خبرگزاری شبستان: محدثان و علمای بزرگ نیز در غدیر حضور مییافتند و ادای احترام میکردند. علی بن مَهْزِیار اهوازی (قرن سوم) در سفر حج خود به مسجد غدیر آمده است. در کلام شیخ طوسی (قرن ششم) و ابن حَمزه (قرن هفتم) و شهید اول و علامه حلی (قرن هشتم) از مسجد غدیر یاد شده که بر باقی بودن آثار آن در زمانشان دلالت دارد. سید حیدر کاظمی در سال 1250 ق از وجود آن خبر داده. در آن روز مسیر رفت و آمد از غدیر فاصله داشته ولی مسجد آن مشهور بوده است. محدث نوری نیز از وجود آن در سال 1300 ق خبر داده و شخصا در آن حضور یافته و اعمال آن را بهجا آورده است.
موقعیت جغرافیایی غدیرخم
منطقه غدیرخم در مسیر سیلابهایی واقع شده که پس از عبور از غدیر به «جُحْفه» میرسد و سپس تا دریای سُرخ ادامه پیدا میکند و آب سیلها را به دریا میریزد. چنین مسیرهایی را به زبان عربی «وادی» میگویند. وادی جُحْفِه مسیر سیلی است که به دریا میریزد. در این مسیر آبگیری طبیعی به وجود آمده که پس از عبور سیل، آبهای باقیمانده در آن جمع می‌شود. به چنین گودالها و آبگیرهایی در عربی غدیر میگویند. در مناطق مختلف غدیرهای زیادی در مسیر سیلها وجود دارد که با نامگذاری از یکدیگر شناخته میشوند. این غدیر هم برای شناخته شدن از غدیرهای دیگر، به نام «خم» نامگذاری شده است.
نام غدیر خم در طول چهارده قرن تغییر نیافته و در کتابهای جغرافیایی و تاریخی و لغتِ مربوط به قرون مختلف همین نام را برای این مکان معین میبینیم که موقعیت دقیق آن را تعیین کردهاند و فواصل آن را از چهار جهت مشخص کردهاند.
نامهای مختلف منطقه غدیر
گاه از یک منطقه جغرافیایی به مناسبتهای مختلف با نامهای متفاوت یاد میکنند. از غدیرخم هم در تاریخ با نامهای مختلفی یاد شده است. در مواردی با نام «جُحْفه» از آن یاد شده؛ بدان مناسبت که غدیر خم در وادی جحفه قرار دارد. در مواردی «خَرّار» گفته شده که نام مسیل غدیر تا جحفه است که سیل را به آنجا میریزد.
گاه با نام «غُرَبَة» از آن یاد می‌شود و این به مناسبت همجواری غدیر با این منطقه است؛ چرا که هر دو در یک وادی قرار دارند. در موقعیت غدیر و جحفه هرچه از شرق به غرب به سمت دریا پیش میرود، مسیر سیل وسیعتر می‌شود و کسانی که در صدد تعیین فاصله جحفه تا غدیر بودهاند از زاویههای مختلفی مسافت را اندازه گرفتهاند و فاصله آن تا جحفه را گاهی سه مایل و گاهی دو مایل تعیین کردهاند.
تغییرات جغرافیایی غدیر
وضعیت جغرافیایی منطقه غدیر در طول تاریخ تغییراتی داشته است، بهخصوص آنکه در مسیر سیل بوده و شکل آن به راحتی تغییر یافته است. جنبههای طبیعی منطقه از زمان پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم تا کنون تغییراتی به این شرح داشته است:
در نزدیک آبگیر غدیر چشمه آبی است که پس از جاری شدن به سمت غدیر آمده و در آن میریخته است. این چشمه گاهی کمآب یا خشک میشده و گاهی بر اثر عوامل طبیعی مسیرش از غدیر عوض میشده و به سمت دیگری میرفته است.
در اطراف چشمه درختانی سرسبز و انبوه وجود داشته است. گاهی بر اثر سیلابها این درختان از بین میرفته و در سالهایی که آبِ چشمه کم بوده یا خشک میشده، درختان نیز سرسبزی خود را از دست میدادند و میخشکیدند.
کنار آبگیر درختان صحرایی کهنسالی بوده که پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم در سایه آنها سخنرانی فرموده است. این درختان نیز بر اثر عمر زیاد خشکیدهاند و سیل نیز در از بین رفتن آنها مؤثر بوده است.
خود آبگیر از نظر عمق و طول و عرض در سالیان متمادی که سیل از روی آن عبور کرده دگرگونیهای بسیاری کرده، ولی محل اصلی آن تغییری نکرده است.
