نفوذ تفکر یونانی و تصوف از خطرات دوران امام حسن عسگری

خبرگزاری شبستان: به گفته پژوهشگران تاریخ تشیع امام حسن عسکری(ع) ویژگی های برجسته ای به لحاظ شخصیت داشتند که از آن جمله می توان به اخلاق نیکو، مردم داری، بخشش، عبادت اشاره کرد. اما به روایت تاریخ دوران زندگی این حضرت بخصوص دوره شش ساله امامت بعد از شهادت امام هادی (ع)، دوران مظلومانه سراسر رنج همراه با دوران پر اختناق دو تن از خلفای عباسی، معتضد و معتمد مصادف بود که محدودیت و فشار بسیاری از طرف این حکام بر ایشان وارد شد. با وجود این محدودیت ها و حصر خانگی حضرت در یکی از پادگان های نظامی، کوشش های علمی ایشان به تربیت بیش از یکصد شاگرد عالم و فیلسوف از جمله احمد ابن اسحاق منجر شد که این شخصیت ایرانی با وجود ارتباط تنگاتنگ با امام حسن عسگری هنوز برای جامعه ایرانی ناشناخته است، مجید مسعودی، نویسنده و مدیر مسئول انتشارات حمزه، به تازگی یک مجلد از مجموعه کتاب های «مرزبان خورشید» (انتشارات دلیل ما) را به معرفی این یار نزدیک امام حسن عسگری اختصاص داده است. به بهانه هشتم ربیع، سالروز شهادت این امام همام درباره این کتاب و زندگی و اندیشه های امام یازدهم (ع) به گفتگو نشسته ایم که در زیر مشروح آن را می خوانید، این پژوهشگر دینی آثار زیادی تالیف کرده است که تصحیح و تعلیق مجموعه پنج جلدی « دوره معارف و عرفان معصومین (علیه الاسلام)» تالبف دکتر عبدالعلی گویا، مجموعه دوجلدی کتاب های طلایی با عنوان «مصایب علی (ع)» و «ستاره هشتم» از جمله این آثار است.

_ شما یک مجموعه کتاب با عنوان مرزبان خورشید تالیف کردید که جلد پنجم آن مشتمل بر معرفی احمدبن اسحاق قمی یکی از یاران ایرانی امام حسن عسکری (ع) است، انتخاب این شخصیت و معرفی او در این مجموعه بر چه اساسی صورت گرفته است؟

برای پاسخ به این سوال اول باید مصادیق «مرزبانان خورشید» را معرفی کنم واژه مرزبانان برگرفته از حدیث امام صادق (ع) است که می فرمایند: «علمای شیعه ما مرزبانانی هستند که از ورود و نفوذ (فکار، اوهام، وسوسه ها و ... ) شیاطین و دستیارانش به درون قلب و ذهن شیعیان ضعیف جلوگیری کرده و مانع می شوند از این که ابلیس و پیروان ناصبی اش بر آنان تسلط یابند.» واژه خورشید هم در بسیاری از احادیث به امام معصوم (ع) معطوف می شود، بنابراین چون که من احمدبن اسحاق را یکی از این علما می دانستم او را در این مجموعه معرفی کردم.

_در کنار این عالم شیعی علمای بزرگ زیادی بودند که در سخت ترین شرایط تاریخی کانال ارتباطی ائمه با پیروان آنها بودند، چرا احمدبن اسحاق را برای معرفی انتخاب کردید؟ آیا ایشان ویژگی خاصی داشته اند؟

همه علمای شیعه برای ما محترم هستند و جا دارد که به معرفی تک تک آنها بپردازیم، اما ایرانی بودن احمدبن اسحاق و اینکه ایشان وکیل و معتمد سه تن از امامان معصوم بوده اند مهمترین انگیزه من از این انتخاب بود، بویژه اعتمادی که امام حسن عسگری (ع) به این شخص داشت و او را از تولد امام زمان (عج) آگاه کرد یا دیداری که احمد با حضرت ولیعصر در کودکی داشت و به ویژه چون که راوی خبر نهم ربیع الاول است، مرا ترغیب کرد که یکی از این مجلدها را به معرفی این شاگرد بزرگ امام یازدهم اختصاص دهم. همچنین به دلیل ایرانی بودن احمدبن اسحاق احساس وظیفه کردم که او را به ایرانیان بشناسانم این که وکیل امام جواد، امام هادی و امام حسن عسگری در قم و رابط مردم منطقه خود با این بزرگواران بود، نقطه قوتی در معرفی ایشان بود، همچنین ملاقات و دیدار وی با امام زمان (عج) و سخنان حکمت آمیزی که آن حضرت در زمان کودکی ( سه سالگی) به احمدبن اسحاق و دولتش سعدبن عبدالله اشعری می فرماید، بسیار قابل تامل و اهمیت است و سرانجام خبر نهم ربیع الاول است که وی از امام حسن عسگری (ع) روایت می کند و خودتان باید آن را در کتاب پس از دیدار مطالعه کنید تا به اهمیت آن از جنبه تبری پی ببرید.

