به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: نخستین پیش‌همایش از ششمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی، به همت مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی و مشارکت خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) و پژوهشگاه فقه نظام، صبح امروز (سه‌شنبه، ۴ دی ماه) در شهر مقدس قم به میزبانی مدرسه عالی حوزوی ولی امر (عج) برگزار شد.
در این نشست که اختصاص به معرفی کتاب «اصول فقه نظام» داشت؛ حجت‌الاسلام «علی صالحی‌منش» به عنوان دبیر علمی به ارایه مباحثی در مورد این اثر پرداخت و در ادامه آیت‌الله «محسن اراکی» مولف این کتاب و عضو هیات رئیسه مجلس خبرگان رهبری سخنرانی کرد.
در ادامه گزارش (برخط) خبرنگار شبستان از این نشست را می‌خوانید:
آیت‌الله «محسن اراکی» در این نشست با اشاره به ضرورت توجه و پرداختن به فقه نظام، اظهار کرد: از فقه نظام است که فقه کلان را استخراج می‌کنیم در حالی که در بیانات استاد شهید این نوع فقه به فقه اجتماعی تعبیر شده است؛ البته این تعبیر درست است اما در ادامه در مورد تعبیر فقه کلان که اشاره شد توضیح خواهم داد.
عضو هیات رئیسه مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: بدون شک موضوع تکلیف شرعی، انسان بالغ عاقل است که از او به مکلف تعبیر می‌شود؛ دو نوع مکلف داریم. گاهی فعلی با اراده فرد محقق می‌شود و اراده فرد، غَرَض از آن فعل را حاصل می‌کند، مثلا شخصی قصد می‌کند غذا میل کند، بعد از غذا خوردن غرض او حاصل می‌شود؛ همین غذا خوردن گاهی تبدیل به فعل اجتماعی می‌شود اما با این وجود ما به افعالی نظیر غذا خوردن و لباس پوشیدن به عنوان افعال فردی نگاه می‌کنیم؛ از سوی دیگر افعالی داریم که به اراده فرد ممکن نیست و فاعل این فعل نمی‌تواند فرد باشد چراکه ذات فعل جمعی است؛ از سوی دیگر جمعی بودن فعل نیز دو گونه است؛ گاهی جمع شارع است یعنی شارع می‌گوید که این فعل باید جمع یباشد؛ به عبارت دیگر فعلِ فرد مشروط به دیگری می‌شود و باید با هم انجام دهند مثل صلات جمعه که دو شرط دارد اولا باید با امام باشد دوما کسانی که باید پشت سر امام بایستند حداقل باید متشکل از پنج تا هفت نفر باشند.
وی در بخش دیگری از مباحث خود با بیان اینکه برپایی حکومت ذاتا فعل جمعی بوده و تا عده‌ای همراه نشوند اقامه حکومت ممکن نیست، گفت: تکوینا اقامه حکومت فعل جمعی است، البته اینکه در فعل جمعی چه جمعی باید جمع شوند، خود محل بحث است از جمله اینکه خود آن جمع نیز باید دارای خصوصیاتی باشند؛ در روایات ما نکته‌ای آمده مبنی بر اینکه وظیفه رسول آن است خودش سراغ افراد برود و آنها را دعوت کند لذا ممکن است درب خانه‌ها را بزند چنانکه رسول اکرم (ص) خود جلو درب خانه‌های مردم می‌رفت و آنها را دعوت می‌کرد؛ رسول مردم را دعوت می‌کند و اینجا خصیصه رسالتی رسول است که مطرح می‌شود.
امام شریک رسول در همه ادوار است
آیت‌الله اراکی تصریح کرد: از روایات استفاده می‌کنیم که (رسول بما هو رسول) هر حکمی که دارد شامل امام هم می‌شود به این معنا که امام شریک رسول در همه ادوار است، در نتیجه رسول امت ایجاد می‌کند و زمانی که امت ایجاد شد کار رسول تشکیل جامعه است؛ وقتی این اتفاق افتاد یک سری تکالیف برای جامعه و امت ایجاد می‌شود؛ وقتی رسول پیمان گرفت و این امت شکل گرفت بسیاری از تکالیف به امت تعلق گرفته و رسول و امت یک مجموعه واحد می‌شوند؛ در نتیجه تعبیر آیه «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...» و به ویژه منظور از لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ این است که اقامه قسط اجتماعی تنها با امام حاصل نمی‌شود بلکه مقصود آن است که این تکلیف به جمع تعلق می‌گیرد نَه صرفا فرد و این پس از تشکیل امت است؛ یکبار با خودم فکر می‌کردم که چرا در قرآن حضرت موسی (ع) به فرعون فرمود که بنی‌اسراییل را با من بفرست و آزاد کن؛ در واقع شاید بیشتر از آنکه موسی (ع) فرعون را دعوت کرده باشد از او خواست که بنی اسراییل را آزاد کند و دلیل این بود که می‌خواست امت تشکیل دهد و تشکیل امت هم داد و چون این اتفاق افتاد توانست بر فرعون پیروز شود.
