حجت الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک نیا تبریزی در گفتگو با خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان با بیان اینکه یکی از پرسش های مهم پیرامون حیات سیاسی پیشوای ششم شیعیان این است که آیا امام صادق(ع) یک شخصیت فکری و فرهنگی است و در عرصه سیاسی فعالیتی نداشته است؟ گفت: امام صادق(ع) به عنوان پیشوای ششم شیعیان و رئیس مذهب شیعه از همه جهات و ابعاد رهبری کاملی را عهده دار بودند. بنابراین نگاه تک بعدی به شخصیت آن حضرت جایز نیست.
بیداری اسلامی در شیوه سیاسی امام صادق(ع)
نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام با تأکید براینکه امام با توجه به اوضاع و اقتضائات دوران خویش تصمیمات کلان سیاسی و راهکارهایی نسبت به حوادث و حاکمان عصر خود در نظر گرفت، افزود: امام در آن برهه تاریخی از قیام مسلحانه پرهیز کرد چون نتیجه ای در آن نمی دید. امام برای بیداری امت و آشنایی آنان با تعالیم ناب اسلامی نهایت تلاش را کرد تا زمینه های رشد مردم فراهم شود.
نویسنده کتاب قصه های قرآن؛ از آدم تا رحلت خاتم به شیوه های سیاسی امام صادق(ع) اشاره کرده و گفت: امام چهار روش مهم سیاسی تقیه، نهضت فکری و فرهنگی و تولید علم، تربیت نخبگان و ارائه ره توشه های معنوی- فرهنگی و علمی برای مردم جهت موضع گیری در مقابل خلفا و مبارزه با فرقه های انحرافی را طراحی و اجرا کرد.
وی با تأکید براینکه امام روش سیاسی خاصی برای حفظ اعتقادات شیعه داشت، بیان کرد: در عصر امام صادق(ع) فرقه های انحرافی رشد کرده بودند و امام باید مرز حق و باطل را مشخص می کرد. از نگاه ما شیعیان، امام انسان کامل و آگاه به زمان خویش است و از این منظر باید سیاستهای کلی جهان و اداره تمام ملتها را عهده دار شود. این یک مسأله پذیرفته شده بین شیعه و سنی است. پاک نیا تأکید کرد: امامت یک منصب سیاسی و الهی است وآیات تطهیر، اکمال دین، بلاغ، ذوی القربی، مباهله و آیه شرایط امامت در سوره بقره آیه ۱۲۴ به آن اشاره کرده اند. همچنین در روایات معتبری مانند حدیث غدیر،کساء، مودت، سفینه، ثقلین و منزلت بیان شده است که امام معصوم یک انسان کامل است که می تواند حکومت سیاسی امت را بر عهده بگیرد. در زیارت جامعه کبیره امام معصوم به عنوان سیاستمداری که بندگان خدا را هدایت می کند معرفی شده است؛ وساسة العباد و ارکان البلاد.
به گفته مدرس حوزه علمیه قم امام صادق در عصر خود الگوی تعالی و تکامل انسان ها و مدیری قابل اعتماد برای همه مردم بود. وی گفت: امام صادق(ع) علاوه بر ولایت تشریعی دارای ولایت تکوینی بود. در عصر پیشوای ششم شیعیان زمینه و شرایط حکومت فراهم نشد و طاغوتهای زمان مانع این امر الهی بودند. یزید بن عبد الملک اموی، صفاح اولین خلیفه عباسی و منصور عباسی حاکمان مستبدی بودند که به ناحق منصب حکومت را غصب کرده و امت اسلامی را از برکات، اندیشه ها و عملی شدن رهنمودهای امام محروم کردند.
راهکارها و شیوه سیاسی امام صادق چگونه بود؟
نویسنده کتب اعتقادی و تاریخی در پاسخ به این پرسش که امام چگونه سیره سیاسی خود را در آن عصر عملی کرد و راهکارها و رهنمودهای سیاسی آن حضرت چه بوده است؟، گفت: امام صادق(ع) با فراهم کردن زمینه بیداری مردمی و تقویت هوشیاری جامعه، حراست از انحرافات عقیدتی - فرهنگی و سیاسی و به چالش کشیدن حاکمان جائر و برانگیختن مردم بر علیه طاغوتهای زمان زمینه روشنگری در فضای عمومی را فراهم می ساخت.
