خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زهرا مهرور- یکی از موضوعات مهم و مورد توجه افکارعمومی داخل و خارج از کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، موضوع زن و مسائل مربوط به بانوان جامعه است. انقلاب اسلامی توانست به زن هویتی جدید ببخشد؛ هویتی که پیش از آن نمی‌توانست زن را به هدف غایی خود برساند.
یکی از نمودهای انقلاب، نقش‌آفرینی مردم مخصوصا زنان در بخش‌های مختلف است. انقلاب اسلامی موجب شد زنان به عنوان انسان با کرامت و شانیت وارد جامعه شوند و هویت زنانه‌شان را حفظ کنند. زن باشد، مادر باشد، در اجتماع هم باشد. این خودباوری بعد از انقلاب اتفاق افتاد.
بر خلاف نگرش ابزاری و متأثر از فرهنگ مبتذل غربی به زنان در رژیم پهلوی، امروز جمهوری اسلامی توانسته با اتکا به مبانی الهیِ خود زنان توانمندی را در عرصه‌های گوناگون تربیت کند. تربیت این زنان فرصتی مهم برای پیش‌برد حرفِ حق انقلاب اسلامی در موضوع زنان و فائق آمدن بر فرهنگ غلط غربی است که نمونه‌هایی از آن می‌تواند نشان‌دهنده حرکت متعالی و مترقی زن ایرانی و اسلامی باشد.
در کوچه پس کوچه‌های بیرجند بانوانی هستند که با هنری سنتی اما جهانی چرخ زندگی خانواده را می‌چرخانند. زنان و دختران در این کارگاه با سرمایه‌ای اندک، استقلال مالی خود را به دست آورده‌اند و گره‌ای هم از مشکلات اقتصادی خانواده را باز و برای دیگران نیز اشتغال ایجاد کرده‌اند. آنها در کارگاه پارچه‌بافی سنتی(توبافی به زبان محلی)، آمیخته‌ای از هنر، خلاقیت، علاقه و مهارت را با هم ترکیب کرده و دست‌بافته‌هایی زیبا و فاخر خلق می‌کنند.
هنر در خدمت زندگی بانوی بیرجندی
«نسرین باردل»، بانوی کارآفرین ۴۶ ساله بیرجندی است که مدیریت کارگاه و آموزشگاه توبافی (پارچه‌بافی سنتی) را برعهده دارد. برای بازدید از کارگاه این بانوی کارآفرین به همراه جمعی از خبرنگاران و فعالان فضای مجازی استان راهی کوچه پس کوچه‌های خیابان حکیم نزاری بیرجند می‌شویم. کارگاهی که در ساختمانی دوطبقه اما قدیمی قد عَلَم کرده و این بنای قدیمی را سرزنده و سرپا نگه داشته است.
به محض ورود به کارگاه برای خوش‌آمدگویی به استقبالمان می‌آیند تا روایتگر توانمندی و پشتکار بانوان ایرانی باشند. داستان کارآفرینی نسرین خانم از اینجا شروع می‌شود که همسرش به عنوان مدیرعامل شرکت فروزان (تولید گوشت مرغ) برای هدایا، سوغات و نیاز کارکنانش از حوله‌های سنتی یا همان دست بافته‌های توبافی سفارش می‌داد اما این سفارشات چندان باب میل وی از نظر اندازه و طرح و کیفیت نبود، و اینگونه می‌شود که او تصمیم می‌گیرد، با هنر زیبای دستانش گره از کار همسرش باز کند.
او که در سال ١٣٨٨ هنر توبافی را آموخته است با این نیاز شرکت همسرش به ایده ایجاد کارگاه توبافی می‌رسد و در سال ١٣٩٦ با دریافت مجوز از اداره میراث فرهنگی، اقدام به راه‌اندازی کارگاه کوچکی با چند دستگاه توبافی می‌کند. در ابتدا تصمیم‌اش راه‌اندازی کارگاهی کوچک برای تامین نیاز شرکت فروزان است، اما کم کم با چشیدن لذت این هنر سنتی، کارگاه را توسعه می‌دهد و حالا علاوه بر شرکت فروزان، برای بسیاری از شرکت‌های دیگر هم پارچه و حوله تولید می‌کند و بانوان خانه‌دار را هم به توانمندی می‌رساند.