این شخصیت چه نقشی در معرفی دوزادهمین امام به مسلمانان و پیروان امام حسن عسگری داشت؟ آیا ایشان آنقدر مورد اطمینان امام بودند که معرف آخرین امام بعد از ایشان باشند؟

آنقدر که وقتی امام زمان (عج) متولد می شوند امام حسن عسگری (ع) نامه ای به خط مبارک خودشان برای وی می نویسند و چنین می فرماید: «فرزند ما متولد شد ولی تو آن را از تمام مردم پنهان بدار زیرا ما این امر را جز برای دوستان و نزدیکان آشکار نکرده ایم ما دوست داشته ایم آنرا به تو اعلام کنیم که بدین وسیله، خداوند تو راا مسئول گرداند همچنان که ماه به این امر خوشحال شدیم، والسلام».

آرامگاه احمدبن اسحاق اکنون در کجاست؟

در سر پل ذهاب که در گذشته حلوان نامیده می شد این منطقه امروز بین راه کرمانشاه و سامرا قرار دارد.

به روایت تاریخ هر چه از دوران رسول اکرم (ص) دور می شویم، خفقان حاکم بر جامعه اسلامی بیشتر و عرصه بر ائمه اطهار (ع) تنگ تر می شود، بویژه در دوران امام حسن عسگری تشیع سخت ترین شرایط را سپری کرد، اگر بخواهید روزگار این امام معصوم را در چند جمله توصیف کنید، چه اولویت هایی را در نظر می گیرید؟

من هرگونه توصیفی بکنم در حق این امام معصوم و شیعیانش کوتاهی کرده ام، پس ترجیح می دهم به قسمتی از توصیفی که خود این بزرگوار از آن دوران نموده اند، اشاره کنم امام حسن عسگری (ع) ضمن دعایی که به اهالی قم تعلیم می دهند که در قتوت نمازشان بخوانند چنین می فرمایند: «پروردگار تیرگی فتنه ها ما را در برگرفته و پرده حیرت بر ما سایه افکنده و ذلت و خواری ما را در هم کوبیده است ناآگاهان و ناآشنایان درونیت بر ما مستولی شده اند؛ کسانی که بنیان همه کاستی ها هستند و از جمله کسانی اند که حکم تو را تعطیل کرده به نابودی بندگانت همت گماشته، شهر و دیارت را به تباهی کشاند و زمام امور را از دست ما درآورده اند» در همین متن کوتاه، حقایق تکان دهنده ای از اوضاع آن روزگار بیان شده است، امام حسن عسگری (ع) چه مصادیقی را در نظر داشته اند که چنین سوزناک از آنها یاد می فرمایند؟ اولاً دوران این امام معصوم و پدر بزرگوار ایشان مصادف بوده است با ظلم مضاعف خلفای عباسی، ثانیاً این روزگار با رشد و شیوع افکار و آراء فلاسفه یونان و متصوفه همراه بوده است، که باعث پدید آمدن فتنه ها، حیرت زدگی، فساد و تباهی در دین و دنیای و پایه های حکومت فاسقان را محکم تر نموده است، ثالثا امام حسن عسکری در سامرا اصطلاحاً در حصر خانگی بوده و به شدت تحت مراقبت ماموران امنیتی بنی عباس. پس با این تفصیل، فضای سیاسی و اجتماعی آن سالها به گونه ای رقم خورده بود که جامعه مسلمان هیچگونه دسترسی آسان به امام زمان شان نداشته اند تا حقایق را به طور مستقیم از ایشان بگیرند. اگر در تاریخ بخوانید، مردم و حتی دوستان نزدیک امام هادی (ع) تا زمانی که برادر بزرگتر امام حسن عسگری (ع) به نام سیدمحمد رحلت فرمودند، از وجود ایشان خبر نداشتند، بسیار تعجب می کنید. تنها در مراسم عزای سیدمحمد است که می بینید جوان نا آشنایی در غم برادرش می گرید و بی تابی می کند و آن زمان است که امام هادی (ع) از این راز پرده برداشته و امام بعد از خودش را به آنها معرفی می کند.

