نگاهی گذرا به مسجد «محدثین» شهرستان بابل

خبرگزاری شبستان: «مسجد مقدس مُحدثین» در استان مازندران، در بخش مرکزی شهر بابل، خیابان شیخ کبیر (افرا داربُن) واقع شده است. این مسجد از شمال به محلّه «سَرحمّام» و از سمت شرق به محلّه «شهید گُدازگر» (شمشیر گَرمحلّه) و از سمت غرب به محلّه «شهید روشن ضمیر» (طوقداربُن) و از سمت جنوب به فاصله تقریبی دویست متر به خیابان گُلشن منتهی می شود. لازم به ذکر است که برخی از این اسامی محلّات در تقسیمات شهرداری فعلی بابل، به طور رسمی تغییر نام یافته اند و اسامی قدیمی ذکر شده این محلّات در محاورات بین مردم استفاده می شود. گفتنی است مساجد متعدّدی اطراف مسجد محدّثین واقع شده است که مانند حلقه انگشتر آن را به مثابه نگینی با ارزش احاطه کرده اند. مسجد محدثین از شمال به مسجد کاظم بیک، از شمال شرقی به مسجد پیرعَلَم و از شرق به مسجد موسی بن جعفر (ع) و از غرب به مسجد کوچک شمشیرگَر محلّه و از جنوب به مسجد گُلشن و از جنوب غربی به مسجد خاتم الاوصیا (بی سر تکیه) مُشرف می شود.
 

تاریخچه بنای مسجد
«مسجد محدثین» که نام مسجدی تاریخی در شهر بابُل در استان مازندران است، در نیمه اول قرن 12 هجری حدود 300 سال پیش احداث شد. این مسجد بر اساس دستور خاصّ حضرت مهدی (عجّ) به عالم جلیل‌القدر و فرزانه دوره صفویه، مرحوم «محمّد نصیر بارفروشی» معروف به «ملّا نصیرا» (متوفّی1150 ق) بنا شده است. بر اساس تحقیقات میدانی و شواهد موجود، ایشان از نوادر روزگار و دارای فضایل و کرامات بسیاری بودند که در بیداری، محضر امام زمان (عج) تشرّف یافته اند و آن حضرت به ایشان امر فرمودند تا در این مکان مسجدی بنا کنند.(1)

انگیزه معنوی خاص عامل احداث مسجد محدّثین
بنا بر نقل کهنسالان و مؤمنین نمازگزار و بعضی از علمای این شهر، شرح بنای این مکان مقدّس، سینه به سینه تا کنون نقل شده است. بر این اساس، انگیزه معنوی احداث مسجد محدّثین بدین شرح است: شبی دربِ منزل عالم ربّانی، مرحوم ملّا نصیرا، به صدا در می‌آید و ایشان در را باز می‌کند. شخصیّتی بزرگوار و با عظمتی را می‌بیند که از ایشان می‌خواهد همراه وی بیاید! ملا نصیرا نیز امتثال امر می‌کند و با هم به راه می‌افتند تا به این مکان (مکان فعلی مسجد محدّثین) می‌رسند. آن حضرت به ایشان امر می‌فرماید که در این مکان مسجدی بنا کند و نام آن را «محدثّین» بگذارد. سپس آن شخص بر سر چاهی خشکیده در این مکان می‌ایستد و آب چاه بالا می‌آید و وضو می‌سازد. مرحوم ملّا نصیرا نیز از آن چاه وضو می‌گیرد و در نماز به آن شخصیّت والا مقام اقتداء می‌کند و آن شخصیّت را نمی‌بیند. ملّا نصیرا تازه می‌فهمد که او مولای انس و جان، امام زمان (عج) بودند. بعد، ملّا نصیرا متوجّه هلالی از خشت چیده شده را در گوشه آن زمین می‌بیند که از قبل موجود نبود که حکایت از محراب و قبله می‌کند. سپس ایشان دستور دادند در همان مکان محراب بسازند. از آن زمان این محراب مبنای قبله مردم شهر بابل شد. حتّی در مشاهدات میدانی و مصاحبه ها، برخی گفتند که مردم با امتحان قُطب نمای خود و هماهنگ بودن عقربه قبله نشان با راستای محراب این مسجد، به صحّت قطب نما از حیث فنّی اطمینان حاصل می کردند.(2)

