به گزارش خبرنگار شبستان، نشست "انسان در حکمت شیعی" در ادامه دور دوم سلسله‌نشست‌های الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت سه‌شنبه، 16 آبان در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران با سخنرانی انشاءالله رحمتی برگزار شد.
بر اساس این گزارش، رحمتی با اشاره به فرازهایی از سخنان صدوق بن بابویه از علمای بزرگ شیعی که مورد تأیید اهل حدیث و فیلسوفان است، اظهار کرد: این اندیشمند در اثر خود با عنوان کتاب‌الاعتقادات از جمله عقاید شیعیان را اعتقاد به قدم‌النفس معرفی می کند.
وی ادامه داد: اعتقاد به قدم‌النفس یا همان هبوط در اصطلاح دینی سنگ‌بنای انسانشناسی حکمت شیعی است و می‌توان گفت نفس بشر در زندان غربت گرفتار شده است.
رحمتی تصریح کرد: صدوق بن بابویه در کتاب خود می‌گوید نفوذ همان ارواحی هستند که خداوند اول آنها را آفرید و این نفوذ برای بقا آفریده شده‌اند اما در عالم ما زندانی هستند.
وجود سه بعد برای انسان در حکمت شیعی
این پژوهشگر با اشاره به نگرش‌های موجود در انسانشناسی مدرن و نگرش ماتریالیستی عنوان کرد: فیلسوفان غربی امروزه یا یک بعد برای انسان قایل‌اند که همان بعد مادی می‌شود و یا دو بعد؛ اما در حکمت شیعی انسان دارای حداقل سه بعد است که شامل جسم، نفس، عقل یا روح می‌شود.
وی بیان کرد: آنچه که از نگاه شیعی برمی‌آید مؤید این مسئله است که نفس حادث نبوده و قدیم است و قبل از آنکه دنیا به وجود آید نفوس ما بوده‌اند. برای مثال خداوند می‌گوید قبل از آنکه ذرات عالم را بیافرینیم از آنها شهادت گرفتیم (الست ربکم؟ قالوا بلا).
رحمتی ادامه داد: اینکه چنین مواردی نظیر آیه یاد‌شده در قرآن آمده است حاکی از این مسئله است که با صحنه فراتاریخی مواجه هستیم و در حقیقت این آیه به نظریه قدم نفس اشاره دارد.
وی با بیان اینکه فیلسوفان اگزیستانسیالیسم تفاوتی برای انسان‌ها قایل‌اند و برخی نظریات را بیان می‌کنند، تاکید کرد: مثلا هایدگر می‌گوید برخی آدم‌ها هیچ فرقی با یکدیگر ندارند و حالتی منتشرگونه دارند.
رحمتی ابراز کرد: اگر انسان از این حالت خارج شود به حالت ترس‌آگاهی می‌رسد که هایدگر وضعیت انسان‌هایی که می‌خواهند در عالم اثرگذار باشند را ترس‌آگاه می‌داند.
وی تصریح کرد: این ترس‌آگاهی در عالم ما معنا دارد ولی در جهان‌بینی هایدگر بحث قدم نفس از ورای این ترس‌آگاهی مطرح نیست، در حالی که ما در نگاه شیعی از انسان غربت‌آگاه معادل همان ترس‌آگاه یاد می‌کنیم که ویژگی انسان موفق شیعه است.
تلاش حکمت شیعی برای آموزش جدایی از دنیا
این پژوهشگر گفت: کل حکمت شیعی می‌خواهد به ما درس بازگشت را بیاموزد و این مهم به معنی انزوا از دنیا نیست بلکه جدایی از زندان دنیا را مطرح می‌کند.
وی با بیان اینکه هر انسان فرشته بالقوه‌ای است که باید با خروج از این غربت فرشته وجود خویش را محقق کند، تصریح کرد: این انسان فرشته‌خو قابلیت و قوه بی‌پایانی دارد به گونه‌ای که هرگز نمی‌توان انسان‌هایی را که در مسیر کمال قرار دارند هم‌سطح یکدیگر دانست و ماهیتی واحد برایشان در نظر گرفت.
رحمتی بیان کرد: چون این مراتب متعدد در نهایت بر مبنای قرب و بعد به مبدأ تعبیر می‌شوند نوعی ثبات برای سرشت بشر وجود دارد، به طوری که سرشت بشر را هرگز نمی‌توان سرشتی سیال که ابتکار برخی متفکران مدرن است، دانست.
هبوط عصیان برابر خدا نیست
وی ادامه داد: چنین انسانی هرچند دستخوش هبوط شده ولی هبوط هرگز به معنای عصیان در برابر اراده خداوند نیست، بنابراین چنین انسانی کاملا در مقابل مثل اعلای انسان مدرن قرار می‌گیرد.
رحمتی خاطرنشان کرد: متن و مبنای این انسان برای شناخت این حقوق و تکالیف همان کتاب و سنت است که باید به مدد ابزار تأویل رمزگشایی شود، گو اینکه این تأویل هرچند به ظاهر شبیه هرمونوتیک در تفکر مدرن است ولی تفاوت اساسی با آن دارد، از جمله اینکه برخلاف هرمونوتیک تمایز میان متن قدسی و متن بشری را تمایزی حذف‌ناشدنی دانسته و به علاوه به قداست‌زدایی و اسطوره‌زدایی از متن قدسی دست نمی‌یازد.
پایان پیام/
نظر شما