خبرگزاری شبستان؛ گروه دین و اندیشه: اهمیت فضای مجازی و دغدغه‌های حاکم بر این فضا طی سال‌های اخیر در بیانات مقام معظم رهبری بارها شنیده شده است و ایشان در اظهارات متعددی غفلت از آسیب‌های مرتبط با این فضا را گوشزد و راهبردهای کلان این عرصه را بیان کرده اند. بیانات و فرمایشات رهبر انقلاب در مورد فضای مجازی پس از تشکیل شورای عالی فضای مجازی نشان از اهمیت ویژه به مدیریت فضای مجازی دارد. ایشان در یکی از بیانات خود در رابطه با فضای مجازی می‌فرمایند: «حوزه فضای مجازی به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد. این فضا مثل یک رودخانه پر از آب و خروشان است که می‌آید و دائماً هم بر آب آن افزوده و خروشان‌تر می‌شود. اگر ما بر این رودخانه تدبیر کنیم و برنامه داشته باشیم، زه کشی کنیم و هدایت کنیم این رودخانه تا به سد بریزد، می‌شود فرصت. اگر رهایش کنیم و برنامه‌ای برای آن نداشته باشیم می‌شود یک تهدید.»
با توجه به دغدغه های موجود در این عرصه و ابعاد و مسایل مختلفی که بر آن مترتب است مانند بی اخلاقی های موجود در فضای مجازی، فیلترینگ، مشکلات و آسیب هایی که به وجود آورده، درستی یا نادرستی رفع فیلترینگ، راه کارها و راه حل های ممکن یا موجود و ...خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام «میثم غلامی»، رئیس ستاد همکاری حوزه‌های علمیه و مرکز ملی فضای مجازی گفت و گوی مبسوطی داشته ایم که بخش دوم و پایانی آن را در ادامه می خوانید.
غلامی در آغاز سخنان خود و در پاسخ به این سوال که حوزه به عنوان متولی ترویج اخلاق و دینمداری در جامعه برای موضوع بی اخلاقی ها در فضای مجازی چه چاره ای دارد؟ اظهارکرد: یک نکته این است که اولا باید بی اخلاقی را معنا کرد؛ مثلا بی اخلاقی در هنگام انتخابات مدنظر است یا بی اخلاقی های دیگر. حدود و صغور این موضوع باید مشخص شود. حجم زیادی از اتفاقاتی که در فضای مجازی می افتد، آسیب های اخلاقی فراوانی دارد که این مسئله مورد تایید رهبری هم واقع شده و اهمیت مسئله را تشدید کرده است. اما اینکه بگوییم حوزه متولی مبارزه با بی اخلاقی است، گزاره دقیقی نیست. مبارزه با بی اخلاقی چه در فضای واقعی و خصوصا در فضای مجازی باید همه جانبه و از طرف همه باشد. یعنی نفر به نفر در این مبارزه حضور داشته باشند. یکی از خطاهای رایج در جمهوری اسلامی این است که یک کاری را محدود می کنند به اینکه این کارِ یک دستگاه خاص یا سازمان خاص است، حالا آن دستگاه با هر کیفیتی کار را انجام بدهد یا ندهد و اینگونه می شود که کار بر زمین می ماند. اصل این تقسیم بندی به نظرم درست نیست. اینکه بگوییم حوزه متکفل بی اخلاقی است، درست نیست. اگرچه حوزه در این زمینه وظایف مهمی دارد و نباید شانه خالی کند.
آدم ها یک شبه اخلاقی نمی شوند
وی تصریح کرد: اما در رابطه با کارهایی که باید برای کم شدن این بی اخلاقی انجام شود؛ اینکه می گویم «کم شدن بی اخلاقی » به این دلیل است که شاید برخی اصطلاحات اصولا درست و کامل نباشند؛ به عنوان مثال اینکه بگوییم «بی اخلاقی چه زمانی ریشه کن می شود؟» این کلا سوال درستی نیست. ولی اینکه حوزه کمک کند تا دوز بی اخلاقی در فضای مجازی کم شود، قابل قبول است. در این راستا هم علاوه بر اینکه یک سری کارهای متفرقه باید انجام شود، یک شالوده و شاکله اصلی وجود دارد که آن شاکله اصلی حول محور «تربیت نیروی انسانی موثر» است. اگر ما یک تعداد آدم قابل توجه داشته باشیم، یعنی «کل بدنه عموم جامعه به یک معنا» و «یک قله هایی به معنای شاخص» که این افراد نمادی از اخلاقی تر شدن جامعه باشند، در این صورت می توان گفت که ما رشد کردیم. الان فضای مجازی چیزی است مانند فضای واقعی یا حتی واقعی تر از آن. در فضای واقعی اگر بخواهیم جامعه را اخلاقی کنیم چه می کنیم؟ قطعا اقدامات زیادی باید انجام داد اما به نظر می رسد همه آن اقدامات، وابسته به یک تعداد قله های اخلاقی هستند.
