به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: نخستین همایش ملی «هنر از منظر اندیشه اسلامی اندیشمندان مسلمان» صبح امروز (دوشنبه، ۱۰ دی ماه) با حضور حجت‌الاسلام «عبدالحسین خسروپناه» دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و سردار «محمدرضا نقدی» معاون هماهنگ‌کننده سپاه در فرهنگستان هنر برگزار شد.
در ابتدای این همایش «جلال غفاری قدیر» با بیان اینکه سال گذشته نشست‌های متعددی در رابطه با موضوع همایش برگزار شد، اظهار کرد: امروز مساله ما جنگ هنر و رسانه است و به طور جدی با این عرصه درگیر هستیم و دستاوردی نخواهیم داشت مگر آنکه از لایه‌های نظری، حکمی و فلسفی وارد ماجرا وارد شویم.
رییس دانشکده هنر و رسانه دانشگاه جامع امام حسین(ع) ادامه داد: در نشست‌هایی که برگزار شد تلاش کردیم تا نگاه فلاسفه خودمان را در نسبت با فلاسفه غربی و نگاه فلاسفه غرب با هنر بررسی کنیم؛ به هر روی امروز دنیایی داریم که در آن بیش از پیش به حوزه اندیشه فلسفی در عرصه هنر نیاز داریم، مساله تشویق و ترغیب تفکر در نظریه هنر در اندیشه اسلامی و جهت‌یابی و اصلاح حرکت‌های هنری در نگاه اسلامی، تقویت انتشار مقاله در عرصه اندیشه هنر و مبانی تئوریک هنر از منظر اسلامی اهمیت داشت که ذیل فعالیت‌های همایش به آن توجه کردیم، همچنین آسیب‌شناسی فلسفی هنرهای مدرن چراکه پشتوانه فلسفی ما حکم می‌کند با نگاهی فلسفی به مساله هنر توجه کنیم.
غفاری قدیر گفت: از برکات این سلسله جلسات شاید این باشد که اندیشمندان فرهیخته در عرصه هنر را شناسایی و شبکه‌سازی کنیم، مساله بعد منابع علمی است، همچنین مساله سرفصل دروس و ارایه آنها در منابع دانشگاه‌ها بسیار اهمیت دارد از این جهت که منابع بسیاری که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود با این پیشینه تفاوت دارد.
در ادامه این همایش «محمدرضا حسنایی» دبیر علمی همایش ملی هنر از منظر اندیشه اسلامی اندیشمندان مسلمان، با بیان اینکه آشنایی با مفهوم هنر در اندیشه متفکران مسلمان منجر به شکل‌گیری و برگزاری این همایش شد، اظهار کرد: قطعا بدون تعریف هنر از دیدگاه اندیشمندان مسلمان، هنر به ویرانه شباهت خواهد داشت؛ ما در راستای برگزاری این نشست ۲۲ پیش نشست در سطح دانشگاه‌های کشور برگزار کردیم، امروز آنچه برگزار می‌شود با بیش از ۱۱۰ مقاله دریافتی همراه است و بسیاری از دستاوردهای همایش به صورت چاپی ارایه خواهد شد؛ ضمن اینکه سال آینده همایش دوم در سطح بین‌المللی برگزار خواهد شد.
در بخش دیگری از این نشست حجت‌الاسلام «عبدالحسین خسروپناه» ضمن قدردانی از برگزاری این همایش به تفاوت میان هنرِ حِکمی و هنر مدرن، گفت: به تعبیری می‌توان نسبت میان هنر سنتی و حِکمی با هنر مدرن را مورد توجه قرار داد، وقتی صحبت از هنر است همه عرصه هنر اعم از هنرهای نمایشی، تجسمی، هنرهای آوایی، تجسمی و ... را شامل می‌شود، مساله دوم اینکه اندیشمندانی که در عرصه هنر سخن گفتند بسیارند و آثار متعددی منتشر شده است؛ ضمن اینکه در حوزه فلسفه هنر با استفاده از آثار اندیشمندان اسلامی و البته غربی آثار متعددی ارایه شده است البته در عرصه فقه هنر نیز کارهای مختلفی انجام شده و هنر از دیدگاه حکمت متعالیه، هنر از نگاه ابن سینا و... بررسی شده است لذا ما در آغاز راه نیستیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: آنچه اهمیت دارد این است که وقتی به اندیشه صحیح هنر دست یافتیم آن را در حکمرانی هنر پیاده کنیم؛ من بیشترین خلایی که در این عرصه احساس می‌کنم در نسبت حکمت هنر با حکمرانی هنر است، البته کارهای بسیاری انجام شده است حتی قبل از انقلاب و از جمله موسسه حکمت و فلسفه آثار متعددی را منتشر کرده بود و بعد از انقلاب نیز آثار فراوانی منتشر شد.