مرحوم ملا نصیرا در این ملاقات، یا در تشرّف دیگر این دستور ولایی را با جمله ای عربی بیان می‌کند که به صورت کتیبه‌ای، سالیانی دراز، بر روی محراب مقدس این مسجد نقش بسته است: «لَقَد اَمَرَ الشَّمسُ الخَفی خاتِمُ المَعصُومینَ بِبِناءِ هَذا وَ سَمّاهُ بِمَسجِدِ المُحَدِّثینَ»؛ یعنی: «به تأکید، آن خورشید پنهان، آخرین معصوم، به ساختن این مکان امر فرمودند و آن را مسجد محدثین نامیدند، شعبان المعظّم 1136 ق».(3)

جزئیات بنای مسجد
این مسجد به دفعات متعدّد تجدید بنا شد و توسعه یافته است. مساحت کلّ مسجد 1600 متر مربّع است که از قسمت های زیر تشکیل شده است: شبستان طبقه پایین و شبستان طبقه بالا، قبرستان (حیاط مسجد)، مقبره چند تن از علمای مشهور شهر، کفشداری، مناره قدیمی. مسجد دارای سه درب شرقی، غربی و جنوبی است.

نامگذاری این مسجد
با مطالعه تاریخ محلّی، می‌توان دریافت که نامگذاری این مسجد و خود مکان مقدّس مسجد، به مثابه حربه و پایگاهی در مقابل یهودیان و فرقه باطل و ضالّه «بابیّت» و برای مقابله با آنان مورد توجّه قرار گرفت؛ زیرا چنین نقل گردیده است که در گذشته در این شهر، یهودیان بسیاری زندگی می‌کردند و در 200 متری این مسجد در محلّه‌ای سکونت داشتند. بین یهودیان و مسلمانان، همواره جنگ و ستیز بود. هم‌اکنون نیز آن محل در بین مردم به نام «یهودی محلّه» شهرت دارد. این محلّه از شهر بابل، روزگاری یکی از پایگاه‌های اصلی بابیّه و بهائیّه بود. سرانجام با حکم جهاد مرحوم «علّامه سعیدالعلماء بارفروشی»، از لوث وجود آنان پاک گردید. «محدِّثین» جمع مکّسر سالم محدّث در حال نصبی و جرّی و به معنای «هر چیز تازه واقع شده» و «نوکننده» است.(4). محدّثین از یک جنبه به معنای «راویان حدیث» است.
 

برخی از دلایل و عوامل موفّق بودن این مسجد
جلوه های معنوی و عرفانی و مدیریت بهینه امور توسط مسئولان این مسجد به همراه برخی عوامل دیگر موجب شده تا هر شب چهارشنبه یا زمان¬های دیگر، خیل عظیم جمعیّت از جای جای استان مازندران به این مکان بشتابند. این جمعیّت که بر اساس اذعان مسئولان مسجد، 70 درصد از آنان را جوانان نسل سوم تشکیل می دهد، با وجود برگزار بودن مراسم های مذهبی در مساجد مطرح اطراف، به این مسجد مقدّس رو می آورند تا از جلوه های معنوی این مسجد مقدّس بهره مند شوند. این اقبال عامّه و حدّ اکثری به برخی عوامل دیگر هم مربوط می شود. در ادامه، به برخی از جلوه های معنوی ـ عرفانی و عوامل دیگر که موجب موفقیّت مدیران مسجد شده است به اختصار اشاره می شود.
الف) محراب مقدّس
از گذشته دور، مردم شهر بابل به محراب مقدّس محدّثین اعتقاد بسیار دارند. هر کسی که بار اوّل وارد این مسجد می‌شود، در این محراب دو رکعت نماز برای حاجت خود به جا می‌آورد. در نقل تشرّف مرحوم ملّا نصیرا آمده است که خِشت زیرینِ محراب را امام زمان (عجّ) تعیین کرده است. نقل دیگر آن است که هنگام ساخت مسجد، قرار گرفتن محلّ محراب، مورد تردید احداث کنندگان واقع شد و بین آنان اختلاف نظر به وجود آمد. هر محلّی را که انتخاب می‌کردند، خشت‌های آن فرو می‌ریخت تا آن که صبح یک روز مشاهده کردند خشت‌هایی به صورت هلال، محل و جهت قبله را نشان می‌دهد. آنان متوجّه شدند که ولیّ عصر (عج) به این نقطه از زمین برای محراب توجّه و نظر دارد و بر این اساس ساخت محراب را تکمیل کردند.

