به گزارش خبرگزاری شبستان، «ارزیابى روایات و منابع مکتوب امامیه درباره زندگینامه امامان(ع) از قرن اوّل تا پایان نیمه نخست قرن پنجم» عنوان پروژه ای است که با مدیریت نعمت الله صفری فروشانی، از پژوهشگران گروه سیرۀ پژوهشکدۀ تاریخ و سیرۀ اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در دست انجام است.
بنابراین گزارش، موضوع تحقیق «ارزیابى روایات و منابع مکتوب امامیه درباره زندگینامه امامان(ع) از قرن اوّل تا پایان نیمه نخست قرن پنجم» است که از آن اختصاراً با عنوان «سیماى ائمه(ع) در منابع کهن امامیه» یاد مى کنیم.
در این عنوان واژه «ارزیابى» شامل نقد سندى و نقد محتوایى گزارش ها می شود، گرچه در برخى از فصول به عللى خاص روى نقد محتوایى تکیه بیشترى داریم.
همچنین، این واژه به مفهوم عام خود هر دو بخش مثبت و منفى (قابل پذیرش و غیر قابل پذیرش) را دربرمی گیرد، زیرا ناچاریم براى ارائه چهره اى معقول از ائمه(ع) از روایات مقبول و پذیرفته شده بهره گیریم.
منظور از واژه «روایات» گزارش هایى است که با سند متّصل و یا بدون سند به ائمه (ع) و یا یاران آنها درباره شئون مختلف زندگانى ائمه(ع) وارد شده است. مراد از «منابع مکتوب» منابع و کتبى است که هم اکنون در دسترس است بنابراین نوشته هایى که مفقود شده، هر چند تکه هایى از آنها در منابع دیگر یافت شود، مستقیماً به این تحقیق مربوط نمی شود. گرچه ناچاریم به جهت روشن شدن برخى از حلقه هاى مفقوده اشاراتى به آنها داشته باشیم.
واژه «امامیه» بیانگر این نکته است که در این تحقیق منابع دانشمندان امامى مذهب محور و مبناى بررسى است یعنى کسانى که در هنگام تفرق و انشعاب شیعیان، پس از پیروى از امام موجود از میان امامان دوازده گانه در زمان خود را رها نکردند که همین ها از زمان دوره غیبت و با تکمیل امامان دوازده گانه و بسته شدن باب حضور امام معصوم (ع) با عنوان هاى دیگرى همچون اثنا عشریه شناخته شدند. بنابراین در این تحقیق از کتب دانشمندان غیر امامى مانند کتاب شرح الاخبار قاضى نعمان مغربى (د 363 ق) که داراى کیش اسماعیلى بوده و یا دانشمندان زیدى به صورت مستقیم بهره بردارى نمی شود.
عبارت «درباره زندگینامه امامان(ع)» به این نکته رهنمون مى سازد که محور تحقیق کتاب هایى است که درصدد بیان زندگانى ائمه(ع) به صورت کلّى مى باشد، بنابراین تک نگارى هاى نگاشته شده پس از غیبت صغرى در مورد امامان(ع) هر چند در آنها حوادث نقش محورى را داشته باشند و نیز کتبى همانند امالى ها که به مناسبت هاى مختلف به ذکر روایاتى درباره زندگانى ائمه(ع) مى پردازند، مورد توجه قرار نمى گیرد. در همینجا باید این نکته را متذکر شد که با تکمیل عدد ائمه (ع) در دوره غیبت صغرى، از آن زمان به بعد، تکیه روى مجموعه نگارى ها خواهد بود و از تک نگارى ها به علّت فراوانى آنها صرف نظر خواهیم کرد. هر چند در مواردى با توجه به اهمیت نوشته و یا شخصیت مؤلف آن، برخى از مهم ترین تک نگارى هاى همچون دو کتاب «عیون اخبار الرضا(ع)» و «کمال الدین و تمام النعمه» شیخ صدوق مورد بررسى قرار گرفته است.
البته با توجه به فراوانى مجامیع سیره اى درباره زندگینامه ائمه(ع) پس از غیبت صغرى مى توانیم به صورت تقریبى مطمئن شویم که روایات پراکنده در تک نگارى ها و نیز روایات کتب غیر مرتبط با زندگانى ائمه(ع) نیز در این نوشته ها به نحوى آمده است. به عنوان مثال با بررسى مجامیعى همانند کتاب الارشاد شیخ مفید و یا دلائل الامامه منسوب به طبرى مى توانیم مطمئن شویم که نوع روایت هاى موجود مرتبط با بحث که در تک نگارى ها گرد آمده و یا روایاتى که به مناسبت در کتب تفسیرى همچون تفسیر قمى و تفسیر عیاشى ذکر شده در اینگونه کتب نیز جمع آورى شده است هر چند ممکن است در موارد جزیى و خاص روایات فراوانى در کتب مجامیع سیره اى نیامده باشد. و در صورت عدم اطمینان ناچار به مراجعه به این منابع اصلى مى باشیم.
بنابر گزارش ایسکا، محدوده زمانى تحقیق یعنى از «قرن اوّل تا پایان نیمه نخست قرن پنجم» از این رو مورد توجه قرار گرفت که از سویى به آغاز این حرکت یعنى زندگینامه نویسى ائمه(ع) و رویکردهاى حاکم بر آن توجه شود و از سوى دیگر با تثبیت کلام شیعى در قرن پنجم و با نگارش کتاب الارشاد از سوى بزرگترین متکلّم امامى این قرن یعنى شیخ مفید، به نوعى مبانى، روش ها و شیوه ها، اهداف و مواد زندگینامه نویسى ائمه(ع) در نیمه اول این قرن تثبیت شده است.
این ثبات هر چند با برخى از مبانى کلامى شیخ مفید در مورد ائمه(ع) مخالفت دارد، اما در حاکم دانستن نگاه فرا بشرى و فرا تاریخى به حوادث زندگانى ائمه(ع) با او مشترک است.
پایان پیام/
نظر شما