وی افزود: در کل تمدن بشری ما از سه نوع هنر برخورداریم؛ نخست هنر سنتی، دوم هنر مدرن و سوم هنر حِکمی؛ هنر سنتی نیز اقسامی دارد و در مسحیت عمدتا در قرون وسطا معنا داشته است؛ از سوی دیگر در شرق آسیا و عمدتا در هند و چین هنر مبتنی بر آموزه‌های آنان و نظرات آیین کنفسیسوس، آیین بودا و هندوئیسم استوار شده بود؛ من در مجموع به هنری که در این سنت‌هاست اشاره می‌کنم، البته هنری که در قرون وسطا به کار می‌رفت مبتنی بر ایمان‌گرایی بود و ایمان نیز تاکید بر عقل معاد داشت و با عقل معاش و عقل دنیاساز کاری نداشت؛ البته وقتی در قرون وسطا «توماس آکویینی» آمد، چنین شد، در سنت قرون وسطایی ابتدا عقل حاکم بر هنر، عقل معاد بود و بعد عقل نظری هم با آن پیوند خورد اما دیگر خبری از عقل معاش در قرون وسطا نبود.
حجت‌الاسلام خسروپناه اظهار کرد: تا جایی که آیین‌های شرقی را مطالعه کردم در آنها نیز عمدتا دغدغه عقل معاد وجود داشته است یعنی عقل سازنده حیات پس از حیات دنیوی؛ به این معنا که چه هنری داشته باشیم تا حیات پس از مرگ آباد شود؛ در هر صورت رنسانس در اواخر قرن پانزدهم اتفاق افتاد و واژه مدرن مطرح شد که ما این واژه را به غلط تحت عنوان جدید و تجدد ترجمه می‌کنیم؛ سنت قرون وسطایی مبتی بر ایمان‌گرایی در دوران مدرن بود که این عقل ایمان‌گرا کنار رفت و به جای آن عقل معاش آمد و البته برخی چون «ایمانوئل کانت» عقل علمی را با عقل معاش پیوند داد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با بیان اینکه مسیحیت اعم از کاتولیک، ارتودکس و پروتستان قوام‌اش به موسیقی و نقاشی است، افزود: مثلا یک رهبر ارتودکسی برای نشان دادن رهبری خود موسیقی و آوازی که ساخته را نشان می‌دهد و جایگاه جاثلیق بودن خود را به این شکل نشان می‌دهد؛ یکی از مثال‌هایی را که می‌توان نسبت به دوره‌های گذشته در غرب و هنر نقاشی مطرح کرد نقاشی «میکل آنژ» در موزه واتیکان است که در موردش می‌گویند این نقاشی آواز نقاشی مدرن است در حالی که نقاش این اثر مسیحی کاتولیک بود نه پروتستان.
وی با اشاره به اینکه هنر قرون وسطا مبتنی بر ایمان‌گرایی بود و «توماس آکویناس» عقل عملی را با عقل نظری پیوند داد، گفت: نهایتا عقلی که میتواند سکولاریزاسیون را تحقق ببخشد عقل معاش است، اصالت فاعل شناسای انسانی عقل سازنده دنیاست، پس هنر مدرن، سینمای مدرن با عقل معاش پیوند دارد و طبیعتا گوهر و رکن هنر که همان تخیلی است که مولد زیبایی خواهد شد ایجاد نمی‌شود؛ اساسا هنر با تخیلی ایجاد می‌شود که مولد زیبایی است، این هنر در دوره قرون وسطا مبتنی بر عقل معاد بود و در دوره مدرن مبتنی بر عقل معاش، لذا تخیل را نمی‌توان از هنر جدا کرد گوهر هنر با تخیل است و کسی که بخواهد تخیل را از هنر جدا کند پارادوکسیکال است و آنچه که ارایه می‌شود اصلا دیگر هنر نخواهد بود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: دوره تمدن اسلامی هنرهای ما مبتنی بر حکمت بود؛ حتی موسیقی ما و سازهایی چون رباب، سنتور، نی و...، دستگاه های مختلف موسیقی ایرانی، معماری ما دقیقا مبتنی بر حکمت اسلامی بودند، بنابراین اساسا اقسام هنر در دوره تمدن اسلامی مبتنی بر حکمت بوده است.