بنابراین به زغم شما یکی از عواملی که موجب شد تا درباره امام حسن عسگری (ع) تحقیق و پژوهش های کمتری صورت بگیرد، نبود اطلاعات کافی از زندگی ایشان است. منابعی که درباره زندگی و اندیشه حضرت نوشته شده تا چه حد ما را در شناخت حقیقت زندگی ایشان یاری می کند؟

البته این واقعیت می تواند تا حدودی درست باشد اما نمی تواند بهانه ای برای کم کاری پژوهشگران تلقی شود زیرا در متن دعاها، نامه ها، توقیعات، احادیث و تفسیر منسوب به امام حسن عسگری (ع) آنقدر حقایق ناب و شنیده نشده وجود دارد که اگر پژوهش های منصفانه ای درباره آنها صورت گیرد، باب بزرگی از معارف شیعه به روی ایتام آل محمد باز می شود. به عنوان نمونه همین خبر نهم ربیع که احمدبن اصحاق آن را از امام حسن عسگری (ع) روایت می کنند _ و ایشان از پدران بزرگوارش تا برسد به رسول خدا (ص) _ که قسمتی از آن را در کتاب پس از دیدار آورده ام.

_ در توصیفتان از دوران زندگی امام حسن عسگری، رشد و شیوع افکار و آراء فلاسفه یونان و متصوفه را یکی از موانع بر سر راه تبلیغ امام خواندید، نفوذ اندیشه یونانی و متصوفه را اغلب عاملی در باروری تمدن اسلامی می خوانند، استدلال شما درباره تهدید بودن ورود افکار یونانی به کشورهای اسلامی چیست؟

به یقین که ورود این افکار و اندیشه ها برای اسلام حقیقی تهدید بوده و هنوزهم تهدید قلمداد می شود، چرا که این دو گروه در برابر مکتب اهل بیت (ع) مکتب هایی را ایجاد کرده اند که خوراک فکری شان نه بر آیات قرآن استوار است و نه با احادیث پیامبر اسلام و امامان معصوم همخوانی دارد، از این رو جز گمراهی و سرگردانی ضعیفان شیعه نتیجه ای نداشته و ندارد در این زمینه کافی است که احادیث امام حسن عسگری (ع) را به نقل از ابوهاشم جعفری در «حدیقه الشیعه» مقدس اردبیلی با «تحفة الاخبار» ملامحمد طاهر قمی به دقت مطالعه کنند.

حکومت بنی امیه برای تخریب چهره واقعی اسلام و اهل بیت پیامبر (ص) بدعت خطرناکی راپایه گذاری کرد که به موجب آن عده ای مزدور مامور شدند، تا شبهاتی را در دین وارد کنند. در دوران بنی عباس نیز با شدت این سیاست دنبال شد، و همین موجب تحریف های زیادی در تاریخ زندگی و نقل روایات آموزه های معصومین شد، امروز نیز شبهاتی که درباره زندگی امام حسن عسگری مطرح می شود، مثل اغراق در تعدد زوجات ائمه و یا مسئل دیگر عمدتا محصول همین تحریف هاست، پژوهشگران شیعه برای پاسخ گویی به این شبهات چه رویکردهایی در پیش گرفته اند؟

البته دشمنان دین همواره برای پیشبرد و مقاصد خود، در مقام شبهه افکنی برآمده و برمی آیند اما اینکه چقدر باید به اینگونه شبهات پاسخ داده شود، بازمی گردد به عمق شبهه که چقدر ارزش پاسخگویی دارد، اگر شبهه ای منبع موثقی نداشته باشد و در هیچ کتابی نیامده باشد، نباید توجهی بدان داشت، به نظر من مساله تعدد زوجات هم در این جا که معلوم نیست درست باشد_ چرا که امام حسن عسگری همه 28 سال عمر مبارکشان را در حضر خانگی به سر بردند _ و از آن دسته شبهاتی است که حتی ارزش مطرح کردن ندارد، چه برسد به پاسخ دادن به آن.

_ در حال حاضر فعالیت های پژوهشی خاصی دارید؟

تاکنون پنج جلد از مجموعه مرزبان خورشید با نامهای «از قبیله خوبان»، «سه رفیق»، «سفر خورشید»، «آن که گفت آری» و «دلیل ما» توسط انتشارات دلیل ما منتشر شده و هم اکنون جلد ششم این مجموعه را درباره سلمان فارسی در دست نگارش دارم که تا تابستان سال آینده بازار کتاب می شود.

پایان پیام/