محل کنونی مسجد غدیر
هم اکنون غدیر بیابانی است که در آن آبگیری قرار دارد و محل مسجد ـ که اکنون اثری از آن نیست ـ بین چشمه و آبگیر بوده است. این منطقه در حدود دویست کیلومتری مکه، در نزدیکی شهر «رابِغ»، در کنار روستای جحفه ـ که میقات حجاج است ـ قرار دارد و هم اکنون بهنام «غدیر» شناخته می‌شود و مردم منطقه به خوبی از محل دقیق و نام آن آگاهند و میدانند که شیعیان هر از چند گاهی برای زیارت آن به منطقه میآیند و پرسوجو میکنند.
گزارش سفرهای تحقیقاتیِ دو تن از اهل خبره به منطقه غدیر از بهترین تحقیقات جغرافیایی درباره غدیر به حساب میآید. این دو نفر «عاتِقِ بنِ غَیْثِ بِلادی» از جغرافی دانان کنونی اهل تسنن عربستان و دیگری «دکتر شیخ عبدالهادی فَضْلی» از علمای شیعه عربستان است.
توصیف وضعیت جغرافیایی کنونی غدیرخم
عاتق بن غیث بلادی از علمای اهل سنت، سفر خود را به منطقه غدیر خم در سال 1393 ق و مشاهدات جغرافیایی خود را چنین توصیف میکند: از «جُحفه» به «قَصر عُلْیا» آمدم. در آنجا شخصی از اهل منطقه را دیدم و درباره «چشمه غدیر خم» سؤال کردم. او به درختان خرمایی در سمت مشرق اشاره کرد و گفت: آنجا «غُرَبَه» است و منظورش همان غدیرخم بود که امروزه گاهی به این نام خوانده می‌شود. هشت کیلومتر پس از قصر عُلیا به غدیرخم رسیدم که از شرق رابِـغ 26 کلیومتر است. آبگیری در سمت غربی دشت هست که حدود 150 درخت خرما کنار آن است. این دشت قبلاً «خَرّار» نام داشته و سیل در آن جاری میشده، ولی هماکنون تپه هایی در آن ایجاد شده که مانع سیل است. در سمت شرقی این آبگیر دشت «خانِق» است که آب کوههای «شِراء» از 25 کیلومتری در آن جاری می‌شود و به این آبگیر میریزد که باعث بقای این آبگیر تاریخی شده است. این آبگیر همیشه پرآب است و هر قدر خشکسالی باشد خشک نمیشود.
سمت جنوب این آبگیر، صحرای «وَبَریّه» و کنار آن «عُوَیْرِضَة» است. در سمت غربی و شمال غربی غدیر خم آثار شهری باستانی دیده می‌شود که حصاری داشته و به وضوح قابل رؤیت است. از جمله این آثار، سه ساختمان بلند یا قلعه که خراب شده است.
در سمت شمال شرقی، بیابان سیاه رنگی است که «ذُوَیْبان» نام دارد. در سمت شمال غربی بیابان «رُمْحَه» است که جنگلهای درخت «سَمُر» آن را فرا گرفته است. درخت «سَمُر» نوعی درخت مخصوصِ بیابانها و شنزارها است که در حد فوق العادهای رشد میکند و شاخ و برگهای پرپشت پیدا میکند و شباهت زیادی به درخت چنار دارد و سایه مناسبی در صحراهای خشک ایجاد میکند.
در سمت شمال، دشت وسیعی است که همان «وادی ظَهْر» است و سراسر آن را جنگلهای درخت سَمُر بهگونهای پوشانده که عبور از آن را مشکل ساخته است.
آبادی غدیر در طول قرنها
سه دلیل میتوان بر این مطلب ذکر کرد که در گذشته در محل غدیر خم جمعی از مردم به صورت شهر یا روستای بزرگی سکونت داشتهاند.
1 . وجود چشمه غدیر؛ زیرا در حجاز، بودنِ یک چشمه مساوی با وجود روستاست.
2 . بعد از شهادت امیرالمؤمنین علیهالسلام فرزندان صحابه و انصار و قریش در دشتهای حجاز متفرق شدند و برای خود باغها و آبادیهایی ساختند که به صراحت تاریخ مناطق اطراف غدیر خم از آن مناطق بوده است. بنابراین بعید نیست که در غدیر هم وطن کرده باشند و اطراف آن را آباد ساخته باشند، به خصوص آنکه سابقه حضور پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم نیز در آنجا ثابت بوده است.
3 . زمینهای اطراف غدیر همه کوهپایهای و دشتمانند هستند و اهل منطقه نقل میکنند که در گذشته سراسر آن را نخلستان پوشانده بوده است.
این سه دلیل ثابت میکند که سرزمین غدیرخم که امروزه فقط چند چادرنشین در این سو و آن سویش خیمه زدهاند، روزگاری مکان آبادی بوده است.
منبع: پایگاه حوزه
پایان پیام/
نظر شما