پنجره‌های مسجدالاقصی؛ شاهکاری هنری در دل بیت المقدس

خبرگزاری شبستان، گروه بین الملل: خورشید هر روز صبح به پنجره‌های مسجدالاقصی می‌تابد و پرتوهای گرم آن از میان شیشه‌های رنگی عبور می‌کند.

پنجره‌های مسجد الاقصی در شهر قدس اشغالی که از گچ و شیشه‌های رنگی ساخته شده است، نور را به داخل مسجد می‌تاباند و آرامش و اطمینان را در روح نمازگزاران وارد می‌کند.

باید گفت که پنجره‌های مسجدالاقصی نیز در برابر حملات اشغالگران آسیب‌پذیر بوده‌اند و در طول دوران‌های مختلف با دستان توانمند تکنسین‌ها مرمت شده‌اند.

بر اساس گزارش‌ها، ده‌ها پنجره امضای تکنسین و صنعتگر «بشیر الموسوس» را دارد. وی در گفت و گو با الجزیره گفت: در سال ۱۹۷۹ در کمیته بازسازی مسجد  آغاز به کار کردم. وی در نزد پدر خود موسی الموسوس این حرفه را یاد گرفته است.

تلاش گروهی

الموسوس با تجربه عمیق در مورد حرفه خود گفت: یکی از رازهای موفقیت او ارتباط عاطفی او با مقدسات اسلامی است.

وی سخنان خود را با مروری تاریخی بر این مسئله آغاز کرد و گفت: بسیاری از پنجره‌های مصلای قبلی در سال ۱۹۶۹ بر اثر آتش سوزی آسیب دیدند که در هنگام در آوردن آنان به منظور مرمت، کارمندان نام «عابدین ارناووط» را دیدند که بر روی آن حک شده است و او یکی از اهالی قدس بوده است که  قبل از اشغال قدس در سال ۱۹۶۷ بر روی بازسازی پنجره‌ها کار می‌کرده است.

اما پس از اشغال، ارناووط، به شغل دیگری روی آورد، اما دوباره برای کار در مسجدالاقصی احضار شد و این بار سه نفر از دوستان خود از جمله پدر بشیر را برای کار مرمت به مسجدالاقصی آورد.

الموسوس نزد همکاران خود درس خواند و در سال ۱۹۸۲ پس از بازنشستگی آنها مسئولیت بیشتری را بر عهده گرفت، اما اشاره کرد که هیچکس نمی تواند ادعا کند که ساخت پنجره‌های مسجدالاقصی یک کار فردی است، زیرا درآن یک سری تکنسین، صنعتگر و مهندس برای تولید پنجره‌ها با هم همکاری می‌کنند.

الموسوس در خصوص مرمت پنجره‌های مسجدالاقصی گفت: از مرحله برچیدن پنجره شروع می‌کنیم، سپس قاب چوبی، گچ و شیشه برای برش و نقشه‌کشی آماده می‌شود که باید مراقب باشیم به شکل هندسی یا گلی یا هر دو آن تغییر نکند. پس از ریختن گچ در یک طرح خاص، طرح روی آن را به صورت دستی روی پنجره می کشیم، به مرحله برش لکه می‌رویم وشیشه‌ها را داخل گچ می‌کنیم.

دیوارهای مسجد جامع قبلی در مسجدالاقصی در شهر قدس اشغالی با حدود ۲۰۰ پنجره در چهار طرف آن تزئین شده است که هر کدام داستانی تاریخی، تزئینی و زیبایی دارند و یک تابلوی نقاشی هنری را تشکیل می‌دهند که با نور خورشید زیباتر می‌شود.

زمان و تلاش

همکار ما می‌گوید که کار در زوایای هندسی خاصی انجام می‌شود و هرچه تکنسین عمیق‌تر کار کند و تجربه اش بیشتر شود، می‌تواند سایه‌هایی را که از پشت پنجره ظاهر می‌شود محدود کند و نورهای پشت و جلو را به شکلی نصب کند که انگار یک قطعه استادانه را می‌بینید.

