به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان؛ به مناسبت فرارسیدن میلاد مسعود امیرمومنان علی بن ابی طالب(ع) با «محمد جواد گودینی»، استاد دانشگاه و نویسنده کتاب «اسوه رادمردی (شرحی بر زندگانی پرفراز و فرود شخصیت بی نظیر جهان اسلام حضرت علی(ع)» به گفتگو نشستیم که در ادامه آن را می‌خوانیم.
تربیت از منظر اسلام و نهج‌البلاغه
این استاد دانشگاه درباره مفهوم تربیت وتربیت از منظر دین اسلام و اینکه در نهج البلاغه چه جایگاهی دارد، گفت: در دین مبین اسلام، پروراندن استعدادهای نهفتهِ انسانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و می‌توان تربیتِ انسان به عنوان خلیفه خداوند در زمین و والاترین مخلوقی که پروردگار آفریده و او را مسجود ملائکه قرار داده، هدف نهایی و اصلی پیامبران و سفیران الهی و حتی هدف غایی آفرینش این برترین مخلوق الهی دانست و شکوفایی استعدادهای نهفته بشر که لازمه رسیدن به تکامل و پیشرفت است، با تربیت و تلاش برای پروراندن خلاقیت بشر امکان‌پذیر خواهد بود.
وی ادامه داد: به برکت تعالیم آموزنده اسلام (به ویژه قرآن کریم و روایات اسلامی)، بزرگان و صاحب نظرانِ تمدن اسلامی از گذشته تاکنون گفته‌های ارزشمند و ارزنده‌ای در باب تربیت، اهمیت آموختن علم به کودکان و نوجوانان، خوش رفتاری با آنان، ضرورت آموزش نکته‌های سودمند از جمله قرآن، داستان‌های شیرین و آموزنده، اشعار نیک و پرمضمون و ... به آنان سخن گفته و در آثارشان به این مهم رهنمون ساخته اند. از جمله شیخ الرئیس ابن سینا در کتاب "السیاسة" خود بر این باور است، نخستین فردی که شایسته است انسان به تربیت و اصلاحش بکوشد و از آن آغاز نماید، خود فرد است و با کمک عقل، بر نفسی که به بدی‌ها فرمان رانده و انسان را به ناپسندی و زشتی می‌کشاند، فایق آید. از این رو سزاوار است (انسان آموزگار) به عیب‌های خویش تمرکز کرده و به دنبال عیب‌ها و بدی‌های دیگران نباشد.
حقوق متقابل پدر و فرزند
نویسنده کتاب «اسوه رادمردی» در ادامه درباره تربیت کودکان از منظر نهج‌البلاغه چنین گفت: «بدان حق پدر بر فرزند این است که او را نامی نیکو قرار دهد و برایش بانویی شیرده گیرد. زنی که نادان و تبهکار (آلوده) نباشد؛ زیرا شیر بر اخلاق کودک تاثیر می‌گذارد. پس از آنکه کودک از شیر گرفته شد، به تربیت و تادیب او بکوشد؛ پیش از آنکه اخلاقِ ناپسند بر او هجوم آورده و خصلت‌های زشت او را فراگیرد که در آن صورت، او را از آن باز دارد... هنگامی که کودک، زبانش استوار گردید و آموختن توانست، به او قرآن را بیاموزد و امور دینی را به او یاد دهد و در ادامه او را به فراگیری ادبیات و شعر بگمارد و از شعر، نیز به او اشعاری که در فضیلت ادب، ستایش علم آموزی، سرزنش جهل و نادانی، تشویق به نیکی به پدر و مادر، انجام کارهای نیک، مهمان‌نوازی و دیگر مکارم اخلاقی گفته شده، بیاموزد و او را به فراگیری آن تشویق نماید. آموزگارِ کودک نیز باید فردی خردمند، دیندار، آگاه به فنون تربیتی و اخلاقی، باوقار و به‌دور از کارهای ناپسند و سبک بوده و دارای جوانمردی، نظافت و پاکی نفس باشد و به اخلاق پسندیده مشهور و آشنا با آداب همنشینی، غذاخوردن، سخن گفتن و تعامل با دیگران باشد...».
به گفته وی؛ در نهج البلاغه به عنوان اثری ماندگار که در اوج فصاحت و رسایی است، فرازهای متعددی درباره تربیت، اهمیت ادب، علم آموزی، عمل بر پایه دانش، پند پذیری از خیرخواهان و ... تاکید شده است.