ب) مرقد علمای فرزانه و مجتهد
این مسجد مقدّس، مانند صدفی ارزشمند، در بخش قبرستان، دُرّهای گرانبهایی را در خود جای داده است که زیارت مرقد آنان، باب حاجات اهل دل و مؤمنان نمازگزار و مورد احترام عموم مردم منطقه و علمای اعلام زنده بوده و هست. در ادامه به عنوان نمونه، به اسامی برخی از علمای مدفون در حیاط این مسجد اشاره می شود:
1. علّامه آیت الله العظمی ملّا نصیرا مازندرانی، (متوفّی 1303یا 1295): این مجتهد فرزانه از بزرگان علمای امامیّه و مجتهدین مازندرانی در قرن دوازدهم هجری و اواخر دوره صفویّه است که از شهرت بسیاری برخوردار بود. وی، عالمی عارف، زاهدی عابد و دارای کرامات است. مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی(ره)، در «طبقات اعلام الشّیعه» قرن دوازدهم از ایشان و مسجد و محراب و کتیبه آن یاد کرده است. در مجلس مؤسّسان که نادر شاه افشار در «کلات نادری» (اطراف دشت مُغان) و در اسفند 1148 قمری با حضور علمای طراز اوّل استان ها ترتیب داد، مرحوم ملّا نصیرا به عنوان مجتهد طراز اوّل مازندران و شخصیّت ممتاز این استان، در آن مجلس شرکت کرد. تألیفات متعدّدی از این عالم فرزانه به این شرح موجود است: «جنّة السّاعی فی الاخلاق»، «نور الیقین فی اصول الدّین»، «مرآت المصلّین فی تحقیق فروع»، «حدیقة الدّاعی»، «کنز الشّیعه لحذف حرف الشنیعه»، «نور العیون»، «تُحفه اولی الافحام فی شرح خبر هشام»، «شمس البدور و لؤلؤ البُحور»، «رساله ای در اخلاق»، «بدر المنیر در مسائل اخلاقی».(5).
2. علّامه آیت الله العظمی شیخ محمّد حسن کبیر معروف به «شیخ کبیر»، (متوفّی شوال 1345 ق): علّامه سیّد محسن امین در اعیان الشّیعه در این باره می نویسد: شیخ محمّد حسن بارفروشی، معروف به شیخ کبیر، از سالخوردگان علمای معاصر و از شاگردان صاحب جواهر و دارای اجازه از ایشان است.

ایشان عالمی فاضل، فقیهی اصولی، محدّثی رجالی و ادیب بود. رساله عملیّه او به نام «صراط النّجات» در اختیار مقلّدین ایشان بوده و هست. در تاریخ آمده است که ناصرالدین شاه در سفرش به شهرستان بابل به محضر وی شرفیاب شد و عرض ادب نمود. ایشان از دوستان شیخ شهید فضل الله نوری و مراد وی بود و همواره در دفاع از مشروطه مشروعه بسیار تلاش می کرد و هدایت مبارزان را بر عهده داشت. تمام موقوفات شهرستان بابل بر عهده ایشان بود و منزل ایشان ملجأ مؤمنان و درماندگان و علما و طلّاب بود. علما و اعاظم حوزه های علمیّه نجف و قم با آثار وی آشنا هستند که از عظمت علمی ایشان حکایت دارد. این تألیفات عبارت اند از: «نتیجة المقال فی علم الدرایه و الرجال»، «حاشیه بر کتاب فرائد الاصول شیخ مرتضی انصاری»، «سراج الاُمّة»، «شرح مفصل بر لمعه شهید اول»، «حدیقة العارفین در سیر و سلوک»، «حدیقه الشیعه فی الاخلاق»، «تتمیم الدرّه فی صلاة الجمعه»، «حاشیه بر شرح تصریف ملا سعد الدّین تفتازانی»، «شرحی بر شرح تصریف تفتازانی»، «رساله عملیه صراط النّجاه».(6)