مهمترین فقهی که امروز باید به آن بپردازیم فقه اجتماعی است
وی با تاکید بر این مساله که مهمترین فقهی که امروز باید به آن بپردازیم فقه اجتماعی است، ادامه داد: این فقه اجتماعی است که اغراض دین را محقق می‌کند؛ ما از این تکالیف اجتماعی، تعبیر کلان را داریم چراکه می‌گوییم مکلف به عنوان بخشی از جامعه باید این تکالیف را انجام دهد مثل اقامه عدل، نصرت امام و بسیاری از تکالیف دیگر که در کتاب اصول فقه نظام آمده است؛ مثال دیگر احکامی است که در اقامه عدل وجود دارد یا مقوله اقتصاد که صرفا با عدل محقق نمی‌شود چراکه ذاتا فعل اجتماعی است.
عرصه فقه نظام در کنار فقه سنتی تکالیف فردی و اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهد
حجت‌الاسلام صالحی‌منش، با بیان اینکه کتاب «اصول فقه نظام» سال گذشته در شمارگان پنج‌هزار نسخه با نگاهی جدید و با موضوعی که تا به امروز کمتر مورد توجه بوده است، روانه بازار نشر شد، اظهار کرد: در سالهای اخیر عنوان فقه نظام به ویژه در حوزه‌های علمیه و سایر مجامع علمی عنوانی پرتکرار بوده که توجه‌ها را به خود جلب کرده است؛ عرصه فقه نظام، عرصه‌ای است که در کنار فقه سنتی به بیان تکالیف فرد در زندگی اعم از تکالیف فردی و اجتماعی می‌پردازد؛ یعنی تکالیفی که در آن صرفا موضوع فرد مطرح نیست بلکه جامعه مطرح است.
فقه نظام جامع فقه ۱۴۰۰ ساله شیعه است
وی ادامه داد: فقه نظام موضوع جدیدی نیست بلکه جامعِ فقه ۱۴۰۰ ساله شیعه است و به تناسب نیازهای روز شکل گرفته است، همان‌طور که در تاریخ فقه شیعه می‌بینیم تطور فقه شیعه همواره متناسب با نیازهای جامعه‌ی متفقهان و عمل‌کنندگان به فقه جعفری دچار تحولاتی شده است تا بتواند پاسخگوی نیازهای بروز باشد و امروزه نیز با پدید آمدن نیازهای جامعه اسلامی؛ سوالات بیشماری در حوزه تکالیف اجتماعی و حکومتی به سمت فقیهان گسیل شده است، طبیعتا این دست از سوالات عنایت و توجه خاص را چه در ناحیه موضوع و چه از نظر محمول می‌طلبد، در نتیجه شارع مقدس انتظار دارد چه به لحاظ روش‌شناسی و چه از نظر شیوه استنباط این ابعاد مورد توجه باشد.
دبیر گروه فقه نظام سیاسی پژوهشگاه فقه نظام افزود: با توجه به آنچه که اشاره شد کتاب «اصول فقه نظام» در صدد پاسخ به روش‌های استنباط در حوزه مسایل فقه کلان یا فقه نظام است که هر دو اشاره به یک واقعیت دارد و شاید دقت تعبیر فقه کلان، در مورد این بحث بیشتر هم باشد؛ به هر حال سوالات جدید فقهی گاهی نیازهای جدید اصولی را همراه خود دارد که این نیازها باید به شکل جدیدی پاسخ داده شود تا محققان و پژوهشگران عرصه فقه نظام دست‌شان در این عرصه باز شود و بتوانند با تکیه بر این قواعد اصولی و روش‌شناسی مسایل جدید را پاسخگو باشند.
وی گفت: افرادی که با فکرِ اصولیِ آیت الله محسن اراکی آشنا هستند می‌دانند نگاهی که استاد در تقسیم‌بندی مباحث اصول دارد جدید است، از امتیازات این نگاه نوین آن است که بسیاری از مسایل با توجه به جانمایی دقیقی که دارند کمک به حل مسایل کرده و جلو بسیاری از مغالطات در دانش اصول از حیث روش‌شناسی را می گیرند؛ این دست از مولفه‌ها و تقسیم‌بندی‌ها در کتاب اصول فقه نوین (جلد اول) تالیف آیت‌الله اراکی به تفصیل مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته که این تقسیم‌بندی مبتنی بر رویکردی است که شهید آیت الله صدر داشتند، به بیان دیگر شهید صدر آن را پی‌ریزی و آیت‌الله اراکی پیگیری کردند؛ اصل این مطلب آن است که دانش اصول به دو عرصه اساسی می‌پردازد یکی عرصه دلالتِ ادله شرعی و دیگری عرصه دلیلیتِ ادله شرعی و اثبات دلیل بودنِ دلیل و اثبات دلالتِ دلیل که حجیت در هرکدام از این دو عرصه معنای اختصاصی خود را دارد؛ در مباحث دلالت گاهی دلالت لفظی است و گاهی از دلالت ادله غیرلفظی بحث می‌شود؛ از سوی دیگر در مباحث اثبات دلیل شرعی، باز هم ادله اثبات‌کننده حکم شرعی واقعی خواهد بود، از سوی دیگر ادله اثبات‌کننده حکم شرعی ثانوی به معنای حکم ظاهری که خود دارای مباحث مختلفی است که این کلیت نگاه آیت الله اراکی به مباحث اصولی است؛ بنابراین در کتاب «اصول فقه نظام» اعتنای منطق کتاب بر همین تقسیم‌بندی است که اشاره شد و مباحث اثر در پنج عنوان کلی بیان شده است.
نظر شما