از قتل عام در مسجد گوهرشاد تا تجمع در مسجد لرزاده

خبرگزاری شبستان: هنگامی که در تیر ماه 1314 مسجد جامع گوهرشاد شاهد قتل عام بیش از دو هزار نفر از مردم معترض به قوانین ضد اسلامی رضا خانی بود، شاید بسیاری از تجمع کنندگان مسجد لرزاده در رمضان 1357 به دنیا نیامده بودند. مردمی مذهبی که با یورش ایادی پهلوی دوم با دادن چندین شهید یک قدم به پیروزی اقلاب اسلامی شان نزدیکتر شدند.

این دو اتفاق با فاصله ای 43 ساله، همان اشتراکاتی را در متن خود دارند که سال ها قبل، اولین تجمع مشروطه خواهانه مردم تهران در مجسد امام – مسجد شاه سابق- به سال 1284 پایه های استبداد قاجاری را متزلزل ساخت. در واقع آنچه در تاریخ معاصر ایران در استفاده از مساجد به عنوان پایگاهی برای مبارز علیه استبداد و استکبار، مشاهده می شود، مسئله ای است که ریشه در باورهای اعتقادی ایرانیان به تاسی از نقش و کارکرد مساجد در دین مبین اسلام، دارد.

رویه ای که اگرچه در عصر قجری قید مشروطه را بر حکومت سلطنتی تحمیل کرد و در دوره پهلوی اول سست شدن پایه های این رژیم را در پی داشت، بالاخره در 22 بهمن ماه 1357، نظام شاهنشاهی را برای همیشه از صفحات تاریخ ایران زدود تا خورشید انقلاب اسلامی، انوار نورانی خود را بر ظلماتی 2500 ساله بتاباند.

* آغازی برای یک پایان
شاید به جرات بتوان گفت اولین حرکت ها در مسیر مبارزات انقلابی که قرار بود پایانی بر تاریخ 25 قرنی شاهنشاهی باشد، در مسجد اعظم قم صورت پذیرفته است. امام(ره) که در اعتراض به رفراندوم اصول ششگانه انقلاب سفید شاه و ملت، سخنرانی های اعتراض آمیزی بیان داشتند، در این راه از بستر مسجد اعظم و مدرسه فیضیه قم استفاده کردند. بعد از آن به پیشنهاد ایشان، مقرر شد علما و روحانیون مجالس وعظ و نمازجاعت خود را در رمضان سال 1341 تعطیل کنند. این امر به آن معنا بود که مردم متشرع ایران، در رویدادی نادر می بایست شاهد تعطیلی نمازهای جماعت و مجالس وعظ ماه مقدس رمضان، آن هم در اماکن مذهبی چون مساجد باشند. پایگاه هایی که بارها در فرهنگ ایرانی، بهترین مکان برای تجمع گوناگون مردم به شمار می رفتند، اینک به خوبی نشان می دادند که حتی در سکوت نیز می توانند مقدمه ای بر سخت ترین طوفان ها باشند.

* مساجد؛ سنگر انقلابیون
" مسجد سنگر است سنگرها را حفظ کنید" کلامی از پیشوای عظیم ترین انقلاب عصر حاضر است که حرکت خود را از چنین سنگرهایی آغاز کرد و با بررسی روند تداوم و پیروزی انقلاب اسلامی نیز می توان رد پای مساجد را در همه وقایع جستجو کرد. تجمع مردم در مسجد برای انجام امور شرعی، نمازهای جماعت، مراسم عزاداری و... به طور طبیعی این اماکن را کانونی برای روشنگری عموم مردم توسط روحانیون و متعاقب آن حرکت های اعتراض آمیز می کرد.

اگر توجه داشته باشیم که انقلاب اسلامی توسط قشر روحانی رهبری شده و انگیزه های مذهبی چنین حرکتی از همان ابتدا از کلام پرچم دار نهضت، امام خمینی(ره) مشخص بود، خواهی نخواهی به نقش مساجد برای تبدیل شدن به پایگاه انقلابیون مسلمان واقف خواهیم شد. مسئله ای که از دید ایادی رژیم طاغوت نیز دور نمانده و این چنین در یکی از دستورالمعل های اداره مرکزی ساواک در ایام سوگواری محرم جلوه گر می شود: "همه مساجد و تکایا را مشخص کرده و تعیین کنید چه کسی در چه مسجدی موعظه می کند... به طوری که قبل از شروع هر مراسی آن محل ها تحت نظر کامل باشند" (1)

بنابراین کارکردهای عملی متعددی را درباره نقش مساجد در کوران حوادث انقلاب می توان برشمرد که جمع شدن مردم در پای منبر روحانیون مبارز، محلی برای هماهنگی و طرح شعارهای انقلابی، نقطه آغاز تجمع مردمی برای شروع راهپیمایی ها، پایگاه تجهیز انقلابیون و در نهایت ساماندهی حرکت های انقلابی، از این جمله هستند. در واقع سنگر مساجد از سال ها پیش انقلابیون را در دامن خود پرورش داده و اینک میوه این تعلیم و تعلم به شکل ملتی انقلابی در راهپیمایی ها، اعتصاب های سراسری و امواج خروشان مردمی جلوه گر شده بود.

