خبرگزاری شبستان، گروه دین و اندیشه، محمدحسین سعیدیان در نوزدهمین نشست تخصصی شورای عالی قرآن با عنوان «قاری قرآن، مبلّغ پیام‌های الهی»، که در مجتمع امام خمینی (ره) برگزار شد به ارائه مقاله‌ای با موضوع «مفهوم شناسی غنا در فقه اسلامی و بررسی آن در تلاوت قرآن کریم» در خصوص احکام و آداب تلاوت، راه‌های احتراز قاریان از وقوع در الحان شبهه‌ناک، بررسی نمونه‌هایی تطبیقی از غنا در تلاوت قرّا پرداخت و گفت: قرآن کلام خدا، سروشی آسمانی و تجلّی پروردگار عالم است. اعتصام و تمسّک به قرآن کریم، از طریق قرائت و تلاوت زیبای آن، به عنوان هنر مقدس دینی و آئینی، توصیه شده است. به کارگیری صدای خوش، تغنّی و نغمه‌پردازی آن دارای اصول و ضوابطی است. آن‌چه از روایات، آرا فقها و علمای این فن به دست می‌آید، رعایت حدود و ضوابط آن است که در دو بخش: آداب و احکام ظاهری و باطنی قابل بررسی است؛ از جمله آن‌ها:
وی با اشاره به اینکه قرائت قرآن، دارای مراتبی است، ادامه داد: پای‌بندی به احکام تجوید، استفاده درست از گستره تنغیمی متناسب با شأن کلام الهی، معنویت و تلاوت معنامحور است. کمترین مرتبه آن، قرائت صحیح با صدا و نوای خوش، آراستن و تزئین آن می‌باشد که در این راستا بنا به توصیه و تحذیر مقام معظّم رهبری، باید از قرائت غنایی و آوازخوانی پرهیز نمود.
سعیدیان با تاکید براینکه برترین مرتبه آن، وصول به جایگاه رفیع «مبلّغین الهی» است، تصریح کرد: قاری و تالی قرآن با کسب طهارت باطنی، رعایت تقوا، خضوع، خشوع، مراقبت و مراعات اخلاق حرفه‌ای و خُلق قرآنی، به این مرتبه متعالی دست یافته و در مسیر تحقق معنای «حقّ تلاوت» قرار می‌گیرد و بدین ترتیب، زمینه انس هر چه بیشتر آحاد امت اسلامی را با قرآن مجید و تعالیم آن، فراهم می‌آورد.
بررسی مصادیق غنای محرّم در تلاوت قرآن، از دیدگاه فقها و مقام معظّم رهبری
در ادامه حمید ایماندار به ارائه مقاله خود معطوف به بررسی مصادیق غنای محرّم در تلاوت قرآن، از دیدگاه فقها و مقام معظّم رهبری پرداخت و گفت: امکان و وقوع تحقق صوت غنایی در تلاوت قرآن کریم امری است که از دیرباز میدان نظرورزی فقهای فریقین بوده و در فضای اقبال عمومی جامعه اسلامی به هنر تلاوت و همچنین تذکر اخیر رهبر معظّم انقلاب نسبت به آسیب ورود صوت غیر مشروع در تلاوت، اهمیت بیشتری می‌یابد.
وی ادامه داد: اسلوب و ساختار ویژه تلاوت مرسوم، قواعد تجویدی و ساختار خط‌کشی شده‌ای که در تلاوت به اسلوب مصری وجود دارد بر خلاف ماهیت نواهای مذهبی دیگر مثل مداحی‌های امروزی امکان تحقق صوت غنایی را به حداقل ممکن می‌رساند. در یک رویکرد جریان شناسی، اگر رأی برخی فقهای متقدم، مانند صاحب جواهر یعنی صوت مطرب، فارغ از قید لهوی بودن ملاک قرار گیرد، مشروعیت برخی فرازهای تلاوت‌های موجود با شبهه مواجه می‌شود. مثلاً حس خلسه‌وار و گاه کف‌زدن مستمع، متأثر از نغمه‌پردازی افراطی در برخی تلاوت‌ها که نمونه‌های عینی آن در کتاب قتلی القرآن ثعلبی یا روایتی از کتاب شریف کافی آمده همان صوت مطربی است که موضوع حرمت شرعی قرار می‌گیرد. پس حالت خفّت و سبکی شدید قاری و مستمع، همان طربی است که از منظر برخی فقهای گذشته، موضوع حرمت تلقی شده و باید از باب احتیاط، از چنین فضای موسیقایی خصوصاً در تلاوت، فاصله گرفت.
ایماندار افزود: بر اساس تعریف عمده فقهای معاصر، اگر صوت مطرب لهوی یا صوت لهوی ملاک حرمت باشد، جمع شدن قید طرب‌انگیزی و تناسب با آواهای مختص مجالس لهوی در تلاوت یا هر کدام از این دو به تنهایی، احتمال اندکی دارد. اما رهبر معظّم انقلاب، موضوع حرمت غنا را صوت «لهویِ مضلّ عن سبیل‌الله» می‌دانند که این اضلال، بر دو نوع اعتقادی و عملی است. اضلال عملی به صوت محرّک و شهوانی اطلاق می‌شود که در این فرض، امکان وقوع آن در تلاوت عادتاً محتمل نیست، اما اگر تعریف معظّمٌ‌له از اضلال اعتقادی را هم منظور نمائیم، برخی از انواع تلاوت‌ها می‌تواند شبهه‌ناک باشد. اضلال اعتقادی در بیان ایشان، به معنای دور شدن از فضائل و سوق یافتن به سرگرمی و بی‌تفاوتی است.
وی افزود: مصداق این نوع صوت مضلّ در تلاوت، می‌تواند با اصالت یافتن نغمه پردازیِ مفرط منطبق باشد؛ یعنی قاری صرفاً آیات قرآن را به میدانی برای تلحین و تنغیم بدل نموده و به عبارتی، با آیات قرآن کریم، تلهّی نماید بدون این که کلام و قداست آن برای او موضوعیت داشته باشد! از این رهگذر، تحذیر و شبهه نمودن رهبر معظّم انقلاب نسبت به برخی تلاوت‌ها که در بیانات ایشان مطرح شده، می‌تواند ناظر بر چنین تلاوت‌هایی باشد که قاری را به خط قرمزِ «صوت غنایی مضلّ» نزدیک می‌کند.
ایماندار در پایان گفت: خط قرمزهای تلاوت که باید نسبت به آن‌ها حساسیت نشان داده و هشدار داد. فاصله گرفتن از آداب و الزامات ظاهری و باطنی تلاوت مؤثر و مشروع؛ استماع آواهای غنایی و لهوی خوانندگان به قصد تطبیق بر تلاوت؛ وهن قداست و حرمت کلام وحیانی و تخفیف و تقلیل شأن قرآن و تالی توسط قاری، داخل و خارج از تلاوت؛ موضوعیت یافتن و تقدّم نغمه‌پردازی و تلحین، بر لفظ و معنا؛ ورود به دایره تشبّه به فسّاق و بدعت‌های ناروا از جمله مواردی است که نسبت به این مقوله می‌توان به آن هشدار داد.
نظر شما