خانم باردل می‌گوید: زنجیره کامل تولید این هنر دست خراسان جنوبی از چله‌کشی بگیر تا رنگ‌ریزی و پیوند چله در همین کارگاه انجام می‌شود. نخ مورد استفاده هم به سلیقه بافنده و مشتری از نوع ویسکوز و پنبه و ساده یا رنگی انتخاب می‌شود. دارهای فلزی در کارگاه همسرم ساخته می شود و ابزار چوبی مورد نیاز آن هم توسط یک نجار تامین می‌شود.
دو دستگاه چله‌کشی برقی ١٢٠ و ٢۵٠ متری هم با خلاقیت همسرش ساخته شده تا به کارشان وسعت و رونق بهتری دهد. او ادامه‌می‌دهد: در ابتدا این کارگاه شلوغ و پر رفت‌وآمدتر بود و بافنده‌ها ساعاتی از روز را برای بافت پارچه به‌کارگاه می‌آمدند، اما از وقتی کرونا آمد همه بافنده به خانه‌ها رفتند ملزومات کار را در اختیارشان قرار می‌دهیم و آن هم بافت‌ها را به کارگاه تحویل می‌دهند و مزدش را دریافت می‌کنند.
آموزش برای ورود به بازار کار
کارگاه خانم باردل آموزشگاهی هم برای بانوانی است که به یادگیری این هنر خاص خراسان جنوبی علاقمند هستند بطوری که توبافی را ظرف ٧٢ ساعت آموزش می‌دهد و هنرآموزان تا هر زمانی که بصورت کامل یاد بگیرند، می‌توانند در کارگاه بمانند. از سال ۹۶ تاکنون هم حدود ۷۰۰ نفر این هنر را فراگرفته‌اند و اغلب‌شان نیز وارد بازار کار شده‌اند.
این بانوی کارآفرین هدف والای خود را توانمندسازی بانوان برای کسب روزی حلال می‌داند و توضیح می‌دهد: به افرادی که با فراگیری این هنر گواهینامه دریافت کنند مبلغ ۵٠ میلیون تومان وام اعطا می‌شود تا بتوانند دستگاه، ابزار و نخ مورد نیاز را تهیه کنند. البته هزینه این تجهیزات و مواد اولیه برای شروع کار، حدود ١٠-١٢ میلیون تومان بیشتر نیست اما مابقی مبلغ وام مایه دلگرمی و تشویقی برای این بانوان می‌شود تا به کسب و کارشان رونق دهند یا لوازم ضروری زندگی‌شان را بخرند و با درآمدی که از دست‌بافته‌ها دارند ماه به ماه اقساط وام را خودشان پرداخت کنند.
بانوان خانه‌دار بیشتر از این هنر اصیل خراسان جنوبی استقبال می‌کنند و خوشبختانه تاکنون هم راضی بوده‌اند. او معتقد است بانوانی که در خانه افسرده شده بودند از زمانی که این هنر را فرا گرفته‌اند زندگی‌شان از این رو به آن رو شده و به آرامشی دست یافته‌اند.
این بانوی کارآفرین که اصالتاً از روستای جهانی خراشاد است، به آموزش در کارگاهش اکتفا نکرده است و با راه‌اندازی کارگاه توبافی در زندان بیرجند برای زندانیان در بند هم زمینه اشتغال را فراهم کرده است تا بعد از آزادی ممر درآمدی داشته باشد. او حس خوب و آرامش خود را مدیون این هنر زیبا و کارگاه تولیدی‌اش می‌داند تا آنجا که اگر در سفر باشد حتی با تلفن زدن از حال و هوای کارگاه باخبر می‌شود تا انرژی مضاعف بگیرد.
