سوی دیگر فرهنگ برای انتقال نظام معنایی به کار می‌رود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: در حکمرانی اجتماعی ارتباط است که اهمیت دارد همچنین هویت اجتماعی و تشکیل گروه که من تصور می‌کنم بخش مهمی از مساله حجاب به موضوع حکمرانی بر می‌گردد و راه حل آن بیش از هر عرصه دیگری باید با ابزارهای اجتماعی باید دنبال و از این منظر مساله تحلیل شود.
وی گفت: از نظر من ریشه بی‌حجابی از منظر اجتماعی، مدارهای غیر متداخل اجتماعی هستند، یعنی یک سری افراد که در هیچ تداخلی با مدار محجبه‌ها و حزب الهی‌ها نیستند بلکه در مدار خودشان هستند، به بیان دیگر این افراد تفریح و علم آموزی و خرید کردن‌ها و سایر فعالیت های خود را دارند و در هیچ کدام از این مدارها نیازی به محجبه بودن را حس نمی کنند و اگر اتفاقا محجبه باشند از سوی دوستان و خانواده طرد می‌شوند.
ردادی افزود: به تعبیر «پی‌یر بوردیو» اگر این افراد مخالف جریانِ خود عمل کنند اتفاقا مخالف عادت‌هایشان عمل کرده‌اند؛ اما بسیاری از مردم ایران ارتباط‌شان با ایرانی و فرهنگ اسلامی بسیار کمتر از فرهنگ غربی است؛ مثلا این افراد اینستاگرام را باز می‌کنند و می‌بینند تمام افراد مکشفه حجاب هستند، از سوی دیگر همه افراد پیرامون‌اش نیز او را دعوت به بی‌حجابی می‌کنند طبیعتا این فرد نمی‌تواند با حجاب تربیت شود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: در این عرصه سه نگاه وجود دارد که ما را از حقیقت دور می‌کند؛ یک نگاه این است که از منظر سیاسی بخواهیم مساله را بررسی کنیم؛ من در بسیاری از موارد در مسیر رفت و برگشت و در مترو افرادی را می بینم که می گویند من به سیاست کاری ندارم، بی حجابی سبک زندگی من است. مساله این است که ما به مولفه بی حجابی معنای سیاسی می بخشیم؛ به این معنا که بسیاری از افراد اصلا کاری به مسائل سیاسی ندارند و سبک زندگی شان این گونه است، از این نظر هم هست که مقام معظم رهبری فرمودند که بسیاری از این افراد با نظام مشکلی ندارند.
وی تصریح کرد: از سوی دیگر برخی فکر می کنند که موضوع حجاب به پایان خود رسیده است، در حالی که هیچ پدیده اجتماعی از جمله حجاب این گونه نیست که به تَه داستان رسیده باشد، بنابراین نباید فکر کنیم که مساله حجاب از دست رفته است، چنین نیست بلکه بالا و پایین دارد و به همین نسبت که بی حجابی زیاد شده ممکن است که حجاب برگردد؛ نکته دیگر این است که برخی می گویند بی حجابی حرکتی علیه مردسالاری است؛ البته از نظر من کسانی که این حرف را می‌زنند اشتباه می‌کنند چراکه در جامعه مردسالاری مثل ایران بی‌حجابی هم مردسالارانه است، چراکه اکنون بسیاری از مردان دوست دارند که زن بی‌حجاب داشته باشند؛ بنابراین کسی که بی حجاب است لزوما علیه مردسالاری شورش نکرده و چه بسا او نسبت به زنی که محجبه است زنانگی اش بیشتر تحت سلطه مردسالارانه باشد.