3. آیت‌الله شیخ مهدی طیّبی، (متوفّی تیر 1338 ش): این عالم ربّانی، از محضر مراجع بزرگ آن زمان، مانند علّامه مامقانی و آیت‌الله حجّت، اجازه اجتهاد دریافت نمود. در زمان رضاخان و در ماجرای توطئه متّحدالشکل شدن لباس و خلع لباس روحانیّت، ایشان به خاطر ارائه گواهی شرکت در درس مرحوم آخوند خراسانی(ره) و اجازه از اساتید بزرگوار نجف اشرف، مجاز به گذاشتن عمّامه و لباس روحانیّت گردید.(7)

ج) مرقد منّور دو شهید گمنام
با پیگیری مسئولین مسجد و برخی از خانواده های معظّم شهدا، دو پرستوی پر و بال شکسته، 20 و 21 ساله بر دوش مردم ولایتمدار و خانواده‌های شهدا در سالروز شهادت امام موسی کاظم(ع) مورّخه 7/5/87 تشییع شدند و در این مکان مقدّس در آغوش خاک آرمیدند. این دو نگین تابان یادمان فرهنگ جهاد و شهادت را تداعی نموده و یاد و خاطره شهدا را بیش از پیش زنده نموده است. مزار شریف این دو پرستوی مهاجر اکنون مکان زیات مؤمنین نمازگزار است.

د) اعمال مسجد مقدّس محدّثین
مسجد محدّثین اعمال خاصّی ندارد. نویسنده کتاب خورشید پنهان(عسکر نصیرایی) اذعان می دارد که «با مشورت علماء و دوستان آگاه و بزرگان به این نتیجه رسیدیم که اعمال عبادی عامّ را به عنوان پیشنهاد برای مسجد محدّثین مکتوب کنیم که مانع عقلی و شرعی و عرفی نداشته باشد. اعمال پیشنهادی زیر ضمن استفتاء از حضرت آیت الله مشکینی(ره) و با تأیید ایشان به مردم اعلام شد و ترغیب گردیدند که بر این منوال عمل کنند.»

نماز تحیّت مسجد: تحیّت، به معنای سلام گفتن و درود فرستادن و احترام گذاردن و دعا و نیایش است.(8)
البته؛ نماز تحیّت، هنگام ورود به هر مسجدی برای احترام به خانه خداوند، وارد شده است و در هر دو رکعت آن، بعد از حمد می توان هر سوره ای را تلاوت کرد. پیامبر (ص) به اباذر فرمودند «برای مسجد تحیّت و احترام است». اباذر گفت: تحیّت چیست؟ فرمودند: «نماز بهترین چیزی است که قرار داده شده است».(9)

نماز امام زمان (عج): این نماز دو رکعت است: در هر رکعت حمد را تا ابتدای «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعین‏» می خوانید و این آیه را یکصد مرتبه تکرار می کنید. بعد سوره حمد را به پایان می برید و سوره توحید را یک بار می خوانید. پس از اتمام نماز و تسبیح حضرت زهرا (س)، دعای «اللّهمّ عَظُمَ البَلاءُ ... » را بعد از نماز می خوانید.

زیارت آل یاسین: این زیارت از بهترین زیارتی است که می توان به وسیله آن با امام زمان(عج) ارتباط معنوی بر قرار کرد؛ زیرا این زیارت از ناحیه مقدّسه خود حضرت آمده است. این زیارت دارای جملات زیبایی است که آن امام همام، راه ایمان، فرهنگ انتظار و محبّت را در این دعا به ما آموخته و به خواندن آن سفارش کرده است. برخی از موضوعات ارزشمند این دعا عبارتست از: فرستادن 24 سلام به حضرت ولیّ عصر(عجّ)، بیان مقام ولایی حضرت، اقرار به عالم برزخ و قیامت، بهشت و جهنّم، عرضه اعتقادات شیعه به امام و شاهد گرفتن حضرت بر ادعای خویش، اظهار محبّت و دوستی خالص به حضرت و ... .