توصیه‌های پدرانه امام علی(ع) به پسرش
این استاد دانشگاه با اشاره به نامه ۳۱ نهج البلاغه که خطاب به امام حسن مجتبی(ع) ایراد شده، است، افزود: این نامه درس‌های تربیتی، پندهای اخلاقی زیبا و عمیقی را در خود جای داده است. پیشوای فصیحان و سخنوران حضرت علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه که خطاب به فرزند برومندش امام حسن مجتبی(ع) به نگارش درآمده، به فرزند والاتبارش نکات عمیق تربیتی و اخلاقی را یادآوری کرده و از جمله بر خداترسی و پارسایی، مطالعه تاریخ و ضرورت پند گرفتن از آن، سفارش به زهد و بی میلی نسبت به دنیا و خوشی‌های آن و عدم فریفته شدن به آن، لزوم آراستگی به حکمت و فرزانگی، رعایت انصاف در روابط اجتماعی، تلاش برای آمادگی سفر آخرت (که برای همه انسان ها گریز ناپذیر است)، فرو خوردن خشم و خویشتن‌داری، دوری از حرص و آز، توجه به علم، دانش و دانایی در دین و... تأکید کرده که می‌توان این نامه را در عین کوتاه بودن، دستورالعملی جامع و به دیگر سخن، "منشور اخلاقی نهج‌البلاغه" توصیف کرد.
این نویسنده ادامه داد: مولای روسفیدان در روز حشر(ع) در بخشی از این نامه خطاب به پسرش چنین توصیه فرموده است: «پسرم، تو را به تقوای خداوند و این که پیوسته در فرمان او باشی، سفارش می کنم. (و اینکه) قلبت را به یاد او، آباد سازی و به ریسمان او بپیوندی؛ و چه وسیله ای مستحکم‌تر از رابطه تو با خداوند است، اگر آن را دریافت نمایی؟ دلت را با اندرز زنده بدار (پیوسته خود را در معرض اندرزها و پندهای سودمند قرار ده و از آن، گریزان مباش) و (خواسته های درونی و شهوانی‌ات) را با زهد و پارسایی، بمیران و با یقین، نیرومند ساز و با حکمت و فرزانگی، درخشان کن و با یاد مرگ، فروتن نما ... و اخبار گذشتگان را بر آن عرضه کن و آنچه بر آنان فرود آمده (حوادث و تحولات تاریخی و اخبار امت های پیشین) را به آن یادآوری کن و در سرزمین و آثارشان گردش نموده و اندیشه نما (گذشتگان) چه کردند و از کجا کوچ نموده و کجا رفته اند؟ خواهی یافت آنان از دوستان (و عزیزانشان) دور شده و به سفری رفته اند و به دیار غربت کوچ کرده اند و گویی دیر زمانی نخواهد بود که تو نیز یکی از آنانی ...».
به گفته این استان دانشگاه؛ امام علی(ع) که داناترین فردِ امت پس از پیامبر خدا(ص) بوده و همواره در محضر رسول اکرم(ص) حضور داشت و شاگردی می نمود و پیامبر(ع) او را "دروازه شهر علم و دانش" توصیف فرموده، به روابط اجتماعی با دیگران نیز بی توجه نبوده و در این نامه سودمند، توصیه های زیبا و خواندنی به پسرش آموزش می دهد و می‌گوید: «پسر عزیزم، جان خود را ترازویی میان خود و دیگران قرار ده، آنچه را برای خود می پسندی، برای دیگران نیز دوست بدار و آنچه را برای خود نمی پسندی، برای دیگران نیز مَپَسند، ستم مکن؛ چنانکه دوست نداری به تو ستم شود و نیکی کن (و تا می‌توانی به دیگران خوبی و نیکی کرده و کارهای پسندیده به انجام رسان) همانگونه که دوست داری به تو نیکی شود و آنچه را برای دیگران زشت می دانی، برای خود نیز زشت بدان. آنچه نمی دانی، مگو حتی اگر دانسته هایت اندک باشد. آنچه دوست نداری به تو نسبت دهند، درباره دیگران مگو. بدان خود برتر بینی، بر خلاف راه صواب و راستی بوده و آفتی برای خرد است ...».
نکته‌های تربیتی عمیق در وصیت امام علی(ع)
گودینی با اشاره به اینکه نکته که چنانکه می دانیم وصیت، آخرین سفارش هر فرد به اعضای خانواده، بستگان و آشنایان بوده و حاوی مهمترین و کوتاه‌ترین نکته‌هایی است که برای فردِ در حال وفات، اهمیت دارد و فرزندان و نزدیکان خود را بدان فرامی خواند، گفت: وصیت امیر مومنان(ع) که از منظر تاریخی پس از ۱۹ ماه رمضان و ضربت خوردن آن بزرگوار(ع) در مسجد کوفه بدست عبد الرحمن بن ملجم مرادی، ایراد گردید، نکته‌هایی ارزشمند را دربر دارد و نکته جالب توجه این که خطاب امام علی(ع) تنها فرزندانش نبوده و به هر کس که نامه ایشان به او می رسد، سفارش خود را ایراد می‌فرماید که شامل پیروان و دوستدارانِ راه و مرام ایشان از گذشته تاکنون و حتی نسل های آینده نیز می شود.