ردادی افزود: من سه راهکار اجتماعی برای حل مساله بی حجابی را بیان می کنم، نخست آنکه به نظرم هرچه بتوانیم مدارهای اجتماعی را متداخل کنیم حجاب گسترش می‌یابد، باید گفت وگوی نقادانه باشد همان طور که «هابرماس» تاکید دارد؛ راهکار دیگر این است که اگر قرار است جلو بی حجابی گرفته شود تظاهر افراد با حجاب در اماکن مختلف محقق شود چراکه این رویکرد کمک می‌کند که یک‌دستی در برخی محیط ها در مورد بی حجابی شکسته شود و در نهایت راه حل سوم این است که گروه‌های اجتماعی و مردم نهادِ مروج حجاب در جامعه حضور داشته باشند.
در ادامه دکتر «محمدمهدی جهان‌پرور» طی سخنانی اظهار کرد: آنچه که در بحث حجاب برای من همواره دغدغه بوده است این است که چرا بعد از ۴۵ سال از انقلاب به این نقطه رسیده‌ایم؟ در پاسخ به این سوال باید سعی کنیم تا ضمن آسیب شناسی و تحلیل پدیده‌ها و وقایع، جنبه انصاف را رعایت کرده و همه چیز را بر گردن دشمن نیندازیم چراکه صرفا منشا مشکلات دشمن نیست.
پژوهشگر حوزه حکمرانی ادامه داد: پس از همه جریان‌هایی که در اغتشاشات اخیر اتفاق افتاد در مساله حجاب، از بدحجابی به بی‌حجابی رسیدیم و متولیان امور فرهنگی که بودجه‌های خوبی هم دریافت می‌کنند در مقطعی منفعل شدند و هجمه‌هایی که به نیروهای انتظامی وارد شد، باعث شد تا گشت‌های ارشاد به یکباره از سطح کشور جمع آوری شوند، اما نکته مهم این است که هیچگاه ما در ایجاد ساختارهای فرهنگی و همچنین ساختارهای قوه قهریه سعی نکردیم نیروها را پیش از شروع به خدمت، آموزش دهیم، در حالی که انجام اموری از جمله امر به معروف و نهی از منکر که از جایگاه ممتاز و مؤثری برخوردار است نیازمند فراگیری قواعد آن است.
وی گفت: همگان موظف به اجرای امر به معروف و نهی از منکر هستند؛ اما این رویکرد ملزوماتی دارد که برخی از مردم جامعه و حتی برخی مسئولان از آن بی اطلاع هستند و بدون در نظر گرفتن قواعد آن وارد عمل می شوند که نتیجه‌ای جز نزاع و درگیری و هزینه برای نظام ندارد. باید توجه داشت که در بحث امر به معروف و نهی از منکر، هدف هیچ یک از آمران و ناهیان، مجازات اشخاص نیست، بلکه نگاه درمانی به متخلفان به مانند نگاه یک پزشک به بیمار دارند، لذا تاکید شده که این امر در چارچوب قانون انجام شود بدون آنکه به حریم خصوصی افراد تعرض شود.
جهان‌پرور در بخش دیگری از مباحث خود افزود: در ساختار جامعه ایران سه رکن دولت، نخبگان و مردم وجود دارد و نخبگان به عنوان حلقه میانی، مورد اعتماد طرفین هستند که متقابلا از یکدیگر مطالباتی دارند، در این بین، نخبگان نقش اساسی دارند، اما سوال این است که تا چه حد به نخبگان اجازه میدانداری و گفت‌وگو داده میشود؟ متأسفانه در میان مجموعه‌های فرهنگی و امنیتی، روحیه نقدپذیری نیست و همین امر باعث شده است تا مشکلات به شکل دیگری بروز کند. لذا نیازمند کارهای بنیادی و زیرساختی هستیم و انجام کارهای مقطعی چندان نتیجه بخش نیست.
این پژوهشگر حوزه فرهنگ به نقل از مقام معظم رهبری اظهار داشت که بدحجابان، دختران ما هستند و با توجه به اینکه اکثر بانوان دیندار هستند نباید متهم به بی‌دینی و ضد انقلابی بودن شوند چرا که از پشت پرده سیاستهای دشمن در بحث حجاب آگاهی ندارند. لذا باید به جامعه تفهیم شود که شرع مقدس اسلام، قانون اساسی کشور و راهبردهای کلی رهبری فصل‌الخطاب بوده و تکلیف را روشن ساخته است؛ و هیچ کسی در هیچ سِمَتی حق ندارد با تفسیر به رأی و اعمال سلیقه در جامعه ایجاد تنش کند، از سوی دیگر لازم است تا در لایحه و مصوبه تدوین شده، شرایط و اقتضائات جامعه مورد توجه قرار گیرد، و هر حرکتی بر اساس آن باشد.
