نخستین همایش «رودکی و پیوندهای فرهنگی ایران و تاجیکستان»

به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، امروز چهارشنبه، ۵ دی ۱۴۰۳ نخستین همایش «رودکی و پیوندهای فرهنگی ایران و تاجیکستان» با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و سفیر تاجیکستان در مشهد به کار خود پایان داد.

فرصتی برای تعمیق پیوندهای فرهنگی ایران و تاجیکستان

در ابتدای این مراسم، حمیدرضا دانش‌ناری، مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی دانشگاه فردوسی مشهد برگزاری همایش رودکی، ضمن خیرمقدم به حضار و ارائه گزارشی از اهداف و اهمیت این همایش، به تقویت پیوندهای فرهنگی میان ایران و تاجیکستان تأکید کرد.

حمیدرضا دانش‌ناری سخنان خود را با ذکر شعری رودکی آغاز کرد و با ابراز خوشحالی از حضور شخصیت‌های علمی و فرهنگی اظهار کرد: حضور وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری، جناب آقای دکتر حسین سیمایی‌صراف، در نخستین حضور خود در دانشگاه فردوسی مشهد همزمان با برگزاری این رویداد بین‌المللی را به فال نیک می‌گیرم و قدردان ایشان هستم. همچنین از حضور سفیر محترم تاجیکستان در جمهوری اسلامی ایران و استادان سرشناس تاجیکستانی که یاد و بوی جوی مولیان را در این خطه عطرآگین ساختند، تشکر می‌کنم.

وی از استاد محمدجعفر یاحقی، رئیس همایش و دکتر سلمان ساکت، دبیر علمی این رویداد، به خاطر تلاش‌های ارزشمندشان تقدیر کرد و افزود: این همایش عرصه‌ای برای بزرگداشت رودکی و تقویت پیوندهای فرهنگی میان ایران و تاجیکستان است.

نقش همایش در تعمیق روابط علمی و فرهنگی

مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی دانشگاه فردوسی مشهد، برگزاری این همایش را فرصتی برای تعمیق روابط علمی و فرهنگی دو کشور دانست و تاکید کرد: حضور وزیر علوم و سفیر تاجیکستان نشان‌دهنده عزم جدی جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان برای گسترش مناسبات علمی و فرهنگی است. دانشگاه فردوسی مشهد با درک عمیق از مسئولیت‌های خود در عرصه مناسبات بین‌المللی، همواره تلاش می‌کند تا پیشگام در ارائه ایده‌های نو و گسترش همکاری‌های علمی باشد.

دانش‌ناری ضمن ابراز قدرانی از حمایت‌های بی‌دریغ نهادهای همکار در برگزاری این همایش تصریح کرد: مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، انجمن دوستی ایران و تاجیکستان، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و خردسرای فردوسی، نقش مؤثری در برگزاری این رویداد داشتند. همچنین از همکارانم در مدیریت همکاری‌های علمی بین‌المللی دانشگاه فردوسی مشهد که با تلاش شبانه‌روزی شرایط برگزاری این همایش را در سخت‌ترین شرایط فراهم کردند، سپاسگزارم.

آینده‌ای روشن برای همکاری‌های علمی

وی در پایان ضمن ابراز امیدواری برای آینده همکاری‌های علمی و فرهنگی ایران و تاجیکستان، بیان کرد: ین همایش می‌تواند سرآغازی برای دورانی نو در تعاملات دو کشور باشد. مدیریت همکاری‌های علمی بین‌المللی دانشگاه فردوسی مشهد با آگاهی از چالش‌ها، آماده است تا در جهت گسترش مناسبات علمی و فرهنگی، پیشگام باشد. همان‌طور که رودکی گفته است:"ریگ آموی و درشتی راه او؛ زیر پایم پرنیان آید همی"

گسترده شهرت رودکی جهانی است

حسین سیمایی صراف، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: ایران و همسایگان فارسی زبانش در شمول ایران فرهنگی قرار دارند که پرچمدار آن، رودکی پدر شعر فارسی است.

وی  افزود: گستره شهرت رودکی نه فقط در جغرافیای کشورهای فارسی زبان، بلکه فراتر از مرزهاست و زمینه ساز توسعه فرهنگ و ادب این کشورها شده است.
وی ادامه داد: عقل گرایی، دین و جریان حکمت در اسلام متعلق به ایران فرهنگی است و گزاف نیست اگر بگوییم تمدن اسلامی بدون ایران فرهنگی وجود نمی یافت.
وزیر علوم گفت: سیاست جدید این وزارتخانه، توسعه روابط و دیپلماسی علمی اعضای ایران فرهنگی است و این موضوع را اولویت خود قرار داده است.
سیمایی صراف کمرنگ شدن زبان و ادب فارسی در برخی از گروه های سنی را خطرناک دانست و اضافه کرد: نسل Z با وجود این که خوبی های فراوانی دارند ولی با زبان و ادب فارسی مانوس نیستند و گاهی برخی از آنها نمی توانند فارسی را روان بخوانند که البته باید مورد توجه قرار گیرد.