وی ادامه داد: مساله دیگر در مورد هنر حِکمی آن است که توجه به مولفه حکمت در قرآن داشته باشیم، اینجا منظور از حکمت فلسفه نیست، ما در حکمت قرآنی مولفه‌های مختلفی را متوجه می‌شویم، خداوند در قرآن می‌فرماید: «یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ» (حکمت را به هر کس بخواهد می دهد، و آنکه به او حکمت داده شود، بی تردید او را خیر فراوانی داده اند، و جز صاحبان خرد، کسی متذکّر نمی شود)؛ در اینجا حکمت با اولوالالباب پیوند خورده است؛ «لُب» خرد ناب است یعنی اگر عقل نظری و عقل عملی و عقل معاش با یکدیگر جمع شوند حاصل آن لب می‌شود؛ هنر ما اعم از معاری، موسیقی، خوشنویسی، هنرهای تجسمی، نمایشی و ... اگر در عقل نظری و عملی باشد می شودلُب؛ پس فرق هنر سنتی و هنر قرون وسطایی و هنر مدرن در منشا تخیل است.
وی افزود: هنرمندان ما اگر ساز موسیقی ساختند، اگر دستگاه موسیقی ذیل ریاضیات ساختند، اگر مسجد جامع ساختند و ... همه این هنرها با حکمت عجین بوده است، چون حکمت با اولوالباب ارتباط داشته است.
در ادامه این همایش «مجید شاه حسینی» با بیان اینکه هنر اسلامی و هنرمندان مسلمان موضوع بسیطی هستند که تا سالها جای بحث دارند، افزود: به باور من عقل در هنر دینی عقل متصل است، عقل در تعریف یونانی اگر خرافه‌زدایی و اسطوره‌زدایی شود عقل منفصل خواهد شد، مدلی که بعد از دوران رنسانس و عصر روشنگری باب شد و آنچه که دکارت مطرح کرد یعنی شکاکیت؛ لذا گویی باید معرفت از صفر بازتولید و بازتعریف شود که بعد از رنسانس هم این تعریف آمد.
رییس فرهنگستان هنر ادامه داد: ثمره هنر یونانی شرک است، کافی است نگاهی به هنر در یونان باستان نگاه داشتیم، تراژدی در واقع ستیزِ انسان فانی با تقدیر اِلهگان اُلَمپ بود که همواره نیز به خدایان می‌باختند و اتفاقا هرچه زکاوت بیشتری داشتند شکست سخت‌تری می‌خوردند، جهان یونانی یعنی انسان تنها مانده در جبز خدایان لذا از ضروری‌ترین کارهایی که باید انجلم دهیم یونانی‌زدایی از هنر ایرانی اسلامی است؛ البته کسانی بودند که سعی داشتند میان این دو آشتی برقرار کنند اما ماهیت هنر یونان ایلیاد و ادیسه است و با اثری چون شاهنامه تفاوت دارد؛ در هنر ایرانی اسلامی و حکمی درمان رذایل و خلق فضایل داریم اما در هنر یونانی خلق رذایل داریم و زدودن فضایل.
وی تصریح کرد: منشا خیال در هنر حِکمی و هنر اسلامی ایرانی با منشا وحی رحمانی همراه است که خیال را موجب می‌شود، در هنر منفصل یا هنر یونانی عنصر اختیال را دارید؛ ماندگاری ایران امروز محصول سفر تاریخی امام رضا (ع) به ایران بود؛ در آن دوران دانشمندان و هنرمندان مسلمان و شیعه توانستند از حجاب بیرون بیایند و دیدیم که روزی که نامی از ایران نبود به برکت تفکر شیعی ایران جان می گیرد و نهایتا اینکه هنر ایرانی اسلامی را جز با منطق و مکتب هنر رضوی نمی‌توانیم تبیین کنیم.
گفتنی است: در پایان از آثار جدید منتشر شده در عرصه هنر اسلامی و فلسفه هنر اسلامی رونمایی شد.
نظر شما