دغدغه فروش و صادرات انبوه
کیفیت بالای تولیدات کارگاه خانم باردل، مشتریانی از دیگر کشورها چون ترکیه، انگلیس، هلند، آلمان، امارات و... دارد ولی آنچه مانع صدور انبوه تولیدات شده نداشتن شناسنامه دست‌بافته‌ها است که باید واحدهای نساجی بدهند که زیربار نمی‌روند به همین خاطر تنها به صادرات چمدانی تولیدات باکیفیت در خارج از کشور اکتفا کرده است و خواستار ورود متولیان امر برای رفع این مانع پیشروی صادرات تولیدکنندگان هنر توبافی شد.
او مهم‌ترین چالش و دغدغه دیگر حوزه توبافی را در حوزه فروش می‌داند و می‌گوید: بانوان با اشتیاق بسیاری پارچه و حوله بافت می‌زنند اما با چالش فروش مواجه‌اند. فروش محصولات را از طریق فروشگاه، فضای مجازی و حضور در نمایشگاه‌ها دنبال می‌کنیم که حضور در برخی نمایشگاه‌ها چون تهران، اصفهان و شیراز خوب است، ولی حضور در برخی از نمایشگاه چندان عایدی ندارد و حتی هزینه سفر و نمایشگاه را هم باید از جیب بپردازیم.
کمک به اقتصاد خانوار از خانه
«حمیده اکبری»، زن جوانی است که بخاطر اشتیاق و ذوق به آموختن هنر پارچه‌بافی سنتی از هشت سال قبل قدم در این راه گذاشته و حالا خود به عنوان مربی در آموزشگاه مشغول کار است، می‌گوید: این هنر نسبت به فرش‌بافی و تابلو فرش بسیار آسان‌تر است به ویژه برای بانوان خانه‌دار چون می‌توان وسایل مورد نیاز این هنر زیبا را هر گوشه‌ای از خانه قرار داد و با خیال آسوده در کنار رسیدن به امورات زندگی، مشغول کار شد.
وی با بیان اینکه بیشتر زنان خانه‌دار به این هنر روی آورده‌اند تا بتوانند کمک خرجی برای خود و خانواده باشند، می‌افزاید: درآمد در این حرفه بستگی به سرعت و مهارت بافنده دارد و هر چه بافنده مهارت بیشتری داشته باشد و متراژ زیادتر و با کیفیت بهتری ببافد دستمزد بیشتری هم خواهد داشت.
آن طور که این هنرمند جوان می‌گوید: اکنون مبلغی حدود ۸ تا ۱۰ میلیون تومان باید برای تهیه یک دستگاه توبافی درنظر گرفت. درآمد حاصل از بافت ۱۲۰ مترپارچه براساس عرض و کیفیتی که دارد به طور میانگین بین ۴ تا ۷ میلیون تومان است و هنرمند هر چه بیشتر کار کند بیشتر عایدی دارد.
به گفته وی این هنر تحصیلات خاصی نیاز ندارد و هر فردی که به هنر توبافی علاقه داشته باشد می‌تواند خیلی سریع آن را فرا گیرد و از این طریق امرار معاش کند یا کمک خرج خانواده‌اش باشد. البته بافنده‌ها قبلاً همین جا بافت می‌زدند اما بخاطر شرایط کرونا به خانه‌ها رفت و اکنون همان جا پارچه می‌بافند. در حال حاضر هم در این آموزشگاه ۱۰ دستگاه توبافی برای آموزش به حدود ۳۰ تا ۴۰ کارآموز داریم.
از بازار کار که می‌پرسم، می‌گوید: فروشگاه در کنار کارگاه داریم و هم در فضای مجازی فعال هستیم و در نمایشگاه‌های مختلفی استانی و ملی شرکت می‌کنیم. اما او از اینکه چندان از هنرشان در استان حمایت نمی‌شود و مجبورند نخ را هم از کارخانه نساجی فردوس با واسطه تهیه کنند گلایه دارد.
