به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان، یکی از مباحثی که پیرامون اندیشه امام خمینی مطرح می شود، مسأله توجه ایشان به جایگاه مردم در نظام جمهوری اسلامی است. گزاره ای که از دیدگاه فقهی و سیاسی امام راحل نشأت گرفته است. اینکه مردم در منظومه فکری بنیانگذار جمهوری اسلامی چه میزان اثر گذار بوده و رأی آنان درتعیین سرنوشت کشور و حکومت چه نقشی دارد، یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث درخصوص اندیشه سیاسی و نگاه فقهی امام خمینی است.
حجت الاسلام دکتر عباس نصیری فرد؛ پژوهشگر، نویسنده و استاد دانشگاه که ریاست نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه علمی کاربردی را هم بر عهده دارد و صاحب آثاری همچون «مفاهیم، تکنیک ها و مهارت های جهاد تبیین بر پایه مدل ساختاری و مفهومی»، معتقد است: باور امام به اهمیت رأی مردم آنچنان عمیق بوده است که ملت با همه وجود آن را درک کرده و موجب ایجاد رابطه عاطفی بین امام و امت شده بود. همزمان با سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) در گفت و گوی خبرگزاری شبستان با نصیری فرد به بررسی دیدگاه امام در خصوص اهمیت رأی مردم پرداختیم تا بدانیم چرا «میزان رأی ملت است»؟
موضوع بحث ما بررسی اندیشه فقهی و سیاسی امام خمینی با توجه به جمله معروف «میزان رای ملت است» می باشد، برای شروع از جایگاه مردم در اندیشه سیاسی و فقهی امام راحل بفرمایید.
در اندیشه امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی، مردم محور اصلی همه حرکت های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بودند. البته امام رویکرد توحیدی داشتند. بستر حرکت اجتماعی امام، با اکثریت مردم شکل می گرفت. این نگرش در تفکر فقهی امام نیز جاری بود.
عمده مباحثی که در حوزه های علمیه تدریس می شد با رویکرد فردی بود اما یکی از کارهای ارزنده ای که امام انجام دادند این بود که فقه را اجتماعی کردند. یعنی در لایه های مختلف اجتماعی مباحث فقهی را استخراج کرده و فقه شیعی را با رویکرد اجتماعی پویا و سیال کردند.
امام راحل با این نگاه در حوزه مسایل سیاسی و اجتماعی وارد شدند و نهضت اسلامی را از سال ۴۲ مبتنی برحرکت مردمی قرار دادند به همین دلیل اگر در سیره امام دقت کنیم آنقدر که به مردم اتکاء داشتند، حتی به اطرافیان خود اتکاء نداشتند. اعتقاد امام به مردم حقیقی بود.
همان اندیشه ای که مبنای جمهوری اسلامی شد؟
بله. امام راحل برای تشکیل جمهوری اسلامی به «جمهوریت» بسیار بها می دادند. امام خمینی اندیشه ای را در حوزه حکومت مبتنی بر دین مدنظر داشتند که مشروعیت حکومت از دین و مقبولیت آن از مردم است. بنابراین براساس اندیشه حضرت امام مردم یکی از بال های جمهوری اسلامی است. اما وقتی از مردم صحبت می کردند، شعار نمی دادند و ریا و تملق نمی کردند بلکه به مردم اعتقاد داشتند. به همین دلیل وقتی برخی از علما از ایشان می پرسیدند شما با چه قوه و نیرویی انقلاب کردید؟، پاسخ امام «مردم» بود.
مردم در نگاه امام فقط علما، دانشگاهیان، نخبگان و طلاب نبودند، گرچه انقلاب اسلامی از دل حوزه و دانشگاه برخاسته بود، اما از نگاه امام مردم به معنای همه اقشار جامعه بود. از نظر امام مردم یعنی همه افراد جامعه اعم از زن و مرد و با هر جایگاه و طبقه اجتماعی. برهمین اساس امام علاوه بر همافران و دانشگاهیان برای کارگران نیز جلسه دیدار و سخنرانی می گذاشتند.
اساس نگاه امام در جمهوری اسلامی، خدا و توحیدمحوری با نگاه مردم انگاری بود. یعنی نگاه توحیدی امام در بستر حرکت های اجتماعی مردمی تجلی پیدا می کرد. امام همیشه می فرمودند که پشتوانه این انقلاب و نظام، خداوند و اهل بیت هستند و مردم همراه و منشأ حرکت هستند. نگاه خالصانه و اعتقاد قلبی که حضرت امام به جایگاه مردم در نظام داشتند، موجب شده بود، یک ارتباط قلبی، عاطفی و دوسویه بین مردم و امام ایجاد شود. از نگاه حضرت امام مردم ابزار نبودند، به همین دلیل حرفش به دل مردم می نشست. مردم نیز امام را قلبا دوست داشتند و در سخت ترین شرایط در کنار ایشان حاضر می شدند. ماجرای ۱۷ شهریور قبل از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از نمونه های بارز این ادعاست. در دوران دفاع مقدس نیز مردم جان خود را برای نجات دین و کشور کف دست گذاشتند و به فرمان امام خمینی در صحنه نبرد حاضر شدند.
یکی از نکات مهم در رابطه امام و امت این بود که حضرت امام خمینی حتی خود را در جایگاه مراد و مریدی نمی دیدند و تصور نمی کردند که ایشان مراد است و مردم مرید. امام عاشق مردم بودند و مردم عاشق امام.