به گفته پاک نیا تبریزی امام صادق(ع) با استفاده از شیوه تقیه که شیوه ای حکیمانه در عرصه سیاستمداری است، اهداف خود را پیش می برد. این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به جایگاه و اهمیت تقیه ادامه داد: تقیه به معنای سپر و ابزاری که انسان می تواند جانش را حفظ کرده و اهدافش را پیش ببرد. این واژه منشعب از آیات قرآنی از جمله آیه ۲۸ سوره آل عمران است. فقیهان شیعه براساس مبانی اسلامی بر مشروعیت وجوب تقیه نظر داده و اجماع دارند. وی افزود: همچنین عقل هم این شیوه را می پسندد که انسان جان و مال و دین خود را از نابودی و ضرر حفظ کند و هدف الهی خود را پیش ببرد، بر همین مبنا امام صادق علیه السلام فرمود تقیه دین من است و دین پدران من است و آن کس که تقیه ندارد، دین ندارد.
*در مکتب جعفری
نویسنده و تحلیلگر تاریخ اسلام در بخش دیگری از این گفت و گو به نهضت فرهنگی امام صادق اشاره کرد و گفت: امام معتقد بود اگر روشنگری کند و آموزه های عقیدتی، اخلاقی و عملی شریعت اسلام را به مردم بیاموزد بهترین شیوه مبارزه سیاسی است. گرچه در ظاهر فرهنگی بود اما یک حرکت زیربنایی سیاسی بود.
پاک نیا با بیان اینکه مسجد پیامبر مرکز درس، تربیت شاگردان و مرکز ترویج علوم اسلامی بود بیان کرد: کار دوم حضرت پرورش نخبگان علمی و فرهنگی بود. امام بالغ بر چهار هزار نفر را از این مکتب الهی به جامعه تقدیم کرد.
وی به برخی از شاگردان مکتب جعفری اشاره کرد و گفت: چهره های ممتازی مثل مفضل بن عمر، مومن الطاق، هشام بن حکم، محمد بن مسلم، زرارة بن اعین، جابر بن حیان و حتی از اهل سنت شخصیتهایی مثل ابوحنیفه، مالک بن انس، سفیان ثوری، محمد بن حسن شیبانی و یحیی بن سعید، افتخار شاگردی حضرت را داشتند.
این نویسنده در ادامه به روش دیگری از فعالیت های علمی امام صادق(ع) اشاره کرد و افزود: شیوه بعدی حضرت، تعلیم شاخه های مختلف علوم بود، امام علوم رایج عصر را مانند علم کلام، فلسفه، ریاضیات، شیمی، فقه، حدیث، تفسیر و علوم قرآنی، به عموم مردم و به ویژه به افراد خاصی آموزش دادند. شخصیتهایی مثل ابان بن تغلب در علم حدیث سی هزار حدیث را از حضرت آموخته و روایت کردند. شاگردان امام نخبگانی بودند که تربیت شدند تا جامعه را تحت تاثیر قرار دهند. وی در ادامه به آثار روایات به جا مانده از مکتب جعفری در جامعه اشاره کرده و گفت: امروزه ما آثار زحمات امام صادق را در علوم مختلف شاهدیم و گنجینه علمی بزرگی از آن حضرت برای ما به جا مانده است. وی برخورد امام با فرقه سازی را دیگر روش فرهنگی و سیاسی امام در جامعه آن روز عنوان کرد و گفت: دشمن تلاش می کرد که جامعه را فرقه فرقه کند تا بتواند اهداف پلید خود را در آن جامعه رواج بدهد. پاک نیا به شیوه برخورد امام با فرق انحرافی اشاره کرد و گفت:
برخورد با فرقه انحرافی غالیان که از درون مذهب شیعه به وجود آمده بود یکی از مهمترین اقدامات امام علیه این جریانهای فکری است. امام شیعیان را از اطراف آنها پراکنده کرد، امام به مفضل فرمود: مفضل با غالیان نشست و برخاست نکن، با آنان هم غذا نشو، همراهشان نباش، همچنین فرمود که مردم جوانانتان را از فساد این غالیان دور بدارید.