وی تأکید کرد: همچنین اجرای سیاست های فرهنگی در کشور از جمله مقابله با بی‌حجابی می‌بایست به تدریج و طی زمانبندی و فرایند مشخص باشد و در حوزه فرهنگ عمومی از متخصصان کارآمد، متعهد و با برنامه بهره گرفته شود و ضمن جلوگیری از نفوذ افراد ناکارآمد نسبت به حذف غرض ورزان و فرصت طلبان اقدام شود. از طرفی، آمران به معروف و ناهیان از منکر می‌بایست پیش از اعمال قانون، در مقابله با ناهنجاریهای اجتماعی تحت آموزش قرار بگیرند و از گفت‌وگو، به عنوان مهمترین ابزار جلوگیری از ناسازگاری‌های اجتماعی و تقابل، در جهت درک متقابل، تفاهم، همزیستی مسالمت آمیز و حل مسائل استفاده کنند.
وی در ادامه بیان کرد: فعالیت‌های نهادها و مجموعه‌های فرهنگی نیازمند پایش، کنترل و ارزیابی است، و در گزینش مربیان پرورشی به عنوان تربیت کنندگان نسل آینده، برگزاری دوره های فوق برنامه و محتوای آموزشی مدارس، با قید اولویت، باید بازنگری جدی صورت پذیرد. رسانه‌ها و به ویژه صداوسیما نیز نسبت به تهیه و تولید برنامه‌های مفرح و متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی در سطوح مختلف، نسبت به جذب مخاطبان اقدام نمایند و ضمن شفاف سازی رویدادها، به خانواده‌ها آگاهی‌های لازم و اطلاع‌رسانی‌های بهنگام بدهند. همچنین مسئولان دقت کنند تا با سخنان نسنجیده و رفتارهای دوگانه زمینه دو قطبی سازی جامعه را فراهم نکنند و سعی شود با واردات و تولیدات محصولات نامناسب و ضد فرهنگ ایرانی به طور جدی مقابله شود.
وی در پایان افزود: لازم است نسبت به حل مشکلات اقتصادی که زمینه ساز اعتراض، لجبازی و نافرمانی مدنی است اقدام شود، و به پیشینه فرهنگی تاریخی جامعه به عنوان هویت ملی ایرانیان توجه شده و در حفظ و نگهداری سرمایه‌های ملی اهتمام شود. همچنین برای کارکنان و کارگران مجموعه‌های مختلف و خانواده‌هایشان پیوست فرهنگی تهیه شود، و برخورد با متخلفان تا حد امکان، با حفظ سلامت جامعه و صیانت از کرامت، منزلت و امنیت اخلاقی افراد به ویژه بانوان، به منظور اثرگذاری بیشتر باشد و از برخوردهای غیر حرفه‌ای و غیر اخلاقی پرهیز شود تا موجب سوء استفاده بدخواهان نشود.