رئیس ستاد همکاری حوزه های علمیه و مرکز ملی فضای مجازی در تشریح این مطلب گفت: ما در سطح شهر تهران تعدادی استاد اخلاق خیلی خوب داشتیم که مردم دور آنها جمع می شدند و همیشه در ذهن شان این بود که این کاراکترها، کاراکترهای اخلاقی و جذابی هستند. به سکنات و رفتارهای آنها نگاه می کردند و سعی می کردند خودشان را با آنها تنظیم کنند البته آدم ها یک شبه اخلاقی نمی شوند، دکمه نیست که دکمه را بزنید و فرد اخلاقی شود. اما فرد همواره در لابلای بی اخلاقی هایی که داشت در ذهنش این بود که به عنوان مثال آقای مجتهدی یا آقای فلان قله های اخلاقی هستند که من اگرچه از آنها دور هستم اما افق نگاهم به آن سمت است. یعنی سیستم اش را با آن استاد اخلاق تنظیم می کرد. اما در فضای مجازی این اتفاق برای ما نیفتاده است.
مدیر خانه اخلاق پژوهان جوان با بیان نمونه ای از آثار رعایت اخلاق در فضای مجازی ابراز کرد: چند وقت پیش توئیتی مطرح شد و سوال کرد «به نظر شما فرد اخلاقی توییتر چه کسی است؟» هر کس فردی را نام برده بود، من رفتم اکانت های این افراد را نگاه کردم. ویژگی های مشترک جالبی داشتند؛ به عنوان مثال از جدل دوری می کردند، از تهمت زدن دوری می کردند یا در مواقعی که موضوعی ترند و باب می شد که همه به صورت زنبوری به کسی حمله می کردند، آنها از این کار اجتناب می کردند. این اکانت ها در این خصیصه ها مشترک بودند.
طلبه هایی که اخلاق را در فضای مجازی پررنگ می کنند
وی افزود: ما اگر بتوانیم تعدادی افراد مرجع در این زمینه پیدا کنیم که به معنای واقعی کلمه در فضای مجازی فعالیت داشته باشند یعنی ادمین اکانت فلانی نباشند و خودشان فرد فعالی باشند، زیست بوم فضای مجازی را بشناسند، در عین حال مشهور و مشتهر به این باشند که اخلاق را رعایت می کنند و پیگیر این موضوع هستند، این امر به نظرم بسیار مهم و اثرگذار است.
حجت الاسلام غلامی با اشاره به برخی کارهای غیرضروری طلاب در فضای مجازی گفت: کاری که حوزه انجام می دهد کار عملیاتی شده ای نیست؛ یعنی به طلبه ها نمی گوید که بروید در فضای مجازی فلان کار را انجام بدهید اما فعالیت طلبه ها در فضای مجازی اگر با این محور باشد، به نظرم بیشتر رشد می کنند. شاید کاری که در حال حاضر طلبه ها انجام می دهند مثلا اظهار نظرهای متعدد در عرصه های مختلف که کاملا با آنها بی ربط است (مانند نظر دادن درباره بدن سازی) باعث می شود که وظیفه اصلی خود را فراموش کنند. اگر بخواهم بگویم که ثمره کار حوزه در این مدت، در اخلاقی کردن فضای مجازی چه بوده من از طلبه هایی نام می برم که وارد این فضا شده و نسبت به رشد دادن این عرصه و پر رنگ کردن اخلاق در آن اهتمام داشته اند.
وی برخی هنجارهای موجود در فضای مجازی را اشتباه برشمرد و تصریح کرد: با یک مثال این سخن ام را توضیح بدهم. به عنوان مثال من فضای مجازی را رصد می کنم و می بینم فلان فرد (طلبه) هم مانند من در این عرصه فعالیت می کند اما بی ادب نیست، یا فلانی هم فالوور دارد اما فحاشی نمی کند. این یعنی به نوعی هنجارها را تغییر دادن؛ اینکه برای فالوور داشتن حتما باید فحاشی کرد یا کلمات رکیک به کار برد، این هنجارها می شکنند. مخاطب با خود می گوید خیلی از افراد هم هستند که فالوور دارند و فعال هستند و اتفاقا نه فحاشی می کنند، نه بی ادبی می کنند، هیچ کدام از این کارها را مرتکب نمی شوند. ما به حضور افرادی از این دست که تاثیرات این چنینی در فضای مجازی داشته باشند نیاز داریم. همان قله ها و افراد مرجعی که پیش تر اشاره کردم.