* مساجد نقش آفرین
در بررسی خط سرخ 15 ساله ای (1342 تا 1357) که مردم ایران برای پیروزی انقلاب اسلامی خود با دادن شهدای بسیاری پشت سرنهادند، بارها به اسامی مساجدی برمی خوریم که با نام انقلابیون و حوادث مختلف گره خورده اند. اگر صحن و سرای مسجد لرزاده در رمضان سال 1357 به خاک و خون کشیده شد، گنبد و منارهای مساجد بسیاری در سراسر کشور شاهد خروش مردمی بودند که نقطه آغاز راهپیمایی های شان را از همین مساجد ترتیب می دادند.

"مسجد الجواد" تهران با حضور شخصیت هایی چون شهید مطهری و چهره های نام آشنای دیگر، مرکزیتی انقلابی یافته بود که عینا در مساجدی چون هدایت و قبا تکرار می شد. در سایر شهرها نیز به مساجدی متعددی برمی خوریم که نام هرکدام با مفاهیمی چون خطلابه و بحث، روشنگری و ساماندهی و تظاهرات و در نهایت خروش و قیام آمیخته است.

"مسجد سید" در اصفهان از مهمترین پایگاههای انقلاب اسلامی بود که مسئولیت آن را آیت الله طاهری بر عهده داشت، "مسجد پایگاه نوژه" همدان که در آن گروهی از همافران مسلمان و مبارز پایگاه نوژه همدان فعالیت خود را از سال 1353 با تأسیس این مسجد و برقراری نماز جماعت و نماز عید فطر آغاز کرده بودند، این عده از طریق ارتباط با حجت الاسلام رضوانی در متن انقلاب قرار گرفته و با روحانیون همدان ارتباط یافتند، "مسجد جامع کرج" که شاهد سخنرانی مقام معظم رهبری به عنوان یک روحانی انقلابی و مبارز بود، "مساجد صدیق ها و امام حسن (ع)" مشهد؛ این دو مسجد از مراکز انقلاب محسوب می شدند. هدایت این مساجد به عهده حضرت آیت الله خامنه ای و شهید هاشمی نژاد وآیت الله واعظ طبسی بود. "مسجد امام قم" یکی دیگر از پایگاههای دینی و فرهنگی، انقلابی بود که مرکزیت هدایت حرکتهای اسلامی و مردمی را در طول دوران انقلاب اسلامی از آغاز تا پیروزی بر عهده داشت. در این مسجد، روحانیون مبارز و برجسته با برپایی منابر و ایراد سخنرانی های انقلابی در پیشبرد و گسترش انقلاب اسلامی نقش مهمی ایفا کردند.

* پایان طاغوت و آغاز بیداری اسلامی
انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 به پیروزی رسید تا پایان رژیم طاغوت آغازگر نظامی اسلامی باشد که همچنان برای حفظ و تداوم خود از سنگر مساجد بهره می جست. تامین امنیت شهرها، رفع نیازهای اقتصادی مردم و حفظ انسجام جوانان انقلابی از جمله کارکردهای مساجد در اولین روزهای پیروزی انقلاب به شمار می روند که با آغاز جنگ تحمیلی، تنها 19 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بار دیگر این مساجد بودند که نخستین اعزام های جوانان به جبهه ها را در تاریخچه پر افتخار خود به ثبت رساندند.

در واقع انقلابی که با انگیزه های مذهبی تحت رهبری ولی فقیه نمونه ای پویا از حرکت های ایدئولوژیکی را به جامعه جهانی عرضه داشت، از مساجد آغاز شده و در چنین سنگرهایی نیز حفظ و استحکام یافته است. انقلابی که اینک الگویی بر سایر مسلمان جهان قرار گرفته، چنانچه خیزش موسوم به بیداری اسلامی از مساجد شکل گرفته و می رود تا به سرنوشت مختوم خود یعنی استقلال، رهایی و عزت اسلامی منجر شوند.
پایان پیام/