به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: نخستین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «مسائل مهاجرین» تحت عنوان «دکترین امت واحده در اسلام و مساله مهاجرت» به همت مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی و ستاد راهبری مهاجرین حوزه‌های علمیه و همچنین با همکاری موسسه فکرت برگزار شد.
در این نشست که با دبیری علمی «سیدحمیدرضا بطحایی»، دبیر کارگروه مسایل اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی برگزار شد، حجت‌الاسلام «مهدی فرمانیان»، رئیس دانشکده مطالعات ملل اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب و «عبدالقیوم سجادی» رئیس دانشگاه خاتم‌النبیین (ص) سخنرانی کردند.
بر پایه این گزارش: حجت‌الاسلام فرمانیان طی سخنانی با اشاره به سابقه فعالیت خود در عرصه مذاهب در طول ۲۸ سال گذشته اظهار کرد: در طول این سال‌ها با غیرایرانیان متعددی کار کرده‌ام و اکنون نیز تقریبا هر روز با آنها در ارتباط هستم و نکات بسیاری از آنان می‌شنوم که بسیار قابل تامل است.
رئیس دانشکده مطالعات ملل اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به اینکه در حال حاضر رویکردهای مختلفی در بحث تقریب و وحدت اسلامی داریم، افزود: از جمله این رویکردها مولفه فرهنگی است که نمونه بارز این مولفه و رویکرد امام موسی صدر است؛ همچنین رویکردهای اجتماعی، سیاسی، فقهی-کلامی هم داریم ضمن اینکه اخیرا نیز مقام معظم رهبری رویکرد تمدن نوین اسلامی و امت واحده را مطرح کردند، بنابراین اگر بخواهیم به حداقل‌های این رویکرد که معظم‌له بیان فرمودند توجه کنیم، مساله وحدت در واقع یک استراتژی است و به نظر می‌رسد بسیاری از ادبیاتی که از سوی برخی مسئولان تولید می‌شود ضد رویکردی است که ایشان فرمودند؛ ضمن اینکه رئیس‌جمهور نیز اشاره داشت که چرا ما مثل اروپایی‌ها اتحادیه کشورهای اسلامی نداشته باشیم؟ بنابراین با رویکرد تقریب‌محور که رئیس‌جمهور نیز اشاره کرد باید فضا باز شود و هر شخصی که پاسپورت دارد نباید احساس کند که از طریق قاچاق وارد ایران شده است.
وی گفت: مدت‌ها قبل در مورد فضای مجازی برخورد کردیم و گفتیم با توجه به مشکلاتی که این فضا دارد باید جلو آن را بگیریم، نتیجه این رویکرد فیلترینگ شد که باعث استفاده افراد از فیلترشکن و روانه شدن بچه‌های خودمان به سمت این فضا شد، یعنی با دست خودمان فرزندان‌مان را به این سمت سوق دادیم آن هم در حالی که می‌توانستیم به نحوی دیگر مساله را حل کنیم، همین رویه و رویکرد را امروز در مورد مساله مهاجرت داریم و باعث شدیم تا مافیای قاچاق ایجاد شود.
حجت‌الاسلام فرمانیان در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به اشتراکات متعددی که بین ایرانیان و مردم افغانستان وجود دارد، تصریح کرد: یکی از این مفاهیم و مسائل دین مشترک است، بسیاری از افرادی که از دست طالبان فرار کردند حتی از نظر مذهب با ما اشتراک دارند و شیعه هستند، بنابراین اگر ما دین و مذهب مشترک داریم به چه دلیلی می‌توانیم بر این مهاجران فشار بیاوریم؟ هیچ دلیل شرعی برای چنین رویکردی نداریم به ویژه که بیشتر افراد مهاجری که در دوره اخیر به ایران آمدند از کسانی بودند که از ترس مال و جان به این سرزمین آمدند، عده‌ای آمدند چون می دانستند که دخترشان نمی‌تواند در شرایط جدید به تحصیلاتش ادامه دهند. آیا ما به عنوان یک شیعه وظیفه حمایت از آنها را نداریم؟ این وظیفه و نگاه ذاتی شیعه است و باید از ناموس و جان و مال یکدیگر محافظت کنیم.