وی در ادامه بیان کرد: نکته بعدی بحث پاسداری از فقه شیعه بود. امام صادق علیه السلام با استفاده از فرصت پیش آمده توجه مسلمانان را به فقه آل محمد جلب کرد. امام فرمود:ای شیعیان بر شما باد که آثار و سنت رسول خدا را حفظ و به آن رجوع کنید. آثار امامان هدایت یافته را محافظت کنید حتی به یونس بن ظبیان فرمود: ای یونس علم درست نزد ما اهل بیت است. ما راههای حکمت و معیار تشخیص خطا را از ثواب به ارث برده ایم. همچنین امام فرمود: شیعه آنانی هستند که وقتی مردم درباره رسول خدا و سخن ائمه به اختلاف می افتند به اهل بیت مراجعه کنند.
پاسدار قرآن
حجت الاسلام پاک نیا پاسداری از قرآن را شیوه دیگری از راهکارهای مبارزاتی امام صادق عنوان کرده و گفت: امام در این زمینه هم تلاش فراوانی کرد و معارف قرآنی را برای مردم حفظ کرد ختی فرمود که مردم هرگاه حدیثی به شما از ما رسید اگر شاهدی از قرآن یا حدیث رسول خدا بر آن یافتید بپذیرید والا نپذیرید و به خود گوینده برگردانید. همچنین فرمود که حدیثی که از جانب ما برای شما می آورند در حالیکه کتاب خدا آن را تصدیق نمی کند آن باطل است« لاتصدقوا کتاب الله هو باطل».
وی معرفی رهبران شایسته را شیوه دیگر امام در مبارزه سیاسی عنوان کرده و گفت: امام برای آشنایی مردم با نام امامت و جانشینان شایسته پیامبر در فرصتهای مناسب نمایندگان و مبلغانی را به اقصی نقاط می فرستاد تا آنها مردم را راهنمایی کنند و رهبران شایسته را به مردم معرفی کنند.
مدرس حوزه علمیه قم افزود: شیوه بعدی امام موضع گیری دربرابر خلفا بود. امام در برابر منصور دوانیقی شیوه های مختلفی پیش گرفت. گاهی بصورت نرم و گاهی بصورت تند با آنها برخورد کرد. حتی او را تهدید به نفرین کرد. وقتی که منصور از امام دعوت کرد که با ما همراه باش، در کنار ما باش تا ما را پند و اندرز بدهی امام به صراحت فرمود که منصور، دنیا خواهان تو را نصیحت نمی‌کنند اهل دنیا که تو را نصیحت نمی کنند به خاطر دنیایشان و اهل آخرت هم با تو همنشین نمی شوند.
مواضع روشن امام صادق(ع) در برابر قیامها
نویسنده و تحلیلگر تاریخ اسلام در ادامه به موضعگیری های امام در برابر قیامهای عصر خود هم اشاره کرد و گفت: امام در برابر قیام زید بن علی بن حسین در سال ۱۲۲ هجری رخ داد موضع گیری کردند، زید برادر امام باقر علیه السلام بود و عموی امام صادق علیه السلام بود، شخصیتی فرهیخته، عالی مقدار، دانشمند، زاهد و شجاع بود او از ظلم و ستم به ستوه آمده بود، و عقیده داشت که باید قیام مسلحانه کرد. امام رضا علیه السلام می فرماید که؛ پدرم موسی بن جعفر از پدرش جعفر بن محمد نقل کرده است، که امام صادق فرمود: زید برای قیام خود با من مشورت کرد و من به او گفتم: عمو جان! اگر دوست داری که همان شخص شهید در کناسه کوفه باشی راه تو همین است. وقتی زید از حضور امام بیرون رفت امام صادق فرمود وای به کسیکه ندای او را بشنود و به یاریش نشتابد.
حتی امام در حمایت از زید بن علی بن حسین ودر ستایش قیام و یاران او فرمود:به خدا سوگند عمویم زید روش علی و یارانش را در پیش گرفت.اما در برابر ابو سلمه که بنی عباس را به سرکار آورده بود امام همراهی نکرد چون راه او را درست نمیدانست از این رو دعوت او را نپذیرفت.
پاک نیا تبریزی با تأکید براینکه در هر صورت امام صادق علیه السلام رهبری سیاسی جامعه را به عهده داشت اما با روش فرهنگی و فکری امور را پیش می برد، گفت: تقیه، نهضت فرهنگی، موضعگیری در برابر خلفا و قیامها و مبارزات سیاسی، خوب و بدش را امام موضع های مثبت و منفی داشت.
نظر شما