ه)ائمّه جماعات موفّق و اندیشمند
ائمّه جماعاتی که تاکنون در این مکان حضور می یافتند، در ایّام تبلیغ مانند ماه مبارک رمضان، ماه محرّم و صفر و ایّام خاص مانند نیمه شعبان حضور داشتند و از همسایگان مسجد و نیز مردم این شهر در مراسم ها شرکت می‌کردند و بقیّه ایّام سال فاقد امام راتب بود. دلیل این امر این بود که اطراف مسجد محدّثین را مساجد زیادی احاطه کرده است و همه دارای امام راتب هستند. برخی از ائمّه جماعات این مسجد در گذشته عبارت اند از: علّامه ملانصیرا بانی مسجد که پس از بنای مسجد نماز جمعه را در این مکان برقرار کردند، شیخ کبیر، آیت‌الله شیخ هادی روحانی، آیت‌الله طیّبی، حجّت الاسلام ارشادی، حجّت الاسلام حجّتی و حجت الاسلام شیخ مهدی مقدسی که چند سالی امامت این مسجد را بر عهده داشتند. این عالمان از اندیشمند مطرح شهرستان بابل بودند که محور توجّه ملاطفت مؤمنان نمازگزار بودند.

از سال 1384 تاکنون امامت و مدیریت فرهنگی مسجد را به طور منسجم حجّت الاسلام عسکر نصیرایی بر عهده دارند. ایشان به امر امام جمعه شهرستان بابل حجّت الاسلام شیخ حسن روحانی، امامت و مدیریت مسجد را بر عهده گرفتند و با حضور ایشان دوران شکوفایی و تحوّل عمرانی و فرهنگی و معرفی مسجد به همه به اوج خود رسیده است.
و)تعامل فراگیر امام جماعت با جوانان
امام جماعت فعلی با تأسّی از ائمّه جماعات قبلی، با یاران جوان خود، این مکان را به عنوان یک پایگاه فرهنگی جوانان در سطح استان قرار داده است و برنامه‌های کلان و ثابت سالانه و ماهانه و هفتگی سبب جذب بسیاری از مردم استان به ویژه جوانان به محافل و مراسم این مسجد گردیده است. ایشان از روحانیون اهل قلم و نویسنده کتاب مشهور «خورشید پنهان، نگاهی به تاریخچه و کرامات مسجد مقدس محدّثین بابل (جمکران ثانی)» هستند و از رمضان 1411 برابر با 1369 تاکنون مجذوب معنویّت و نورانیّت عارفانه این مسجد هستند (10). وی با استعداد شناسی و مدیریّت استعداد در راستای اشاعه فرهنگ اسلامی به طور گسترده فعالیّت می کند به گونه ای که این مسجد مقدّس هم‌ اکنون یکی از مساجد موفّق و پویا و محور در استان و شمال کشور محسوب می‌شود.
ز) فعالیّت های فرهنگی و برنامه های اثربخش
علاوه بر عوامل و دلایل مطرح شده، وجود فعالیّت های فرهنگی و منسجم و برگزاری برنامه های مذهبی منظّم و اثربخش یکی از عوامل موفقیّت این مسجد است. تکرار و انسجام و قدمت برگزاری برخی از برنامه های فرهنگی و مذهبی تا به 40 سال هم می رسد. در ادامه این نوشتار، برخی از مراکز فرهنگی، فعالیّت های پژوهشی، فعالیّت-های مذهبی این مسجد بیان شده است:

