منطق قرآن در انتقال سیستماتیک قدرت به جوانان

به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: هشتمین نشست از سلسله نشست‌های حکمرانی قرآنی با موضوع «حکمرانی قرآنی و مسائل جوانان» امروز چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ماه از سوی معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد. 

در ابتدای این نشست «علیرضا معاف»، با بیان اینکه ما با دو مساله در بحث جوان گرایی مواجه هستیم، اظهار کرد: نخستین مساله این است که حکومت چگونه مسائل جوانان را حل کند، مساله دوم اینکه جوانان چگونه در حکومت نقش آفرینی و مسائل را حل کنند.

مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: در هر دو حوزه قرآن و روایات مباحث متعددی را در مورد مساله جوان مطرح کرده اند، من نیز در این بحث ناظر بر همین اشارات قرآنی و روایی، در مورد حضور جوانان در حکومت به ۱۲ سرفصل اشاره خواهم داشت. 

وی گفت: بحث اول این است که جوان گرایی اعم از اینکه به معنای جوانِ شناسنامه ای باشد و چه به معنای جوانِ مدیریتی و عملکردی باشد، در هر دو صورت به معنای پیرپرهیزی و تجربه ستیزی نیست، من با این مساله که با خاستگاه تجربه، جوان را دور کنیم و در نقطه مقابل با خاستگاه تجربه گریزی صرفا به جوان گرایی بپردازیم موافق نیستم. 

معاف افزود: در کتاب «مقاییس اللغة» تجربه به معنای خاطره معنی نشده است، گاهی می‌گویند فردی ۳۰ سال تجربه دارد، او ۳۰ سال خاطره دارد نه تجربه؛ بنابراین سابقه و خاطره غیر از تجربه است، ما باید مجربان را در ادبیات روایی خود بررسی کنیم، امام علی (ع) به مالک در مورد اهل حکمت نکاتی را مطرح می‌کند، اهل حکمت به تعبیر فاضل لنکرانی صاحبان تجربه هستند اما حکما الزاما نخبگان در آن حوزه نیستند بلکه خبرگان آن حوزه بوده و حکمت عملی و تجربه دارند.

جانشین پروری باید در فرایند طبیعی انجام شود

وی تصریح کرد: ما پیرهایِ جوان داریم، حاج قاسم سلیمانی پیر شناسنامه ای بود اما در عمل چون یک جوان با نشاط و پرشور بود، امام خمینی (ره) انسان ۸۰ ساله ای بود که به ایران آمد اما عینا مثل جوان ۱۷ ساله شور و نشاط داشت، از سوی دیگر جوانان پیر داریم، شخصی ۲۸ سال سن دارد اما مجموعه ای از افسردگی هاست،بنابراین دو گانه پیر و جوان در بحث مدیریتی غلط است.

مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه تجربه امر تشکیکی بوده و کف و سقف دارد، افزود: نکته دیگر این است که جوان و پیر در هر شغل و منصبی معنای متفاوتی پیدا می‌کند، البته اعتراض به پیرپاتالیسم در حکومت اعتراض درستی است، گاهی شخص تا ارتحال نکند پست را تحویل نمی‌دهد، اعتراض به خمودگی در لایه هایی از حکومت وارد است، اما جوانان نباید این دوگانه را بسازند.

معاف تصریح کرد: از سوی دیگر گاهی عجله در جوان سازی یا جوان گرایی وجود دارد، بعضا اتفاقی می افتد و طی آن محروم از تجربه ها می شویم یعنی به اسم جوان سازی، با انقطاع بین نسلی مواجه می شویم، ما نباید با این پدیده مواجه شویم اما باید بازتولید مدیریتی محقق شود اگر جوانان جای پیرمردها ننشینند حکومت رو به افول می‌رود.

وی افزود: گاهی جوان گرایی فرستادن جوانان به مهلکه‌های قدرت و ثروت و شهرت و شهوت است، جانشین پروری باید در فرایند طبیعی انجام شود آن هم با منطق استعمال اختبار. امام علی (ع) به مالک فرمود وقتی خواستی شخص جدیدی را بر منصب بگذاری او را آزمایش کن.