اهمیت تاریخی و ادبی رودکی

در ادامه جعفر یاحقی، رئیس نخستین همایش «رودکی و پیوندهای فرهنگی ایران و تاجیکستان» در اختتامیه این همایش، رودکی را پیوندگر اصلی زبان فارسی و نماینده‌ای از فرهنگ مشترک ایران و تاجیکستان معرفی کرد.

وی ادامه داد: رودکی معمار اصلی زبان فارسی است. هرجا که این زبان حضور داشته باشد، از ایران و تاجیکستان تا افغانستان، هند و حتی میان فارسی‌زبانان پراکنده در جهان، میراث رودکی مشهود است. این همایش فرصتی برای بررسی عمیق‌تر این پیوندهای فرهنگی و گسترش تعاملات فرهنگی بین دو کشور است.

رئیس نخستین همایش «رودکی و پیوندهای فرهنگی ایران و تاجیکستان» با تأکید بر جایگاه منحصربه‌فرد رودکی در ادبیات فارسی، خاطرنشان کرد: رودکی شاعری است که حتی با وجود محدود بودن تعداد اشعار باقی‌مانده از او، تأثیری بی‌همتا در ادبیات فارسی گذاشته است. آثار او، شامل چند قصیده، غزل، رباعی و قطعات پراکنده، بنیان‌گذار بسیاری از قالب‌ها و اندیشه‌های شعری است که بعدها شاعران بزرگی مانند فردوسی، سعدی، حافظ و خیام از آن الهام گرفته‌اند.

یاحقی تاکید کرد: اگر تعداد ابیات رودکی را در یک کفه ترازو بگذاریم و تعداد کتاب‌ها و مقالات نوشته‌شده درباره او را در کفه دیگر، مقالات و کتاب‌ها سنگین‌تر خواهد بود. هیچ شاعر دیگری چنین سعادتی نداشته است.

رودکی و ارتباط فرهنگ‌های پیش و پس از اسلام

وی درباره نقش تاریخی رودکی در ادبیات فارسی بیان کرد: رودکی نخستین شاعری بود که توانست ارتباط ادبیات پیش از اسلام را با دوران پس از اسلام به‌خوبی برقرار کند. شعر فارسی در دوران پیش از اسلام در خدمت موسیقی بود، اما رودکی این سنت را با رویکردی نوین تغییر داد و آن را به اصالت و استقلال رساند. در دوره سامانیان، که حامی اصلی ادبیات فارسی بودند، رودکی توانست شعر فارسی را به اوج برساند و به الگویی برای شاعران پس از خود تبدیل شود.

خردورزی و شادمانی؛ مفاهیم کلیدی در اشعار رودکی

رئیس نخستین همایش «رودکی و پیوندهای فرهنگی ایران و تاجیکستان»، محور اصلی اشعار رودکی را خردورزی و شادمانی دانست و تصریح کرد: رودکی پرچم خردمندی را در زبان فارسی برافراشت، همان‌گونه که فردوسی بعدها این مسیر را در شاهنامه ادامه داد. خرد، شادی، انسان‌دوستی و دعوت به دوستی و تعامل از پیام‌های اصلی اشعار رودکی هستند. این مضامین در اشعار پراکنده‌ای که از او به‌جا مانده، به‌وضوح نمایان است.

یاحقی با انتقاد از برداشت‌های نادرست از مفهوم شادی در فرهنگ ایرانی افزود: رودکی شادی را به‌عنوان یک مفهوم فلسفی و عمیق مطرح کرد، اما ما در ایران به‌درستی این مفهوم را درک نکرده‌ایم. تاجیکستان، اما در این زمینه موفق‌تر بوده و مردم آن کشور همچنان شادی را به معنای مثبت آن تجربه می‌کنند.

رودکی؛ پلی میان ادبیات و موسیقی

یاحقی همچنین به تأثیر رودکی در پیوند ادبیات و موسیقی اشاره کرد و گفت: رودکی شاعری بود که موسیقی و شعر را به شکلی هنرمندانه به یکدیگر متصل کرد. این ارتباط در اشعار او کاملاً مشهود است. متأسفانه ما در ایران کمتر به این جنبه از میراث او پرداخته‌ایم، درحالی‌که دوستان ما در تاجیکستان، به‌ویژه در آکادمی موسیقی، کارهای پژوهشی ارزنده‌ای انجام داده‌اند.