مراکز فرهنگی مسجد
1. انتشارات مسجد؛ در راستای خدمات فرهنگی، دفتر انتشارات زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد، جهت گسترش فرهنگ مهدویّت و احیای کُتب گرانقدر دو عالم ربّانی مدفون در این مکان مقدّس تأسیس و هم اکنون بسیار فعّال است. تاکنون چندین جلد کتاب در زمینه های دینی و مذهبی توسّط انتشارات مسجد مقدّس محدّثین، چاپ و بیشترش منتشر شده است. این دفتر آماده چاپ نوشته های صاحبان قلم و محقّقان گرامی در زمینه های دینی و مذهبی و کودکان است.
2. کتابخانه تخصّصی مهدویّت، که هر روز فعال است و شامل کُتابهای متعدّد مهدویّت است.
3. کانون خانه خورشید؛ این کانون در جذب جوانان و سازمان دهی آنان در برنامه های فرهنگی و هنری با برگزاری کلاس های علمی و هنری فعالیت های چشم گیری دارد. کلاس های ریاضی، کامپیوتر، زبان، اعتقادی، اخلاقی، سخنرانی، سرود، تواشیح، نمایش، کتابخانه و برنامه مهدویّت و تبلیغات دینی و مذهبی و برپایی مجالس اهل بیت(ع) در سطح شهرستان از برنامه ها و فعالیت های این کانون است.
4. مجمع قاریان قرآن؛ در این مجمع به طور مستمر به منظور گسترش فرهنگ قرآنی، آموزش تجوید و صوت و لحن و تفسیر آیات شریف توسّط اساتید مجّرب متعدّد انجام می شود. در حال حاضر نیز جلسات تفسیر آیات شریفه توسّط حجت الاسلام عسکر نصیرایی، امام جماعت موفّق فعلی، برگزار می شود.
5. مهد قرآن مسجد محدّثین؛ به دلیل حضور خردسالان به همراه والدین در مراسم هفتگی دعای توسل و دیگر مراسم ویژه مسجد، بچه ها در طول برگزاری مراسم، توسط این مهد قرآن با فرهنگ مهدویّت، در قالب نقّاشی و داستان و شعر و تئاتر و بازی آشنا می شوند. این مهد توسّط خادمان خواهر، در طول مراسم و به منظور رشد معنوی و آسودگی خاطر والدین و استفاده کامل آنان از مراسم به صورت رایگان اداره می شود. در حال حاضر 5 نفر از خادمان خواهر به عنوان مربّی در مدّت حداقل 90 دقیقه به این امر اشتغال دارند.
6. مجمع خادمان و مرکز عرضه محصولات فرهنگی و غُرفه حجاب از دیگر مراکز فرهنگی مسجد است که فعالیّت مستمرّی دارند. خادمان در گروه¬های بزرگسالان و خادمان مجازی و نوجوانان و آشپزها، جذب و به کارگیری می شوند. خادمان آشپز، مسئولان این مسجد را انجام امور پذیریی گسترده و چشم گیر مؤمنین در مراسم ها به عهده دارند. خادمان مجازی در فضای الکترونیکی و محیط های مجازی همکاری دارند. محصولات فرهنگی در غرفه مربوط با آن توزیع می گردد. در غرفه حجاب نیز لباسها و پوشش زنانه، منطبق با رویکرد اسلامی و پوشش ملّی توزیع می شود.

فعالیت های پژوهشی این مسجد
واحد پژوهشی این مسجد، ده ها مقالات را با موضوعات مهدویّت، به همراه بسیاری از مطالب متنوّع و مفید آماده سازی نموده است که به صورت آنلاین در سایت این مسجد قابل مطالعه است. بخش پژوهشی مسجد، حمایت همه جانبه بیشتر از ده ها پایان نامه دانشگاهی را در کارنامه عملکرد خود دارد. هم اکنون واحد پژوهشی این مسجد آمادگی دارد از پایان نامه های دانشجویی و دکترا با موضوعات مهدویت حمایت نماید.