امام المتقین(ع) در وصیت خود، مخاطبان خود را به سخنِ حق، ستیز با ظالم، یاری مظلوم و ستم دیده، تقوا و پارسایی، نظم در کارها، برقراری آشتی، انس، الفت و اصلاح میان مردمان، توجه ویژه به یتیمان و افراد بی سرپرست، توجه به همسایه داری نیکو (خوش رفتاری با همسایه و دوری از آزار و اذیت به همسایگان)، توجه به قرآن کریم (خواندن همراه با تامل و نیز عمل به آیات الهی)، اقامه نماز به عنوان ستون دین، توجه به فریضه حج و عُمره، جهاد در راه خدا با جان، مال و زبان (سخن حق را گفتن و از دین خدا حمایت کردن)، برقراری دوستی و پیوند و دوری از رویگردانی از یکدیگر و ... سفارش نموده است.
وی تصریح کرد: نکته جالب توجه این که امام علی(ع) حتی در بستر شهادت نیز از آموزش نکته های اخلاقی و تربیتی به فرزندان خود دریغ نفرموده و آخرین سفارش های خود را به آنان در قالب اندرزهای سودمند و کاربردی عرضه می فرماید.
به گفته گودینی؛ امام علی بن ابی طالب(ع) که خاور و باختر جهان به علم و فضیلت او معترف بوده و برخی از بزرگان علم و دانش در مغرب زمین، او را «حکیم العرب» توصیف و چهره‌ای برجسته در جهان مسیحیت (جرج جُرداق) نیز ایشان را صدای عدالت انسانی نامیده، در کنار بیانات عمیق و بلند علمی (خداشناسی، فلسفه الهی، معاد شناسی و ...) که به تعبیر استاد "یوسف محمد عمرو"، نخستین کسی بوده که از واژگان عربی برای مقاصد فلسفی بهره جسته است، نکات تربیتی آموزنده‌ای ایراد فرموده که بخشی از آن در کتاب شریف نهج‌البلاغه جمع‌آوری شده و به عنوان یکی از منابع مهم جهان اسلام به ویژه در زمینه علوم تربیتی قابل استفاده و استناد است.
وی در ادامه مطالب خود افزود: بسیاری از سخنان گهربار امام الموحدین(ع) به مساله تربیت، ادب، علم آموزی، رفتار نیک با کودکان و نوجوانان و ... اختصاص دارد و در دو کتاب "نهج البلاغه" گردآوری مرحوم شریف رضی و "غُرَر الحکم و درر الکلم" جمع آوری شده توسط مرحوم ابوالفتح آمدی (از دانشمندان سده پنجم و ششم هجری)، بدان اشاره و بر لزوم آن تاکید شده است. از جمله امام علی(ع) فرموده است: همه چیز به خرد نیاز دارد و خرد، به ادب نیازمند است. در جای دیگر نیز فرموده است: کسی که ادب ندارد، او را از عقل بهره ای نیست. همراه با بی ادبی، شرافتی وجود ندارد. و بدزبان، ادب ندارد.
این استاد دانشگاه در پایان گفت: در این مختصر به فرازهایی از سخنان گهربار امام علی(ع) و شرح آن درباره تربیت، ضرورت آموزش به کودکان و نوجوانان (پیش از آنکه اخلاقشان فاسد گردیده و آموزش و تربیت در آنان کم اثر گردد)، خوش رفتاری با دیگران و ضرورت توجه به مردم، ادب و خوش زبانی و ... اشاره گردید. علاقمندان می‌توانند به کتاب قیّم نهج البلاغه مراجعه نموده و سخنان تفصیلی را از این کتاب شریف دنبال نمایند. خوشبختانه ترجمه های خوبی نیز از نهج البلاغه در دسترس بوده و مترجمان بزرگی همچون مرحوم دکتر جعفر شهیدی و مرحوم محمد دشتی، سالیانی از عمر خویش را صرف خدمت به سخنان امام علی(ع) و برگردان آن به زبان پارسی با بیانی شیوا نموده اند. حشر و نشر همگان با مولای موحدان و امیر مومنان(ع) باد.
نظر شما