پیوند فرهنگی ایران و تاجیکستان

یاحقی، این همایش را فرصتی برای گسترش روابط فرهنگی و ادبی میان ایران و تاجیکستان دانست و خاطرنشان کرد: ما باید از ظرفیت‌های رودکی برای تعمیق روابط فرهنگی استفاده کنیم. دانشگاه فردوسی مشهد آمادگی دارد تا تورهای علمی و فرهنگی به تاجیکستان برگزار کند و زمینه آشنایی دانشگاهیان ایرانی با فرهنگ تاجیکستان را فراهم کند. ما نیازمند شناخت بهتر از مردم و فرهنگ تاجیکستان هستیم.

وی با اشاره به تجربیات شخصی خود در سفر به تاجیکستان ادامه داد: احساس می‌کنم که پس‌کوچه‌های دوشنبه را از مشهد بهتر می‌شناسم. تاجیکان مردمانی مهربان و مهمان‌نواز هستند و ارتباط با آنان می‌تواند درس‌های بزرگی برای ما به همراه داشته باشد.

ضرورت پژوهش درباره رودکی

رئیس نخستین همایش «رودکی و پیوندهای فرهنگی ایران و تاجیکستان» تأکید کرد: رودکی عصاره فرهنگ چند هزار ساله ایرانی است. اشعار او، پلی میان ادبیات پیش از اسلام و دوران اسلامی است و بسیاری از شاعران بزرگ ما، از جمله فردوسی، سعدی و حافظ، وام‌دار اندیشه‌های او هستند. مطالعه و تحلیل دقیق‌تر اشعار و اندیشه‌های رودکی می‌تواند دستاوردهای فرهنگی و ادبی بزرگی به همراه داشته باشد.

یاحقی در پایان سخنان خود، رودکی را نماد پیوند فرهنگی میان ایران و تاجیکستان دانست و گفت: این همایش فرصتی است برای تأکید بر اشتراکات فرهنگی و زبانی دو ملت. رودکی، شاعری که از خورشید خراسان برخاست، همچنان پلی برای ارتباطات عمیق‌تر میان ایران و تاجیکستان است.

ما باید از این فرصت برای گسترش روابط فرهنگی و ادبی بهره بگیریم و مسیر رودکی را در تقویت زبان فارسی ادامه دهیم.

هنر و فناوری؛ پیوندی ضروری

سپس امید رضایی فر رئیس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با تأکید بر اهمیت تعاملات فرهنگی ایران و تاجیکستان تصریح کرد: این نشست فرصتی است برای نزدیکی فرهنگی میان دو کشور. امیدواریم این جلسات گام مناسبی برای تقویت پیوندهای فرهنگی و اهداف مشترک دو ملت باشد.

وی با اشاره به جایگاه رودکی در تاریخ ادبیات فارسی افزود: همان‌طور که برای هر نقاشی یک رنگ لازم است، برای شعر و ادبیات هم زبان مناسب ضروری است. رودکی، نقاشی بود که این رنگ را آفرید و فضایی نو برای شعر فارسی ایجاد کرد. او نمونه‌ای از هنری است که از دل نوآوری‌های زمانه‌اش شکل گرفت و به فرایندی فراتر از نوآوری، یعنی هنر، تبدیل شد.

رئیس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی با اشاره به اهمیت همگرایی علوم و فناوری‌ها در دنیای امروز تصریح کرد: متأسفانه ما در ایران، بیشتر از فناوری صحبت می‌کنیم تا تعالی آن. درحالی‌که باید به سمت تبدیل فناوری به هنر حرکت کنیم. رودکی نمونه‌ای است که با تلفیق شعر، موسیقی و آواز، هنری خلق کرد که نوآوری زمانه‌اش را به تعالی رساند. این مسیر، امروز هم برای ما درس‌آموز است و می‌تواند در فناوری‌های نوین مثل نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و علوم شناختی به کار رود.

رودکی، پیشگام در ترکیب و تلفیق هنرها

رضایی با تأکید بر تلفیق دانش‌های مختلف خاطرنشان کرد: رودکی در چارچوب شعر، موسیقی و آواز توانست نوآوری‌های زمانه خود را به یک هنر ماندگار تبدیل کند. این ترکیب و تلفیق، همان چیزی است که در دنیای امروز به آن نیاز داریم. کشورهای توسعه‌یافته با رویکرد فناوری‌های همگرا به این هدف نزدیک شده‌اند. ما هم باید با ترکیب دانش‌های مختلف و ایجاد یک نظریه قوی، به سمت این تلفیق حرکت کنیم.