برنامه های فرهنگی دیگر
در این مسجد کلیه نماز های یومیّه به جماعت برگزار می شود. در حواشی نماز جماعت، تلاوت مستمرّ قرآن کریم و تفسیر آیات شریف و ارائه احکام و قرائت ادعیه هایی مانند دعای کمیل و توسّل و زیارت عاشورا و زیارات دیگر به همراه احادیث اخلاقی با تلاش امام جماعت فعّال و مخلص این مسجد برگزار می شود. حتّی بر اساس برخی اقوال مؤمنین، تاریخچه مراسم دعای توسّل مسجد به 30 سال هم می رسد که افراد آغازگر آن هم-اکنون از شهدا و سرداران معروف شهر هستند. مراسم مربوط به سوگواری سرور و سالار شهیدان و آل الله و صفر و فاطمیّه و اعتکاف و احیای کامل لیالی قدر و جشن اعیاد و مناسبت ها از برنامه های فرهنگی منسجم و فراگیر در (سطح شهرستان) این مسجد است که هر سال بهتر از قبل برگزار می شود. این مسجد سایتی منسجم و به روز با فعالیّت گسترده در فضای مجازی به اشاعه فرهنگ مهدویّت و سایر امور مذهبی و دینی می پردازد. این سایت (www.mohaddesin.ir) مهمّ ترین فضای مجازی برای اطّلاع رسانی در خصوص زمانبندی و جزئیات برنامه ها و مراسم های مسجد است.

چون ردّ قدم های تو در در خود دیدم آرامگه فرشتگان گردیدست.
در وصف محدّثین فقط می گویم این معبد عشق خانه ی خورشید است.
پی نوشتها:
1. عسکر نصیرایی، خورشید پنهان، نگاهی به تاریخچه و کرامات مسجد مقدّس محدّثین بابل (جمکران ثانی)، چاپ اول، انتشارات مبعث، سال 1384، ص18-19.
2. حامد ابراهیم زاده بازگیر، نگین محدّثین، شرح حال عارف بزرگ و فقیه سترگ علّامه محمّد حسن بن صفرعلی بارفروش مشهور به شیخ کبیر، انتشارات مسجد محدّثین، چ اول، بهار1390، ص124-125.
3. عسکر نصیرایی، خورشید پنهان، نگاهی به تاریخچه و کرامات مسجد مقدّس محدّثین بابل (جمکران ثانی)، ص22.
4. علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، زیر نظر معین محمّد و شهیدی سیّدجعفر، چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ج سیزدهم، ص2037.
5. علّامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، الکواکب المنتثره (طبقات اعلام الشّیعه قرن 12)، ص12.
6. شیخ امین حسن، مستدرکات اعیان الشّیعه، ج 4، ص 161.
7. عبد الرّحمن، باقرزاده بابلی، آشنایی با فرزانگان بابل در سه قرن اخیر، انتشارات مبعث، 1349، ص241-242.
8. لغت نامه دهخدا دهخدا، ج5، ص6495.
9. شیخ حرّ عاملی، محمّد بن حسن (متوفی1104)، وسایل الشّیعه، تهران، انتشارات اسلامیّه، چاپ سوم، 1396 ق، ج3، ص518، ح1.
10.عسکر نصیرایی، خورشید پنهان، نگاهی به تاریخچه و کرامات مسجد مقدّس محدّثین بابل (جمکران ثانی)، ص8.
** یادآوری: در تهیّه و تدوین این نوشتار علاوه بر منابع فوق، به نحوی از مآخذ زیر هم کمک گرفته شد:
1. یادداشت های مطالعات و بازدید تحقیقات میدانی از مسجد محدثین و مصاحبه با معمّرین مومنین نمازگزار.
2. علّامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج1، ص404.
3. مجّله یادگار، سال چهارم، شماره ششم، اسفند 1326، ص43.
4. روزنامه کیهان (شهرستان ها)، شماره 19926 به تاریخ 25/2/90، ص11.
5. مهجوری، اسماعیل، تاریخ مازندران، ج2، ص193.
6. نیاکی جعفر، باهمکاری پوراندخت حسین زاده، بابل، شهر زیبای مازندران، چاپ دوم، ج2 و3، 1383ش.
7. صالح طبری، سرزمین طلای سبز، انتشارات فکر روز، چاپ اوّل، 1378.
8. رئیسی آتنی گلبرار، فرزانگان مازندران، شرح زندگانی صد تن از علمای عامل، ناشر: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران، چاپ اول، ج 1، 1377.
9. سایت مسجد محدّثین بابل به آدرس: www.mohaddesin.ir

نویسنده:حسین اسلامپورکریمی