رئیس دانشکده مطالعات ملل اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: مساله دیگر آن است که سرزمین‌های (ایران و افغانستان) ما تا ۱۵۰ سال قبل با یکدیگر یکی بودند ضمن اینکه اسلام اصلا مرز ندارد؛ ما در فقه اسلامی دو ویژگی داریم: نخست آنکه در اسلام چیزی به نام مرز نداریم (به نام جدا کردن یک طیف از طیف دیگر) و دوم اینکه نژادپرستی در اسلام وجود ندارد و این دین سیاه و سفید نمی‌شناسد، در نتیجه اگر می‌خواهیم حکومت عدل علی (ع) را پیاده کنیم باید این فضا را پیش ببریم چراکه طبق تاریخ و آنچه که نقل شده خوارج آدم‌های اهل تکفیر بودند و در مسجد کوفه به حضرت امیر (ع) به عنوان تنها خلیفه مسلمین توهین می‌کردند تا جایی که صحابه حضرت آنها را از مسجد بیرون کردند اما آن امام همام فرمود: به این افراد کاری نداشته باشید؛ تا وقتی که آنان شمشیر نکشند و علیه ما شورش نکنند ما حتی حق آنها را از بیت المال قطع نمی‌کنیم و این نگاه امام علی (ع) به مخالفان بود.
حجت الاسلام فرمانیان افزود: با توجه به آنچه که اشاره شد پیشنهاد من این است که باید با مهاجران افغانستانی مثل کسانی که در جنگ تحمیلی مجبور شدند از خوزستان کوچ کنند و به شهرهای مرکزی کشور بیایند رفتار کنیم، چگونه آن زمان از آنان حمایت کردیم و حتی شهرک‌هایی برای سکونت آنها ایجاد کردیم تا آنجا ماندگار شوند؟ باید چنین رفتار کنیم، البته که آنها از خودمان بودند اما باید این فضا و نگاه برای سایرین هم باشد چراکه این نگاه، نگاه اسلامی است.
وی تصریح کرد: مساله دیگر اشتراک حوزه تمدنی است که طی دو تا سه هزار سال گذشته بین ما و افغانستانی ها وجود دارد و آنها خود را در حوزه تمدنی این جغرافیا می دانند، بسیاری از آدم‌های مطرح ما از افغانستان به ایران آمدند و اینجا درس خواندند و اکنون ما برایشان جشنواره و بزرگداشت برگزار می کنیم، این تمدن ایرانی است و بعید می‌دانم که یک افغانستانی خود را از حوزه تمدنی دیگری بداند، بعضا حتی پشتون‌ها نیز خود را از این فضا می دانند؛ ضمن اینکه ما دشمن مشترک هم داریم، افغانستانی ها می خواهند خودشان آقای خودشان باشند لذا آمریکا را شکست دادند، بنابراین در یک نگاه اشتراکات بسیاری داریم و باید با آنها خوب رفتار کنیم چنان که: «اَلْجارَ ثُمَّ الدّار».
در بخش دیگری از این نشست «عبدالقیوم سجادی» با بیان اینکه در نگاه امت واحده اسلامی، توصیف متفاوتی نسبت به دیدگاه‌های رایج در جهان نسبت به مساله مهاجرت وجود دارد، اظهار کرد: مساله مهاجرت از مسایل رایج زمانه ماست و اکثر کشورها با این پدیده به دلایل مختلفی مواجه هستند، البته اکنون این مساله بیشتر بر اساس حقوق بین‌الملل و رویه‌های معمول در امر دولت‌داری مورد توجه قرار می‌گیرد اما وقتی که در مود دکترین امت اسلامی در مورد مدیریت پدیده مهاجرت صحبت می‌شود طبیعتا مباحث دیگری نیز مطرح خواهد شد.
رئیس دانشگاه خاتم النبیین(ص) ادامه داد: از منظر دکترین امت اسلامی تا حد زیادی این بحث روشن است، آموزه‌های قرآنی و دینی امت اسلامی را واحده و برادر خطاب می کنند و هر عضو را در برابر اعضای دیگر مسئول می‌دانند، در باب این مساله در قرآن کریم، روایات و منابع دینی مباحث ارزشمندی مطرح شده است، ضمن اینکه از منظر تاریخی و سیره عملی پیامبر (ص) نیز بحث مهاجرت در آغازین روزهای ظهور اسلام اتفاق افتاد و رویه و رفتاری که در تاسیس دولت اسلامی در مدینه به وجود آمد در این رابطه مورد توجه است، در نتیجه به لحاظ مبانی نظری و دینی تا حدودی این بحث روشن است.