این رویکرد امام خمینی نسبت به امت با نگاه عرفانی ایشان ارتباطی داشت؟
بله دقیقا همینطور است. این رویکرد امام با توجه به همان نگرش های عرفانی امام شکل گرفته بود که خود را برتر از دیگران نمی دیدند هرچند رهبر انقلاب باشند. به همین دلیل می فرمودند به من رهبر نگویید، رهبر من آن نوجوان سیزده ساله است...
با نگاه عرفانی که حضرت امام نسبت به مسائل پیرامون خود داشتند، با اعتقاد قلبی و حقیقی به مردم عشق می ورزیدند. به همین دلیل ما شاهد بودیم که پیکر مطهر امام خمینی(ره) با حضور جمعیت چند میلیونی مردم بدرقه شد. این نشان دهنده نگاه صادقانه و عارفانه امام خمینی نسبت به همه مردم جامعه است که مورد پذیرش ملت نیز واقع شده بود.
منظومه فکری امام خمینی که برخاسته از اندیشه فقهی و سیاسی ایشان است درکنار نگرش عارفانه امام موجب شد تا مردم به پای جمهوری اسلامی بایستند. تکیه بر این منظومه فکری برای حضور مجدد مردم در تعیین سرنوشت کشور چه اندازه مؤثر است؟
تنها چند ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به دستور امام خمینی مدل حکومتی مدنظر ایشان به رأی گذاشته شد. هیچ جای دنیا این کار را انجام نمی دهند. حداقل اجازه می دهند چند سال بگذرد و تهدیدها از بین برود، نیروهای انقلابی مستقر شوند. اما با وجود مخالفت ها برای برگزاری رفراندوم، امام خمینی محکم ایستادند و خواستار برگزاری همه پرسی شدند و با وجود امکان خطر برای انقلاب اسلامی، آن خطرات را پذیرفتند تا از نظر و رأی مردم مطمئن شوند چون امام قائل به کار نمایشی نبودند. چرا؟، چون مردم محور نظام جمهوری اسلامی بودند. همان اندازه که مشروعیت برای امام اهمیت داشت، جمهوریت نیز محل توجه بود. وقتی امام می گویند که «جمهوری اسلامی، نه یک کلمه کمتر، نه یک کلمه بیشتر»، مدل حکومتی خود را مطرح می کنند.
یکی دیگر از اقدامات امام راحل در راستای حفظ جایگاه مردم، پیام ۸ ماده ای برای حفظ صیانت اجتماعی است. این پیام در پاسخ به اقدامات خودسرانه برخی افراد افراطی در قبال مردم صادر شد. در این پیام و از منظر نگاه ولایت فقیه که هم حافظ اسلام است و هم حافظ مردم به دفاع از جایگاه مردم پرداختند. این پیام که جایگاه مدنی مردم و حقوق ملت را در نظام جمهوری اسلامی تبیین می کند.
مساله دیگری که به اهمیت جایگاه مردم در اندیشه امام خمینی تاکید دارد، نگرش ایشان به جایگاه مجلس است. اگر ما بخواهیم نظام نامه سیاسی و اجتماعی امام را بررسی کنیم همین جمله که «مجلس در رأس امور است» روشن کننده همه چیز است. این اعتقاد قلبی امام بود و حتی برخی افرادی که در مجلس دست به اقداماتی می زدند که موجب تزلزل جایگاه مجلس شده بود، از سوی امام تذکر گرفتند. بنابراین ما شاهدیم که امام درخصوص جمهوریت نظام حساسیت ویژه ای داشتند زیرا برخاسته از مبانی فکری ایشان بود.
از نظر امام نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی در رأس امور کشور هستند، وقتی نمایندگانی وارد مجلس شوند که قدرت کافی برای تصویب طرح ها و قوانین قوی نباشند، مجلس ضعیف شده و از جایگاه رأس امور فاصله میگیرد. بنابراین کسی که می تواند جایگاه مجلس را بالاببرد خود نمایندگان هستند و همان ها می توانند جایگاه مجلس را پایین بیاورند. لذا افرادی که وارد مجلس می شوند باید بدانند که بر چه صندلی تکیه می زنند.
در آستانه برگزاری انتخاب ریاست جمهوری هستیم. چه توصیه ای به کارگزاران حکومت و نامزدهای انتخابات دارید تا بر نظر و خواست مردم براساس اندیشه امام خمینی تمرکز کنند؟
در همه کشورها انتخابات پارلمان اهمیت بیشتری دارد چون رئیس جمهور شخص اول اجرایی آن کشورهاست. در نظام جمهوری اسلامی، شخص دوم پس از مقام معظم رهبری است. به همین دلیل میزان مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری به مراتب مهمتر از سایر انتخابات است. باید توجه داشته باشیم که اگر میزان مشارکت مردم در پایین بیاید، نظام در عرصه بین المللی و داخلی دچار آسیب می شود. پشتوانه رأی بالا موجب می شود که قدرت چانه زنی در عرصه بین المللی بیشتر می شود. بر همین اساس من به سازمان های دولتی و احزاب سیاسی توصیه می کنم باید به سمت مشارکت حداکثری مردم در انتخابت حرکت کنند. بستر حضور مردم با اندیشه های متفاوت را فراهم کنند. همه جریان ها و احزاب سیاسی نیز باید همت داشته باشند و در انتخابات حضور موثر داشته باشند. حضور حداکثری مردم از این منظر مهم است که پیش از آنکه چه کسی رئیس جمهور شود، رئیس جمهور منتخب با چه میزان رأی بر صدر بنشیند مهم است.
نظر شما