در ادامه «مهدی جمشیدی» اظهار کرد: درباره تحلیل‌های انتقادی که در مورد کشف حجاب صورت گرفته یک فراتحلیل وجود دارد تا چارچوب‌های نظری و چشم اندازهای معرفتی مشخص شود، در این عرصه حداقل چهار تحلیلِ معرفتی نسبت به مساله کشف حجاب وجود دارد؛ یک تحلیل حاکمیتی است که جمهوری اسلامی را در این زمینه مسوول دانسته‌اند که خود این مساله نیز چند تحلیل دارد از جمله اینکه حوزه مدل و لباس رها شده است؛ دیدگاه دوم جمهوری اسلامی را مقصر می‌داند و سیاستهای انقباضی که اغلب جریان های دوراندیش این دیدگاه را دارند، دیدگاه سوم اشرافیت و فساد مالی در نظام را مسوول می‌داند، دیدگاه چهارم تحلیل های مربوط به اقتدار است که طرفداران آن معتقدند جمهوری اسلامی در حوزه حجاب دچار خلاء اقتدار است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: از سوی دیگر تحلیل‌هایی مربوط به روایت وجود دارد که معتقد است سبک زندگی رسانه ای شده و افراد در جهان موازی زندگی می‌کنند در نتیجه این جهان اقتضائات خود را تحمیل کرده و در نهایت روی عوام تاثیر گذاشته است؛ مساله دیگر لایه متجدد جامعه است که حداقل به لحاظ آماری ۱۵ درصد جامعه را تشکیل می دهند و دنبال لیبرالیزه کردن عرصه عمومی هستند؛ در نهایت تحلیل دیگر مربوط به توطئه هوشمند خاص می شود یعنی برنامه ویژه بلندمدت یک دهه‌ای که ما هم متوجه نشدیم که این اتفاق افتاده است.
جمشیدی تصرح کرد: ۴۰ درصد کشف حجاب‌ها قبل از سال ۱۴۰۱ بود و ۶۰ درصد بعد از آن اتفاق افتاد؛ از سوی دیگر قصه مهاجرت بازیگران که اتفاق افتاد پیام‌های متعددی داشت و این افراد به محض مهاجرت در اولین اقدام عکس بی حجاب از خود منتشر کردند، هچنین ماجراهای دیگری که تحت عنوان آزادی‌های یواشکی، چهارشنبه‌های سفید، دختران خیابان انقلاب و در نهایت زن، زندگی، آزادی مطرح شد ناظر بر همین تاثیرپذیری‌ها و مسایل در سطوح مختلف از جمله رسانه بود.
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام «مسعود اسماعیلی» ضمن جمع بندی مباحث مطرح شده در این نشست اظهار کرد: همه حاضران در نشست اصل حکمرانی سخت را تایید کردند؛ البته این شیوه عام اجتماعی، الگو یا هنجار اگر بخواهد به عنوان امر عام اجتماعی محقق شود ابزار آن قانون است، در واقع بحث نظارت در قالب های مختلف باید باشد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه حکمرانی نرم در عرصه حجاب از اهمیت بسزایی برخوردار است، گفت: اصولا حکمرانی سخت منطق خودش را از حکمرانی نرم اخذ می‌کند به این معنا که ما برای قانون یک پشتوانه‌های فرهنگی قائل هستیم و اساسا اگر قانونی بخواهد به منصه ظهور برسد پشتوانه هایی دارد، بنابراین همه این موارد نشان می دهد که خود حکمرانی در عرصه پشتوانه سازی باید ورود کرده باشد اما متاسفانه به این مطلب توجه نمی شود.
وی افزود: هدف من این است که تصویری را برای کسانی که در جمهوری اسلامی سِمَت دارند بسازم، وقتی که این تصویر نزد مسوولان ما مغشوش است نتیجه اش این می شود که افرادی به خود اجازه می‌دهند که به دلسوزان نظام توهین کنند و بگویند چرا دم از حکمرانی نرم می زنید آن هم در حالی که خود به گونه دیگری برخورد میکنید؟
این پژوهشگر گفت: ما باید دست از این نگاه ضیق برداریم. منطق حکمرانی سخت با حکمرانی نرم توجیه میشود، در این بین اگر فقط حکمرانی سخت را مد نظر قرار دهیم اسمش غیر اسلامی است، اسمش ظلم است، آنچه که در مبانی انقلاب ما نهادینه شده این است که از زاویه نرم و فرهنگی در عرصه های مختلف وارد شویم، لذا این مساله روشن است که دعوت به حکمرانی نرم در واقع دعوت به اصول انقلاب است.