وی با اشاره به کمبودهای موجود در نظریه‌پردازی افزود: بالاتر از مراحل فناوری و تلفیق، ما نیازمند یک نظریه قوی هستیم. نظریه‌پردازی، حلقه مفقوده‌ای است که باید برای تکمیل زنجیره تعالی از رودکی تا سعدی و حافظ، روی آن کار کنیم.

توسعه زبان فارسی؛ یک ضرورت فرهنگی

رئیس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی از کاهش کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های جهان پس از کرونا ابراز نگرانی کرد و گفت: تعداد کرسی‌های اعزامی ما به ۲۱ یا ۲۲ مورد کاهش یافته است. این شرایط، یک نهضت جدید و هم‌افزایی توانمندی‌های مختلف را می‌طلبد. ما باید با مشارکت دانشگاه‌های پیشرو مانند دانشگاه فردوسی مشهد، در این زمینه فعالیت بیشتری داشته باشیم.

در پایان این سخنرانی، رضایی از حضور سفیر تاجیکستان و اساتید این کشور قدردانی کرد و افزود: تلاش‌های دانشگاه فردوسی مشهد در برگزاری این نشست و تداوم ارتباطات فرهنگی، قابل تقدیر است. امیدواریم این تعاملات به نتایج ملموس و پایداری برای دو ملت منجر شود.

رودکی؛ پایه‌گذار شعر فارسی

نظام‌الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان نیز در این رویداد گفت: این همایش، بستری مناسب برای دیدار و هم‌اندیشی اساتید و فرهیختگان دو کشور فراهم کرده است. به حکم گفته استاد رودکی، هیچ شادی نیست اندر این جهان برتر از دیدار روی دوستان.

وی در ایران با اشاره به مقام والای رودکی تصریح کرد: رودکی، شاعر راهگشای شعر فارسی است که انواع گوناگون شعری، چون قصیده، غزل، قطعه و رباعی را در بهترین و رساترین صورت خلق کرد. او به‌عنوان پدر شعر فارسی، راهی را گشود که شاعران پس از وی، آن را ادامه دادند.

زاهدی دوران سامانیان را دوره‌ای طلایی در تاریخ و تمدن ایران زمین پس از اسلام دانست و افزود: این دوره، زمان احیای زبان فارسی و تجدید حیات اسطوره‌ها و حماسه‌های ایرانی بود که آثار رودکی نماینده شاخص آن محسوب می‌شود.

تداوم روابط ادبی ایران و تاجیکستان

سفیر تاجیکستان تأکید کرد: که آثار رودکی نه‌تنها آغازگر دوره‌ای جدید در ادبیات فارسی است، بلکه نقطه عطفی در روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان نیز به شمار می‌آید.

وی با بیان اینکه تاجیکان، سامانیان را بنیان‌گذار نخستین دولت متمرکز تاجیکی می‌دانند، خاطرنشان کرد: از دوره سامانیان تا کنون، پیوندهای ادبی و فرهنگی میان ایران و تاجیکستان بر پایه اشتراکات زبانی و فرهنگی توسعه یافته است.

پیشنهادهای سفیر برای تقویت رودکی‌شناسی

سفیر تاجیکستان در ایران با اشاره به ضرورت پژوهش‌های بیشتر درباره رودکی و دوره سامانیان، پیشنهادهایی را مطرح کرد: همگام‌سازی روز بزرگداشت رودکی در ایران و تاجیکستان: وی خواستار بررسی و هماهنگی میان تاریخ بزرگداشت رودکی در دو کشور شد. تهیه دیوان کامل رودکی: زاهدی بر لزوم تدوین دیوانی جدید بر مبنای نسخه‌های خطی قدیمی تأکید کرد و این اقدام را در گرو همکاری رودکی‌شناسان ایران و تاجیکستان دانست. تحقیق در آثار شاعران هم‌عصر رودکی: او پیشنهاد کرد مجموعه‌ای جامع از احوال و اشعار بیش از ۸۰ شاعر هم‌دوره رودکی تهیه شود. بررسی شاعران عربی‌زبان دوره سامانیان: زاهدی تصریح کرد که تحقیق در احوال شاعران عربی‌زبان این دوره، که محتوای آثارشان برگرفته از فرهنگ ایرانی و تاجیکی است، به تکمیل تصویر شعر و ادب دوره سامانیان کمک می‌کند.

تأکید بر نقش دانشگاه‌ها

زاهدی از دانشگاه فردوسی مشهد برای میزبانی این همایش قدردانی کرد و گفت: دانشگاه‌ها می‌توانند با برگزاری برنامه‌های مشترک، نقش مؤثری در تقویت روابط فرهنگی و ادبی میان دو کشور ایفا کنند.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد که با تلاش‌های مشترک، پژوهش‌های رودکی‌شناسی و تقویت روابط فرهنگی میان ایران و تاجیکستان به نتایج درخشانی برسد.