حمایت‌های انگیزه‌بخش
اما اینجا تنها یک کارگاه تولیدی نیست بلکه مرکز نیکوکاری و خانه امیدی برای زنان و مادرانی است که در تأمین معاش خویش مانده‌اند و خانم باردل علاوه بر خرید دست‌بافته‌هایشان، به هر مناسبتی با اهدای بسته‌های معیشتی از آنان حمایت می‌کند و به این واسطه یکی از خیران این دیار است.
آنطور که «مهسا امیرآبادی» یکی از مربیان این کارگاه می‌گوید خانم باردل علاوه بر کارآفرینی، دستی به خیر هم دارد و کارگاه تولیدی او مکانی برای دستگیری از بانوان بی‌سرپرست و بی‌بضاعت هم شده است. او که ابتدا مربی مهدکودک بوده بعد از شیوع کرونا کارش را از دست می‌دهد، اما بیکار نمی‌نشیند و عروسک‌های نمدی می‌دوزد و برای فروش به فروشگاه خانم باردل می‌برد در همین رفت و آمدها است که به او پیشنهاد می‌دهند به‌عنوان فروشنده در فروشگاه هم مشغول به کار شود و بعد از مدتی هم با انگیزه‌ای که به او می‌دهند در عرض مدت کوتاهی چله‌کشی را حرفه‌ای یاد می‌گیرد و حالا یکی از مربیان ثابت این کارگاه توبافی است.
وی با ابراز رضایت و خرسندی از اشتغال در این کارگاه توبافی می‌گوید: علی‌رغم اینکه تاکنون چندین پیشنهاد کاری داشته است، اما دوست ندارد این کارگاه را ترک کند و آنقدر در این کارگاه توسط خانم باردل حمایت و پشتیبانی می‌شود و عاشق کارش است که جمعه‌ها هم با اشتیاق سر کار می‌آید تا مبادا کاری بر زمین بماند.
فروزان
و اما در کنار این کارگاه توبافی، فروشگاهی هم برای عرضه و فروش دست بافته‌های بانوان هنرمند و توانمند ایجاد شده است. در این فروشگاه دست‌بافته‌های زنان علاوه بر حوله، پارچه، روانداز و زیرانداز، محصولات دیگری مثل سرویس آشپزخانه، جانماز، لباس نوزاد، مانتوی زنانه و... با برند «فروزان» به فروش می‌رسد.
گفتنی است؛ حداقل تا یک دهه قبل این هنر هم مثل تعدادی زیادی از رشته‌ها به فراموشی سپرده شده یا بسیار کمرنگ شده بود و تعداد انگشت‌شماری در این خطه کویری به این هنر مشغول بودند، اما در سال ۱۳۹۷ هنر توبافی(پارچه‌بافی سنتی) روستای خراشاد ثبت جهانی شد و روز به روز رونق بیشتری گرفت و اکنون نام این هنر در عرصه‌های بین‌المللی می‌درخشد.
پارچه‌بافی سنّتی یکی از صنایع‌دستی متنوع و مقبول طبع است که در جای جای این استان با طرح و رنگ و بافتی ویژه جلوه‌گر شده است. توبافی هنر تولید پارچه‌هایی نرم و لطیفی در طرح‌ها و رنگ‌های متنوع است. پارچه‌های تولید شده در این نوع پارچه بافی سنتی که در آن تنها از دست و پا استفاده می‌شود، پارچه‌های پنبه‌ای بسیار ظریف بافته می‌شوند و به دلیل رطوبت بالایی که محصول نهایی جذب می‌کند این هنر حوله‌بافی نیز نامیده می‌شود که از آن برای تولید حوله دست و صورت دستبافت نیز استفاده می‌شود.
نظر شما