معاف با بیان اینکه اصرار بر جوان گرایی ملاحظات و سویه های اخلاقی جدی دارد، تصریح کرد: در روایات مختلفی آمده است که هرکسی ریاست‌طلبی کند هلاک می‌شود، هرکس تلاش کند هلاک می‌شود، هرکسی بنشینید و با خود خواب ببیند هلاک می‌شود (خواب به این معنا که با خود فکر کند و بگوید یک روز در این ساختمان یک کاره ای می‌شود)... .

وی گفت: مساله جوان گرایی نباید تبدیل به مسابقه قدرت طلبی جوانان شود، سر فصل دیگر این است که جوان گرایی و جوان سازی فقط، در آدم نیست، در فرایندها، روندها، ساختارها و بسیاری از مباحث جوان گرایی داریم، حکومت باید جوان به معنای نیروی انسانی جوان باشد. 

معاف ادامه داد: در نظریه امامین انقلاب و لسان روایت های ما صرفا جوانی کافی نیست، غیریت جوان مومن و کارآمد انقلابی گاهی حتی پیر حزب اللهی است، یعنی دو گانه ای بین جوان انقلابی و پیر انقلابی شکل می‌گیرد. 

صفات جوان در بیانیه گام دوم رهبر انقلاب اسلامی

وی افزود: در بیانیه گام دوم رهبر انقلاب اسلامی سه صفت به جوان دادند، جوانی که باید شانه زیر بار مسوولیت بدهد، هدف ما قلمه زدن نیروهای جوان به تنه تنومند نظام است، حال سوال این است که کدام جوان؟ اینجا نیز باز هم سه گانه اندیشه جوان، انگیزه جوان و انگیخته جوان مطرح می‌شود.

معاف افزود: گاهی فرد انگیزه دارد، سن اش جوان است اما افکارش برای قرون قبل است، هنوز می‌خواهد اندیشه و افکار کانت و دکارت و هگل را به خورد حکومت دینی بدهد.

مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در آیه ۲۴۷ سوره «بقره» آمده است: « وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکًا قَالُوا أَنَّی یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَلَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» (و پیامبرشان به آنان گفت در حقیقت ‏خداوند طالوت را بر شما به پادشاهی گماشته است گفتند چگونه او را بر ما پادشاهی باشد با آنکه ما به پادشاهی از وی سزاوارتریم و به او از حیث مال گشایشی داده نشده است پیامبرشان گفت در حقیقت ‏خدا او را بر شما برتری داده و او را در دانش و [نیروی] بدنی بر شما برتری بخشیده است و خداوند پادشاهی خود را به هر کس که بخواهد می‏ دهد و خدا گشایشگر داناست )؛ در این سوره ماجرای معروف طالوت و جالوت بیان می شود؛ در این آیه واژه « مَلِکًا» فقط به معنای این نبود که طالوت فقط فرمانده نظامی بوده باشد، بنابراین طالوت هم فرمانده بود هم زمامدار، در این آیه به این مساله اشاره می‌شود که طالوت در علوم مرتبط با زمامداری، حکمرانی، زعامت و تدبیر وتمشیت ملک و مملکت و کشور بسط داشته است.

وی در راستای مطلب فوق افزود: بسط داشته یعنی امتداد و برکت داشته است، عمق داشته و علم و عقلانیت و معنویت را با هم داشته است، طالوت بسط در علم داشته یعنی قدرت خلاقیت داشته است، مقابل نوآوری و نو گویی و نو پیدایی مقاومت نمی کرده است، جوان با حرف نو مخالفت نمی کند و این حالات در جوانان بیشتر است.

معاف ادامه داد خداوند آیه ۷۰ سوره «نحل» می فرماید: « وَاللَّهُ خَلَقَکُمْ ثُمَّ یَتَوَفَّاکُمْ وَمِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلَی أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لَا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ» (و خدا شما را آفرید سپس [جان] شما را می‏ گیرد و بعضی از شما تا خوارترین دوره سالهای زندگی فرتوتی بازگردانده می ‏شود به طوری که بعد از آن همه دانستن دیگر چیزی نمی‏ دانند قطعا خدا دانای تواناست)؛ در این آیه مقصود آن است کسانی که سالخورده می‌شوند در سنین بالای عمر در مسائل علم و آگاهی دیگر حرف جدیدی ندارند، البته ما استثنائاتی داریم از جمله رهبری، آیت الله جوادی آملی، آیت الله مصباح و... ، آیت الله مصباح در تفسیر این آیه عنوان می کند که این آیه ناظر بر آن است که رای جدید یا سلیقه تازه برای سالخوردگان دشوار می‌شود.