الموسوس گفت: کسی که به پنجره‌ها نگاه می‌کند از رنگ‌های زیبای آن لذت می‌برد، اما نمی‌داند که جزئیات کار پر زحمت است و به دقت و زمان طولانی نیاز دارد، بین ۱۲۰ تا ۱۴۰ ساعت کاری برای یک پنجره دو متر مربعی زمان لازم است.

وی در پاسخ به سوالی درباره نحوه انتخاب رنگ شیشه‌ای که هر قطعه را از روی آن برش می‌دهد تا در گچ توخالی نصب شود، گفت: این به دو چیز بستگی دارد؛ اول اینکه رنگ‌ها باید جذاب و آرام باشند و معنویت را نشان دهند و دوم سلیقه و لمس صنعتگر است و معمولاً آبی در سایه آن قرمز و زرد در مساجد استفاده می‌شود.

الموسوس در تشریح جزئیات انتخاب رنگ‌ها گفت: پنجره‌های منطقه شرق که از هفت صبح تا یک بعد از ظهر نور خورشید را دریافت می‌کنند  در آن از رنگ‌های شیشه ای تیره استفاده می‌کنند و برخلاف  آن، منطقه غربی که بعد از ظهر نور خورشید را دریافت می‌کنند،  صنعتگران از رنگ‌های روشن در شیشه آن استفاده می‌کنند.

پنجره دوجداره

این صنعتگر بازنشسته گفت: پنجره‌های مسجدالاقصی دوجداره هستند و تعداد آنها بیش از ۱۰۰ عدد است که هر کدام یک ضلع داخلی و خارجی دارند.

الموسوس در مورد پنجره‌هایی که ساخته است، گفت: آنها جایگاه ویژه ای در قلب من دارند.

وی تصریح کرد: اولین پنجره‌ای که در سال ۱۹۸۲ ساخته‌ام عبارت «لا اله الا الله محمد رسول الله» بر روی آن نوشته شده بود و  آن را با شیشه‌های آبی، زرد و فیروزه ای منبت کاری کردم و از طریق آن سبک و فرهنگ هنری خود استفاده کردم و مهندس مسئول من، در طول کارم به من آزادی انتخاب و کار تا زمان بازنشستگی داد.

وی در پایان  سخنان خود وقتی شیشه‌های مسجدالاقصی را می‌بیند که به دلیل گلوله‌ها و بمب‌های پرتاب شده توسط نیروهای اشغالگر آسیب دیده‌اند، یک آه عمیق پشیمانی کشید و گفت: حمله‌ای که سه سال پیش به مسجدالاقصی رخ داد، ۹ پنجره مصلای قبلی را آسیب زد.

وی اظهار کرد: من نامه‌ای به مهندس مسئول فرستادم که حاضرم شش پنجره را به صورت رایگان ترمیم کنم، اما متأسفانه این اتفاق نیفتاد و با وجود بازنشستگی، دقیقا ساعت ۹ می هر روز به مسجدالاقصی می‌روم و در آنجا قرآن می‌خوانم تا نماز ظهر بشود.

یک صنعت کهن اسلامی

یوسف النتشه، رئیس اداره گردشگری و آثار باستانی در اداره اوقاف اسلامی و مدیر سابق مرکز مطالعات قدس وابسته به دانشگاه قدس، گفت: فلسطین به خاطر تزئینات گچ بری خود در عصر امویان مشهور بود. دوران‌های پس از آن و بهترین شاهد آن کاخ هشام اموی در اریحا و ساختمان قبه الصخره که شامل ۵۶ پنجره است و مسجد الاقصی هر دو در قدس، بخشی از معماری مسجدالاقصی هستند.

النتشه در سخنان خود به الجزیره نت گفت: قدس به دلیل دقت در ساخت پنجره‌های گچی متمایز بود و چیدمان پنجره‌ها نقش مهمی در طراحی بناهای اسلامی داشت و نور طبیعی و هوا را به داخل ساختمان می‌تاباند.

وی تاکید کرد: پنجره‌ها به شکل‌های مختلفی از جمله مستطیل، مربع، طولی و دایره‌ای طراحی می‌شدند که اگر ارتفاع آنها نزدیک به سطح جاده بود، با حفاظ فلزی بلند پوشانده می‌شدند. این صنعت از دوره اموی تا دوره امپراتوری عثمانی با تزئینات زیبای گچی پوشیده شده بود.