هویت ایرانی در آینه خرد؛ پژواک آیه‌ای که ما را تعریف می‌کند

خبرگزاری شبستان - مهدی رحمانیان| در پیچ‌وخم تاریخ، آنجا که نسیم اندیشه بر پیکره تمدن می‌وزد، ملتی قد علم کرده که از دیرباز چراغ خرد را در مسیر زندگی خویش فروزان نگه داشته است. سرزمینی که واژه‌ها در آن بر زبان جاری و در جان آدمیان حک شده‌اند. ایرانی، فرزند دانایی و جستجوگر حقیقت، در جاده‌ای گام برداشته که پرتو عقلانیت، روشنایی راه او بوده است.

در جهان پرهیاهوی امروز که صداهای مختلف از هر گوشه‌ای به گوش می‌رسد، تشخیص حقیقت از وهم، رسالتی سنگین بر دوش عقلانیت بشری است. ایرانی، وارث تمدنی است که خردورزی را ستون هویتش بنا نهاده است، همان خصلتی که از دیرباز در تار و پود فرهنگ این سرزمین تنیده شده است. اکنون، این خردورزی در کلام وحی نیز جلوه‌ای متعالی یافته است، آنجا که خداوند در آیه ۱۸ سوره زمر می‌فرماید: "فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَٰئِکَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ"؛ بشارت ده به بندگان من که سخن را می‌شنوند و از بهترین آن پیروی می‌کنند؛ آنان‌که خدا هدایتشان کرده و صاحبان خردند.

امروز که جهان در حصار انبوهی از اطلاعات و شبه‌حقیقت‌ها گرفتار آمده، بیش از همیشه به این میراث کهن نیازمندیم؛ همان خردی که در تار و پود فرهنگ ایران‌زمین تنیده شده و آیینه تمام‌نمای آن، اندیشه و گفتار نیاکان ماست. آیا هنوز می‌توانیم از میان صداهای درهم و برهم، آنچه را که حقیقت دارد بشنویم؟ آیا ما، همچنان وارثان آن خرد ناب هستیم؟

هویت ایرانی و انتخاب بهترین‌ها

آیت‌الله دژکام، امام‌جمعه شیراز، در تفسیر این آیه به نقطه‌ای کلیدی در هویت ایرانی اشاره می‌کند: "هویت ایرانی بر مبنای خردورزی شکل گرفته است و ایرانی آن است که هر حرفی را بشنود، اما آنچه را که عقل می‌پسندد انتخاب کند." این سخن، نشان از پیوند عمیق عقلانیت با روح ملی ایرانیان دارد؛ مردمی که در طول تاریخ، همواره در جست‌وجوی حقیقت، نه هر سخنی را پذیرفته‌اند و نه هر اندیشه‌ای را بی‌چون‌وچرا رد کرده‌اند.

امام‌جمعه شیراز، در تفسیر این آیه به نقطه‌ای کلیدی در هویت ایرانی اشاره می‌کند: "هویت ایرانی بر مبنای خردورزی شکل گرفته است و ایرانی آن است که هر حرفی را بشنود، اما آنچه را که عقل می‌پسندد انتخاب کند."

این ویژگی، در آموزه‌های دینی و در ادبیات کلاسیک ایران نیز متجلی است. شاهنامه فردوسی، نماد خردگرایی ایرانی، بارها بر همین اصل تأکید می‌کند که خرد، چراغ راه انسان است و بدون آن، سقوط در تاریکی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. دژکام در این باره تصریح می‌کند: "طبق شاهنامه، ویژگی ایرانی خردورزی است، یعنی همان حقیقتی که در آیه ۱۸ سوره زمر آمده است."

چالش‌های خردورزی در دنیای امروز

در دوران کنونی که فضای رسانه‌ای مملو از داده‌های ضدونقیض است، تمایز میان حقیقت و فریب، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. اما آیا هر کسی می‌تواند هر سخنی را بشنود و به درستی تحلیل کند؟

آیت‌الله دژکام در پاسخ به این پرسش می‌گوید: "انسان‌ها در این رابطه متفاوت هستند و هر کسی در آن مرحله عقلانی نیست که بتواند هر سخنی را گوش دهد و تحلیل کند." به عبارتی، گوش سپردن به همه صداها به‌تنهایی کافی نیست، بلکه باید توانایی تجزیه‌وتحلیل و انتخاب آگاهانه را نیز داشت.

امروزه، گفتمان‌های مختلف در تلاش‌اند تا افکار عمومی را به جهات گوناگون هدایت کنند. در این میان، آنان که اهل خردورزی‌اند، از دایره تعصب و لجاجت فراتر می‌روند و مسیر حقیقت را برمی‌گزینند.

دژکام تأکید می‌کند: "تعصب به خرج ندهیم، لجاجت نکنیم و پخته باشیم؛ عاقلانه حرف بشنویم و حرف بزنیم و بهترین را انتخاب کنیم، که این مسیر، در دنیا ما را به اوج عزت و در آخرت به قله‌های بهشت می‌رساند."

خردورزی، رمز بقا و پیشرفت

با نگاهی به تاریخ، می‌توان دریافت که هرگاه ملت ایران، خرد را سرلوحه کار خود قرار داده، به شکوفایی و عزت دست یافته است. انتخاب آگاهانه، در عرصه دین و اندیشه و در سیاست، اقتصاد و روابط اجتماعی نیز تأثیرگذار است. مسیر پیشرفت یک جامعه، از قدرت تحلیل و تشخیص صحیح مردمانش عبور می‌کند.

دژکام می‌گوید: "ما پیرو آنچه هستیم که عقل می‌پسندد و این مرام ایرانی بوده است. بپذیریم که نژاد فارس بافراست است و حق را وقتی می‌شنود، می‌پذیرد و باطل را رد می‌کند."

در این میان، نقش نخبگان و رهبران فکری بسیار حائز اهمیت است. آنان که در جایگاه هدایت جامعه قرار دارند، می‌توانند با ترویج اندیشه عقلانی و نقد سازنده، مردم را از ورطه تعصب و جهل دور نگاه دارند.

دژکام در این رابطه می‌گوید: "ما پیرو آنچه هستیم که عقل می‌پسندد و این مرام ایرانی بوده است. بپذیریم که نژاد فارس بافراست است و حق را وقتی می‌شنود، می‌پذیرد و باطل را رد می‌کند."

ایران، سرزمین خردورزان و صاحبان تفکر است. این کشور، با پشتوانه‌ای از حکمت ایرانی-اسلامی، همچنان می‌تواند در مسیر تعالی گام بردارد، مشروط بر آنکه انتخاب بهترین‌ها را سرلوحه زندگی خود قرار دهد. در جهانی که سرشار از هیاهو و تبلیغات مسموم است، گوش سپردن به هر سخنی بدون تحلیل، جامعه را از مسیر حقیقت دور خواهد کرد.

پس بیایید، سنت دیرین خردورزی را پاس بداریم و آنگونه که قرآن می‌آموزد، "احسن القول" را برگزینیم. چراکه تنها در سایه عقلانیت و انتخاب آگاهانه، می‌توان راه سعادت را یافت و عزت ملی را حفظ کرد.