خبرگزاری شبستان مشهد | اولین اقدام پیامبر اسلام (ص) برای پایه گذاری بنای حکومت اسلامی در مدینه احداث مسجد بود. مسجد اثرگذارترین نهاد اسلامی با کارکردی جامع و چند منظوره به شمار می آید و همواره در طول تاریخ اسلام نقش بنیادین و محوری در پیشرفت جامعه ایفا کرده است.
مسجد حلقه وصل امت و امام، پایگاه اطلاع رسانی و هدایت گری اجتماعی و محور اداره جامعه اسلامی است که می تواند نقش مؤثری در شکل گیری تمدن اسلامی داشته باشد، کما اینکه مسجد در انقلاب اسلامی به عنوان پایگاه اصلی در ابتدای انقلاب و دوران دفاع مقدس نقش آفرینی کرد؛ اما در طی این مسیر پر فراز و نشیب به آرامی این نقش کمرنگ شده و بیم آن می رود از این نیز کمتر شود.
حداکثر کارکرد بعضی از مساجد اقامه جماعت در نوبت مغرب و عشاء است و نقش مهمی در تداوم انقلاب و اسلام ندارند و آنگونه که تراز انقلاب است از این ظرفیت عظیم استفاده نمی شود.
در این موضوع، به حاشیه رانده شدن مسجد در طراحی شهری از جمله مهم‌ترین دلایل تضعیف ارتباط اهالی شهر با مساجد به شمار می‌رود که در آن نقش مدیریت شهری غیرقابل انکار و بدیهی است و اکنون وخامت این موضوع غیرقابل اغماض است اما شهرداری در مقابل این جفای بزرگ در حق مساجد چه می کند؟
همه ساله مبالغی حداقلی را برای بهسازی بنای مساجد شهر اختصاص می دهد تا به نوعی جبران مافات کرده باشد اما آیا کافی‌ست! بله، مسجد در ساختار شهر اسلامی به عنوان مهم‌ترین عنصر کالبدی شهر، جایگاه ویژه‌ای داشته است؛ به طوری که توسعه اغلب شهرهای اسلامی و سلسله مراتب موجود در آنها متأثر از مسجد اصلی شهر رخداده است.
اهمیت مسجد در شهرهای کهن اسلامی تا آنجا بوده است که واژه شهر تنها به جایی اطلاق می‌شده است که در آن مسجد جامع ساخته شده باشد و نقش مساجد در ساختار شهرها آن‌چنان پررنگ بوده است که مساجد در سیمای عمومی شهرها نقشی هدایت‌گرانه پیدا می کرده اند؛ به طوری که شهروندان با مشاهده مسجد از دور، آگاهی می‌یافتند که در چه موقعیتی از شهر یا محله قرار گرفته‌اند و با توجه به سلسله مراتب مشخص در اطراف مسجد، به درستی رفع نیاز می‌کردند.
اما متأسفانه در دوران معاصر، در شکل‌یابی شهرها، این نقش محوری برای مساجد در نظر گرفته نشده است و تا حد زیادی نقش محوری مساجد نادیده گرفته شده و دیگر طرح‌ریزی ترکیب سیمای مسجد و نیز انتخاب عملکردهای مجاور مسجد، که در ایفای نقش صحیح مسجد در سیمای شهر اسلامی اهمیت بسزایی دارند، با اندیشه و منطق نیست و دیگر ساختار کالبدی و سیمای بصری مساجد ما هماهنگ با هویت حاکم بر جامعه اسلامیمان نیست!
در تبیین این مسئله باید گفت که قرار دادن چند مسجد در هر کوچه از شهر، تا زمانی که فضاهای پیرامون مسجدها، بر علیه حضور آن ها و نه در سازگاری با شأن اجتماعی و فرهنگی مسجد هستند، موجب اسلامی شدن فضای شهری نمی شود چرا که تأکید بر وجوه ارتباطی و اجتماعی، همان موضوعی است که فراموشی آن، مساجد را که زمانی از جایگاه های اصلی شکل گیری جماعات اسلامی بودند، از نقش مؤثر فرهنگی و اجتماعی شان باز داشتند و این در حالی است که اگر اندیشه درستی بر طراحی فضاهای شهری مدرن حاکم بود، با حفظ جایگاه اجتماعی مساجد، گفت و شنودی معنادار میان سنت و مدرنیته شکل می گرفت و مطمئناً به واسطه برخورداری مسجد، از پیشینه درخشان اجتماعی و فرهنگی، این گفت و شنود، منجر به ارتقاء نقش مساجد در فضاهای شهری معاصر می شد.
نظر شما