وی افزود: تضاد بین گفته و عمل مسوولان و شعارهایی که داده میشود و از سوی دیگر عدم پیگیری این موارد، بی مهری تام و تمام به فرهنگ، عدم توجه به لزوم یک نقشه جامع فرهنگی و ... نشان می‌دهد که ۹۰ درصد پدیده بی حجابی معلول مسایل داخل است، ما در دهه های ۷۰ و ۹۰ و اصولا بعد از جنگ بی حجابی داشتیم اما فقط در دهه ۹۰ بود که مقداری این روند تسریع شده و علت حرکت قهقرایی در حکومت است که زمینه را فراهم کرده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: ما نمی توانیم دولت یک کشور را از بین ببریم، ما باید داخل خودمان را درست کنیم، اگر پرورش و آموزش اساسی داشته باشیم هیچ کدام از این امورات خارجی تاثیر اساسی نخواهند داشت، ما دائما داریم خوراک ضد فرهنگی می‌دهیم، از سوی دیگر حرکتی که برای مقابله با بی حجابی انجام شده است فقط مختص به بی حجابی نیست، سوال آن است چرا کسی که حجاب اندکی هم دارد ناگهان بی حجاب می شود؟ کسانی که حجاب کمتری دارند هریک کاندیدای بی حجابی هستند لذا برخورد سخت با این نحوی که شروع شده تاثیری ندارد مگر آنکه حرکت فرهنگی جامع انجام شود.
وی ادامه داد: از سوی دیگر حکمرانی نرم نیاز به حکمرانی سخت دارد اما سوال ما این نیست که چرا برخورد سخت با بی حجابی شده است بلکه سوال این است که چرا اولویت ها مورد توجه واقع نمی شود؟ چرا گزارش از بستن درب مغازه‌هایی که تولیدات پوشش نامناسب دارند تهیه نمی شود؟ باید توجه کنیم که کانون این حرکت فرهنگی که کل بدنه نظام را شامل میشود خانواده است اگر خانواده را رها کردید و امر به معروف را به خیابان آوردید اما نتوانستید روی خانواده تاثیر بگذارید هیچ کدام از این اقدامات موثر نخواهد بود،
حجت الاسلام اسماعیلی با تایکد بر اینکه توجه به خانواده و تربیت و آموزش در گستره خانواده از ملزومات ترویج حجاب است، افزود: واقعیت آن است که توجه مسوولان ما به فرهنگ نه تنها کافی نیست بلکه بسیار اندک است، نگرش آنها به فرهنگ بسیار غلط است و در نهایت به آنچه که مطرح می شود عمل نمی شود و در اولین دلیلی که مطرح می‌کنند می گویند بودجه نداریم.
وی گفت: در گذشته ستادهای امر به معروف و نهی از منکر در برخی شهرها بسیار فعال بودند اما به دلیل عدم حمایت غیر فعال شدند، همچنین مساجد در گذشته کانون فرهنگیِ جامعه بودند اما همه این فعالیت ها تعطیل شدند و این در حالی بود که افراد حاضر در این نهادها کم‌توقع بودند، امروز اما فرهنگسراها تاسیس شدند که هرکدام ساختمان، کارمند، بودجه فراوان نیاز دارند، گویی ناگهان کار فرهنگی که در مساجد انجام می شد تعطیل شد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: امروز نیازمند الگوی پایش مستمر خانواده و برنامه ای هستیم که تاثیرگذار بر خانواده باشد، باید کار قهقرایی و تضادهای حکمرانی جمع شود و هرچیز مرتبط با حکمرانی نرم لحاظ شود، امروز با عدم موفقیت در حوزه حجاب مواجهیم چراکه پشتوانه لازم فرهنگی نداشته ایم؛ در نهایت اگر مردم ما دچار تضاد فرهنگی شده و حتی فرار فیزیکی از کشور داشتند دیگر هیچ راه حلی برایش نداریم چون درست عمل نکرده ایم و از دَرِ فرهنگ وارد نشدیم.
نظر شما