وی گفت: در مورد ماجرای حضرت یوسف (ع) نیز ماجرایی بود، هم جامعیت داشت هم مردم را از قحطی نجات داد، هم جوان بود هم کار می‌دانست و بر آن حوزه اشراف داشت. 

معاف ادامه داد: رهبری فرمودند: اروپایی ها چند صفت خوب دارند، یکی وجدان کاری و دیگری شجاعت؛ البته ناظر بر سخن رهبری در اینجا نکاتی را بیان خواهم کرد، ما یک کلمه با عنوان «شَیْب» داریم که به معنای پیر است، کلمه «شاب» به معنای جوان و همچنین کلمه «غلام» به معنای کسی که در آستانه ورود به ایام جوانی است؛ امیرالمومنین علی (ع) می فرماید: « رَأْیُ الشیخ اَحَبُّ اِلَیَّ مِنْ جَلَدِ الغُلامِ»؛ غلام در این جا معطوف به آن حالت هیجانی جوان است.

وی گفت: قرآن در مورد اصحاب کهف نیز تعبیری دارد، خداوند در سوره «کهف» میفرماید: « نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیکَ نَبَاَهُمْ بِالْحَقِّ اِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدیً» فتی به جوانی اطلاق می‌شود که جوانمرد است و این دوگانه را با هم دارد، کسی که در علم و جسم جوان است. مفسران دو دلیل اقدام اصحاب کهف را ایمان سرشار و قوی و نیروی جوانی آنها می دانند، لذا امام خمینی (ره) در سال ۱۳۴۲ فرمود یاران من در گهواره هستند.

معاف تصریح کرد: پیامبر اکرم (ص) نیز فرمود: «اوصیکُمْ بِالشُّبّانِ خَیْرا فَاِنَّهُمْ اَرَقُّ اَفـْئِدَةً اِنَّ اللّه َ بَعَثَنی بَشیرا وَ نَذیرافَحالَـفَنِی الشُّبّانُ وَ خالَفَنِی الشُّیوخُ، ثُمَّ قَرَاَ «فَطالَ عَلَیْهِمُ الاَْمَدُ فَقَسَتْ قُلوبُهُمْ» (شما را به نیکی با جوانان سفارش می کنم، چرا که آنان، دل های رقیق تری دارند، بهراستی که خداوند، مرا بشارت دهنده و هشدار دهنده برانگیخت، جوانان با من همپیمان شدند و پیران با من به مخالفت برخاستند. آن گاه این آیه را خواندند: «و عمر آنانبه درازا کشید و دل هایشان سخت گردید).

لزوم قلمه زدن نیروهای جوان بر تنه تنومند نظام

وی در بخش دیگری از مباحث خود با بیان اینکه قلمه زدن نیروهای جوان بر تنه تنومند نظام آسیب هایی را می تواند ایجاد کند، افزود: ما باید این آسیب ها را از قبل خوانش کرده و به آن توجه کنیم وگرنه جوان گرایی تبدیل به فرستادن جوانان به مهلکه ثروت و قدرت و شهوت می‌شود، بحث این است که مساله جوان گرایی با منطق قرآن باید پیش برود.

معاف ادامه داد: در مساله جوان گرایی باید به پدیده های نو دولتانِ نو کیسه نو دیده توجه کنیم، این افراد بسیار خطرناک هستند، افراد خودشیفته، خود شگفت، آدم‌های خودمرکزپندار، افرادی که دچار عجب هستند، این مواردی است که در روایات بیان شده است.

وی گفت: در ماجرای جوان گرایی نباید پُست ها را به پَست ها داد، آدم‌های دون و فرومایه و پاچه خوار مسوول می‌شوند، آدم‌های باسواد و کاربلد خانواده شهید و کلا آدم های آبدیده عقب می نشینند، در یکی از نظر سنجی ها از سوی ایسپا از مردم مشخص شد که تورم، اشتغال و بیکاری مساله اصلی مردم است.

معاف ادامه داد: باید انتقال سیستماتیک قدرت به جوان داشته باشیم، در این بین نباید دوگانه پیر و جوان شود، مدعیان، نخبگان، خواص بیشتر در معرض لغزش ها هستند. نباید آدم‌هایی با رانت سیاسی در نقاط حساس قرار بگیرند.