وی با اشاره به اینکه طبعا هر مسلمانی در قبال مسلمانان دیگر اعم از مهاجر و غیر مهاجر مسئولیت دارد، خاطر نشان کرد: بر این اساس اگر تهدیدات جانی و مشکلات زندگی برخی مسلمانان را تهدید می‌کند، سایرین مسئولیت دارند و باید حمایت کنند هرچند که در کنار این موضع، رویکردهای رقیب و متناقض را هم شاهد هستیم.
سجادی گفت: بحث امت واحده اسلامی، تفکر استراتژیک در تفکر دینی ما محسوب می شود و از سوی دیگر رویکرد مقام معظم رهبری ناظر بر طرح تفکر نوین اسلامی است، با این وجود وقتی وارد بحث‌های ناظر بر عمل می‌شویم یک سری چالش هایی ایجاد می شود به نحوی که شاهد تناقض تئوری و عمل هستیم، بنابراین باید این بحث را تبیین و برایش راهکاری را پیدا کرد؛ سه مولفه برای دولت اسلامی بر مبنای دکترین دولت اسلامی مطرح است، نخست مسئولیتی که در چارچوب مرزهای جغرافیایی برای شهروندان مطرح است؛ دوم مسئولیتی که فراتر از بشر و در قبال انسان ها مطرح است چراکه ما به عنوان امت اسلام مدعی آن هستیم که بر اساس آموزه های دینی حتی کسانی که در چارچوب امت اسلامی قرار نمی گیرند به عنوان انسان، حقوقی دارند که دولت اسلامی باید آنها را مورد توجه قرار دهند.
وی افزود: مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر آیه «إِنَّ هَٰذِهِۦٓ أُمَّتُکُمۡ أُمَّةࣰ وَٰحِدَةࣰ» اشاره به این مساله می‌کند که این آیه فراتر از بحث مسلمانان قابل تحلیل است، یعنی حتی شامل آنان که با مسلمانان اهداف مشترک دارند، پس امت واحده کسانی هستند که به سوی مقاصد مشترک در حرکت هستند؛ بنابراین بحثی که مطرح می‌شود این است که اگر ما بتوانیم تناقض میان تئوری و عمل را تبیین کنیم بخش عمده‌ای از مشکلات مان قابل تبیین است؛ به عبارت دیگر دولت اسلامی آنجا که در قبال مردم خود مسئولیت دارد در چارچوب مرزهای جغرافیای با مفهوم منافع ملی روبه رو است، همچنین در جایی که با امت اسلامی سر و کار دارد با مسایل و مصلحت امت یعنی مسایل کلان مربوط به امت رو به رو است.
رئیس دانشگاه خاتم النبیین(ص) تصریح کرد: حضور و حمایت از مهاجرین بر اساس نگاه اسلامی اصل اجتناب‌ناپذیر و غیر قابل انکار است اما از طرف دیگر ارایه خدمات مناسب و اقتصادی هم مساله جدی است اما گاهی متاسفانه برداشت‌های سطحی و یک‌سویه در ارتباط با منافع ملی منجر به این مساله می‌شود که برداشت‌های متناقضی از مساله مهاجران شکل بگیرد که این دو با هم قابل جمع نیست؛ اساسا منافع ملی برای یک دولت اسلامی متفاوت از تامین منافع و امنیت ملی برای یک دولت سکولار است، برای یک دولت سکولار رفاه شهروندان در چارچوب مرزهای جغرافیایی مطرح می‌شود اما برای یک دولت اسلامی مساله‌ای فراتر را شاهد هستیم که عبارت است از ارزش‌هایی که هویت نظام سیاسی را می‌سازد و بی توجهی به آن هویت، نظام سیاسی را خدشه‌دار می کند؛ با توجه به آنچه که اشاره کردم اگر سه رکن را در منافع جمهوری اسلامی در نظر بگیریم می توانیم به مساله مهاجرت بر اساس منظومه فکری وحدت و دین بپردازیم.
وی گفت: در یکی از اضلاع سه گانه مثلث منافع نظام جمهوری اسلامی، یک ضلع حفظ امنیت نظام، دیگری به ارزش های سیاسی و نهایتا ضلع سوم چشم‌انداز توسعه اقتصادی است، حال سوال آن است که آیا نظام اسلامی که برای خود هویت دینی را تعریف کرده است آیا در قبال حراست و حفاظت از مسئولیت دینی جامعه، خود را ملکف می بیند؟ آن زمان و پس از پاسخ به این پرسش است که می توانیم بحث مهاجرت را در حد منافع مادی تقلیل دهیم.