افراد زندگی روزمره شما را فالو می کنند و به تناسب آن سعی می کنند شبیه شما شوند
غلامی در پاسخ به این سوال که چرا ما حتی در مباحث غیرسیاسی در فضای مجازی هم کنشگر اصلی نیستیم و صرفاً به پاسخ و دفاع می پردازیم، خاطرنشان کرد: اینکه خیلی وقت ها ما کنشگر نیستیم و واکنشی عمل می کنیم، درست است. ربطی هم به موضوع خاصی ندارد. ما در اغلب موارد انگیزه و عمل مشخص ِکنشی نداریم و بیشتر واکنشی هستیم. البته این مسئله به یک معنا درست است و باید هم اینگونه باشد. به این معنا که وقتی سیلابی وجود دارد شما نمی توانید سیلاب را رها کنید و بگویید من به این سیلاب کاری ندارم و می روم یک جایی یک حرکتی با توجه به علاقمندی های خودم انجام می دهم. این اقتضای شبکه ای بودن نیست. وقتی همه شبکه در مورد یک موضوع صحبت می کنند شما هم باید حرفی بزنید. منظورم این نیست که هر چیزی که گفته می شود شما هم به دنبال همان بیفتید اما بی تفاوتی نسبت به خیلی از مسائل به عنوان مثال یک موضوعی که ترند شده، کار شما را سخت می کند. بر فرض مثال در موضوعات سیاسی، وقتی موضوعِ جنگ بین ایران و اسرائیل مطرح است و شما در اکانت خودتان درباره زیبایی برگ گل در پاییز بنویسید شاید کار چندان متعهدانه و اخلاقی‌ای نباشد. باید نسبت به آن هم واکنش نشان بدهید. یعنی واکنشی بودن لزوما همواره بد نیست. اما در عین حل گاهی افسار کار از دست ما گرفته می شود.
رئیس ستاد همکاری حوزه های علمیه و مرکز ملی فضای مجازی ادامه داد: به عنوان مثال کمتر دیده ام طلبه های خوب و اهالی حوزه از زندگی روزمره و عامه شان روایتگری کنند. در حالی که تعداد بسیار زیادی اکانت های روزمره نویس در فضای اینستاگرام یا توئیتر وجود دارد. این به دلیل عدم درک درست نسبت به اقتضائات این محیط است. در فضای مجازی و شبکه آن چیزی که بسیار جذابیت دارد و برای افراد مهم است و به خاطر آن شما را فالو می کنند زندگی روزمره شماست نه این که اعتقادات شما را فالو کنند. زندگی روزمره شما را فالو و به تناسب آن سعی می کنند شبیه شما شوند. مخاطب می گوید ببین این معمولا ساعت ۶ صبح از خواب بیدار می شود پس من که ساعت ۹ بیدار می شوم سه ساعت از او عقب هستم. به عبارت دیگر، در نفس همین فالو کردن و پس زمینه آن ، یک سری الگوها و سبک زندگی ها مطرح است و آن سبک زندگی و رفتار فرد _ به قول فرمایش حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام – به مرور تبدیل به باور می شود و اعتقاداتش هم از آن رفتار نشآت می گیرد. آن چیزی که من در این رابطه می گویم این است که طلبه ها کمک کنند تا در این مسیر جلو بریم.
سبک زندگی، باورها را هم تغییر می دهد
وی با بیان این که تغییر لایه سبک زندکی موضوع بسیار مهم و حیاتی است، افزود: اگر سبک زندگی درست، شایع شود عمومیت بخش شود و مولفه های آن به خوبی شناخته شود کمک می کند که باورهای افراد نیز تغییر کند. من همیشه با طلبه ها یک چالشی در مباحثه ها دارم و آن این است که از همان ابتدا با مخاطب شروع به مباحثه کلامی و اعتقادی می کنند. خوب مخاطب هم کمی بحث می کند، بعد یا خسته می شود یا بحث برایش جذابیتی ندارد یا کم می آورد و در نهایت رها می کند. اما تغییر چندانی در او ایجاد نمی شود. در صورتی که اگر در لایه هنجارهای مخاطب یا لایه رفتاری او، سبک زندگی و سبک رفتاری مخاطب را تغییر بدهد به مرور زمان باورها و اعتقاداتش هم تغییر می کند. وقتی کسی عادت کند یک نوع سبک زندگی را فالو کند باورها و اعتقاداتش هم تغییر می کند. به نظرم این مسیر بیشتر پاسخ می دهد. کما اینکه الگوی شبکه های اجتماعی هم همینگونه است.
حجت الاسلام غلامی در پایان تاکید کرد: وقتی فردی با شما در فضای مجازی شروع به گفتگو می کند همان روز اول به شما نمی گوید من یک وهابی هستم و می خواهم با تو که شیعه هستی بحث و مناظره کنم. اول یک وهابی خیلی جذاب را نشان می دهد که فقط ویدئو ولاگ پر می کند. از زندگی روزمره اش روایت ویدئویی ارائه می دهد کم کم شما به این ویدئوها علاقمند می شوید بعد در ذهن شما این موضوع مرور می شود که وهابی ها هم آدم های بدی نیستند. مثل ما هستند و .... این مسئله در شبکه های اجتماعی اتفاق بسیار شایعی است.
نظر شما