خبرگزاری شبستان: از دیدگاه ادیان الهی، عبادت و اظهار بندگی و خضوع در برابر آفریدگار هستی اهمیت ویژه ای دارد و بر این اساس، مکان عبادت از جایگاه والایی برخوردار است. با استفاده از متون اسلامی می توان استتنتاج کرد که چنانچه مساجد با استمداد از دیدگاه های اسلام طراحی و ساخته و استفاده شود دستیابی به سلامت جسمی و روانی مورد نظر مکتب اسلام نیز تسهیل می شود. در واقع بهره گیری از دستورهای جامع نگر و انسان ساز اسلام زمینه ساز اعتلای نقش مساجد در تامین سلامت جسم و روح انسان هاست.
بی شک معماری اسلامی در مقطع خاصی مدیون معماری ایرانی اسلامی یا معماری شیعه است. تاثیر پذیری بسیاری از بناهای عظیم جهان اسلام مانند مسجد الحرام از هنر معماری شیعی در ساخت مسجد نشان دهنده عمق بالای تاثیر گذاری این حوزه در هنر جهان اسلام است. اما امروزه دسته ای از مساجد کشورمان مساجدی هستند که به صورت مستقیم از الگوها و فرم های سنتی تاثیر گرفته اند و شاید در نظر یک بیننده عادی ابتدا این مساجد کاملاً سنتی نیز به نظر برسند اما نکته اصلی این که چنین مساجدی تنها با الگوگیری اقتباس پذیری و حتی تقلید صرفاً از این آثار قدیمی ساخته شدند و با آن که این مساجد دارای بار معنایی که هویت گرا به شمار می رود هستند اما هویت دوران معاصر خود را منتقل نمی کنند.
در گذشته، مساجد با محله و مردم و خانه های اطراف ارتباط نزدیک و زیبایی داشت. اما امروزه این کارکرد در مساجد دیده نمی شود؛ یعنی هر جا واقفی پیدا شود مسجد ساخته می شود. دور از مردم و محیط اجتماعی یا داخل جامعه! با اشاره به شیوه معماری مساجد امروزی متاسفانه آن معماری منسجم و آرام بخش اسلامی در این مساجد دیده نمی شود و همان طور که آدم ها دچار تغییر شدند این دگرگونی به مساجد هموار شده و به سبک من درآوردی رسیده است.
ما دارای بهترین مساجد تاریخی دنیای اسلامی هستیم که این مساجد با مرکز شهرهای تاریخی و خودشان در ارتباطند و بسیاری از خدمات شهری را از این مساجد می گرفتند و هنوز هم این کاربرد ادامه دارد. اما دولت ها روی این سرمایه ویژه سرمایه گزاری نکردند و به جای ساماندهی اطراف این مساجد تاریخی، موقعیت این اماکن را هم تضعیف کردند. مساجد در گذشته کارکردهای بسیاری داشتند که امروز از یاد رفته اند. مسجد یعنی مرکز فعال شهر اسلامی.در شهرهای اسلامی اول مسجد ساخته می شد و سپس شهر به وجود می آمد. در این شرایط مساجد هزار انکارکرد داشتند. اما امروز عده ای مساجد را حاشیه ای می دانند و اعلام کرده اند مسجد به چه دردی می خورد؟ هر کس می خواهد مسجد بسازد خودش دست به کار شود!
بنای عمل پیامبر(ص) بر رعایت سادگی و بی پیرایگی در مسجد با توجه به مصالح و محاسنی است که در این کار نهفته است و آراستن مساجد با تزیینات که در کاخ های پادشاهان و اهل دنیا متداول است منافی ارزش های اسلامی است. از دیگر آثار مثبت «ساده سازی مساجد» آن است که چنان چه این امر به عنوان یک سنت اسلامی همان گونه که در میان مسلمانان صدر اسلام موفق بوده، رایج شود همگان حتی مردم محروم روستاهای دورافتاده نیز قادر خواهند بود با امکانات کمی که در اختیار دارند مسجدی را بنا کنند و بار مسئولیت ترویج و تبیین این سنت اسلامی بر دوش روحانیون و علماست.
مسائل پیشگیری کننده در معماری مساجد
همچنین در معماری مساجد باید مسائل پیشگیری کننده از سرایت بیماری های عفونی نیز مدنظر قرار گیرد چرا که مساجد محل تجمع افراد با سنین متفاوت است و امکان سرایت بیماری های عفونی به طور بالقوه وجود دارد. در معماری مساجد باید تنوع شرایط اقلیمی و جغرافیایی و انطباق بنا با آن مد نظر باشد تا در معرض تخریب و عوارض ناشی از ناسازگاری با وضعیت اقلیمی و جغرافیایی کمتر واقع شوند و به طور شایسته تری استفاده شوند.
در کتاب های فقهی بلند ساختن دیوارهای مسجد و کنگره ای ساختن آن مکروه شمرده است. در مورد چند طبقه ساختن مساجد نیز این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که چنان چه هدف از ساختن طبقات فوقانی، اقامه نماز جماعت در آن ها باشد بایستی فاصله آن طبقات تا امام جماعت بیش از حد متعارف نباشد. در غیر این صورت نماز جماعت کسانی که در طبقه فوقانی به امام جماعت اقتدا کنند بر اساس نظر برخی از فقها دچار اشکال خواهد شد.
نور و تهویه مناسب بر سلامت جسم و نشاط روحی انسان تاثیر دارد لذا در معماری مسجد با طراحی صحیح ساختمان و با تعبیه پنجره های بزرگ در دیوار می توان از نور آفتاب در طول روز برای مدتی طولانی بهره گرفت. در مورد تدارک نور مناسب برای شب ها نیز طراحی شایسته به عمل آید تا نور از بالای سر بتابد؛ زیرا تغییرات ناگهانی نور مورد جمع شدن و اتساع پی در پی مردمک می شود.
ساختمان یک مسجد یک سرمایه، هویت و فرهنگ ملی و مذهبی محسوب می شود و استحکام و مقاوم سازی ساخت و سازها در کشور باید در برنامه ریزی و سیاست گذاری های کلان مسئوولان اجرایی از اولویتی ویژه برخوردار باشد. ایران از جمله کشورهای زلزله خیز است و با وجود این واقعیت متاسفانه بخشی عظیم از مساجد کشور بر اساس ضوابط فنی استوار نیستند.
معماری مساجد می تواند زمینه ساز و تسهیل کننده نیل به اهداف مقدس و انسان ساز در مکان های عبادی باشد و با توجه به متون اسلامی می توان استنتاج نمود که چنان چه مساجد با استمداد از دیدگاه های اسلام طراحی و ساخته و استفاده شود دستیابی به سلامت جسمی و روانی مورد نظر مکتب اسلام نیز تسهیل خواهد شد.
فریبا حیدری
پایان پیام/
نظر شما