سجادی ادامه داد: این نکته مهمی است که کارگزاران نظام باید به آن توجه داشته باشند که اگر از نظام اسلامی صحبت می‌کنیم باید یک توازن منطقی بین منافع اقتصادی و ارزش‌های اساسی ایجاد شود، البته که باید برای ارایه خدمات اقتصادی و اجتماعی برای شهروندان تلاش کرد اما در کنارش نباید سیاست‌گذاری، اجرا، اقدام و موضع‌گیری‌های سیاسی به‌گونه‌ای شود که آنچه که مدعی آن هستیم را نقض کنیم، ما مدعی آن هستیم که می خواهیم منافع ملی نظام جهموری اسلامی را تامین کنیم.
رئیس دانشگاه خاتم النبیین(ص) ادامه داد: در این راستا سه رویکرد را می توانیم ایجاد کنیم که یک رویکرد امت‌محور بوده و مبنای نظام است و مقام معظم رهبری آن را مطرح می کند، در چارچوب این قضیه هیچ‌چیز نمی‌تواند ارزش‌های اسلامی به نام امت واحده را که تبلور روحیه همبستگی و برادری است به حاشیه براند، اما دو دیگاه دیگر نیز در این میان مطرح می شود؛ یکی دیدگاه ملی‌گرایانه است که اعتقاد بر این نگاه دارد که بحث امت اسلامی برای ما اهمیت ندارد یا حداقل اولویت ندارد، این نگاه عبور از آن نظام سیاسی است که بر مبنای آن ما خود را ام‌القرای جهان اسلام می نامیم؛ اما رویکرد سوم تلاش می کند میان این دو رویکرد که یاد شد یک ارتباط تجمیعی ایجاد کند یعنی تامین منافع ملی و و رسیدگی به مسایل امت اسلامی.
وی گفت: من فکر می کنم عمدتا در رابطه با نگاه بحث مهاجرین و به خصوص مهاجران افغان با سکون دوباره طالبان دو دیدگاه غالب وجود دارد یکی منفی‌گرا و تهدیدگرا است و نگاه دوم فرصت‌ساز است؛ دیدگاه منفی‌گرا محدودیت‌سازی ایجاد می کند اما دیدگاه فرصت ساز به دنبال آن است که شرایط و فرصت های جدیدی را ایجاد کند؛ من معتقدم فارغ از بحث امت واحده که مبنای نظام اسلامی است باید در مورد موضوع مهاجران مسایل را واقع‌بینانه بررسی کنیم، برخی می گویند مهاجران ممکن است فشار اقتصادی برای ملت ایران باشند و حضور آنها فرصت شغلی را برای جوانان ایرانی از بین ببرد در حالی که به نظر من این رویکرد شایسته نظامی نیست که ماهیت اسلامی بر مبنای دکترین امت واحده اسلامی را به عنوان هویت خود تعریف کرده است، از سوی دیگر در مساله اقتصادی فاکتورهای دیگری نیز وجود دارد از جمله موجودیت نیروی کار ارزان و سخت‌کوش که در بسیاری از عرصه‌ها می‌توان برای نظام جمهوری اسلامی از منظر اقتصادی به مثابه ستون باشد، همچنین مهاجران افغان در صورت فراهم شدن تمهیدات قانونی علاقه بیشتری دارند که به جای آنکه به دبی یا استانبول برای سرمایه گذاری بروند به ایران بیایند و همین امر باعث می شود که معبرهای اقتصادی جدیدی در فضای نفس گیر تحریم‌های کنونی آمریکا ایجاد شود.
سجادی ادامه داد: برخی مهاجران افغان را بمب ساعتی یا اهل جرم و جنایت معرفی می کنند در حالی که همه‌جا خطاکار هست، تجربه سخت‌کوشی، امانت داری و صداقت مهاجران افغان به ملت ایران ثابت شده و ما بیشتر گله مند سیاست مداران هستیم چراکه ملت ایران همواره با روحیه مهمان نوازی خود همراه بودند، بنابراین فکر می کنم تحکیم ایده امت واحده اسلامی و اخوت اسلامی در مقام عمل از یک جهت در گرو آن است که بتوانیم در عرصه های مختلف همراه یکدیگر باشیم، یکی از این عرصه ها بحث مهاجران است.
نظر شما