"تکم‌چی‌ها"؛ نوید دهندگان نوروز در استان اردبیل

گزارش شبستان// اردبیل

تکم یکی از نمادهای استقبال نوروز در اردبیل و شهرهای اطراف است که به شکل بز که اسکلت آن از چوب ساخته شده و با دست و پای متحرک بر یک صفحه چوبی سوار شده و بر محوریت همان چوب توسط تکم‌چی بالا و پایین می‌رود نمودی از آمدن بهار و نوروز است.

طبق یک آیین و سنت دیرینه تکم (عروسکی سنتی و با پیشینه تاریخی بسیار است) در چند روز مانده به عید نوروز بر دستان تکم‌چی‌ها در کوی و برزن اردبیل نوید بهار را می دهد.

روانبخش نایب پاشایی مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار شبستان در اردبیل در رابطه با جزییات این آیین اظهار داشت: تکم چی ها یا پیک ها از روستائیان اطراف اردبیل هستند و اردبیلی ها مقدم آنها را که خوش شگون هستند را ُگرامی می دارند. پیک ها یک سینی بزرگ در دست می گیرند و شمعی در آن می افروزند و مقداری نقل و نبات و سبزه در سینی گذاشته و یک تمثال حضرت علی (ع) را در کنار آن می نهند و به در خانه ها می آیند.

وی با بیان اینکه اشعار تکم بسیار متنوع و فراوان است، افزود: در اردبیل تکم به عنوان پیشاهنگ عید نوروز شناخته می شود و وقتی صدای تکمچی ها در کوچه و خیابان شنیده می شود مردم، بخصوص بچه ها، از اینکه عید در راه است خوشحال می شوند در سالهائی که بین آخرین چهارشنبه سال (چهارشنبه سوری ) و عید نوروز فاصله زیاد باشد، این فاصله بحبوحه فعالیت تکمچی هاست.

نایب پاشایی با بیان اینکه این سنت در حال فراموشی است و تقریباً نفس های آخر خود را می کشد اما هنوز هم می خواند و بهار را به همه تبریک می گوید تا این سنت تقریباً فراموش شده را تا جایی که می تواند زنده نگه دارد، ادامه داد: تکم عروسکی است چوبین که روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه های الوان و حتی آئینه تزیین می کنند.

این مسئول با اعلام این که هر یک از تزئینات تکم علت و فلسفه ای داشته است، گفت: زنگوله و سکه برای ایجاد سر و صدای بیشتر بوده تا مردم را از داخل خانه ها به کوچه ها و دم در خانه ها بکشاند همچنین یک ضرب آهنگ برای حرکت تکم بوجود می آورد و به این دلیل بود که تکم خبر فرا رسیدن سال نو را به مردم می داد و با خود آئینه ای به رسم روشنایی و صفا داشت.

در زمانی که نگران تهاجم فرهنگی هستیم جای خالی اشعار تکم چی بیشتر احساس می شود

وی با اظهار امیدواری از اینکه هر آنچه در فرهنگ ما رو به فراموشی است، در اشعار تکم چی زنده می شود گویی هنوز هم امیدی برای احیای رسم و سنت های پیشین وجود دارد، بیان داشت: در زمانی که همه به نوعی نگران تهاجم فرهنگی و فراموشی آیین های سنتی هستیم، جای خالی اشعار تکم چی در کتاب های درسی کودکان و برنامه های تلویزیونی بیشتر احساس می شود. جای خالی داستان ها و آداب و رسوم سنتی در کنار تصویرسازی های مدرن و داستان های جدید گویا زخمی است که بر سینه تاریخمان زده می شود.

نایب پاشایی با اظهار تاسف از اینکه امروزه نه از بازی ها و نه از رسوم سنتی خبری نیست، تصریح کرد: باشد که این آیین زیبای تکم خوانی در کنار سایر سنن زیبای ما روزی همچون گذشته احیا شوند و نزدیک عید که می شود، صدای رقص عروسک چوبی بر صفحه تخت روحمان را بنوازد.

مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل با یادآوری این مطلب که بسیاری از سنتهای ایرانی ارزش حفظ و احیا دارند چرا که پر از راستی و صداقت و پاکی هستند، ابراز داشت: حضور تکم‌چی‌ها در معابر و محلات اردبیل خبر از آمدن عید نوروز می‌دهد و تکم‌چی‌ها پیک‌های شادی‌ آفرین این جشن ملی هستند که در این ایام در خانه‌ها را زده و بلافاصله با باز شدن درب منازل با به حرکت درآوردن تکم اشعار خودساخته خود را با آواز و ضرب آهنگ تکم نجوا کرده و شادی و شور و شعف را به خانه‌های مردم هدیه می‌کردند.

وی عنوان کرد: تکم‌چی‌ها بر دست، پا و گردن اسکلت بز پارچه‌های رنگی و آیینه و گل بسته و با خواندن اشعاری در مدح اهل بیت به ویژه امیر‌المومنین(ع) با نواهای محلی به خلق فضای شادی و فرح‌بخش در اردبیل می پردازند.

عید نوروز در اردبیل به " امیر‌المومنین بایرامی " معروف است

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و آیین های سنتی با بیان این مطلب که عمده سخنان تکم‌چی‌ها در اشعار و سخنانشان تکیه بر مدح امیر‌المومنین است و مردم اردبیل بر این باورند که عید نوروز در زمان باستان متعلق به حضرت امیر‌المومنین و اهل بیت ایشان است، بیان داشت: مردم با این نیت چند روز مانده به عید در پی خانه تکانی دل برآمده و با قصد زدودن کینه‌ها از دل به سراغ همدیگر رفته و آشتی را جایگزین کینه می‌کنند.

نایب پاشایی اضافه کرد: در فرهنگ بومی اردبیل این اعتقاد وجود دارد که روز غدیر خم به سال 10 هجری قمری که رسول مکرم اسلام (ص)، علی(ع) را به جانشینی خود انتخاب و معرفی کرد برابر با روز اول فروردین ماه بوده که اردبیلی‌ها نیز با اعتقاد راسخ بر چنین واقعه تاریخی پیک‌های شادی و تکم‌چی‌های گرم نفس در اردبیل را راه‌ انداخته و با اشعار دل‌نشین با مضامین، بهار آمد بهار آمد خوش آمد / علی با ذوالفقار آمد خوش آمد؛ سیزون بو تازه بایراموز موبارک / آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز موبارک و جناب جبرییل نامه گتیر‌دی / گتیرجگین پیغمبره یئتیردی به استقبال بهار می روند.

وی یاداور شد: تکم‌چی‌ها سروده‌های متعددی دارند که همه نشانگر آمدن نوروز، بهار و شادی دل‌ها و جان‌ها است به طوری که آنان با سردادن سرود " وعده یئلی اسدی قیزار هواسی/ اوجالاشار تکم‌چی نین صداسی " (با وزیدن نسیم نوروزی که در اردبیل به " وعده یئلی " مشهور است نوای تکم‌چی هم برای آمدن نوروز بلند می‌شود)به این طریق مردم را به فرارسیدن نوروزی شاد دعوت می‌کنند.

تکم‌چی‌ها در حوزه جغرافیایی آذربایجان بالاخص دشت مغان و اردبیل ظهور کرده اند

مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل گفت: اردبیلی‌ها عموما به تکم‌چی‌ها عشق می‌ورزند و هرگز با ترشرویی با آنان مواجه نمی‌شوند و تکم‌چی‌ در شعری که می‌خواند وعده شادی، عروسی و زیارت به صاحب‌خانه در سال جدید می‌دهد و صاحب‌خانه با پرداخت پول، شیرینی و تنقلات از تکم‌چی‌ها استقبال می‌کند.

وی با بیان اینکه تکم‌گردانان سابقه‌ای دیرینه در این نوع نمایش منحصر به فرد دارند، بیان داشت: تکم چی ها با جریان‌های نشاط‌انگیز نمایش‌های عروسکی بالاخص در ایام جشن‌های نوروزی به شادی مردم می‌افزودند ولی آنچه که مسلم است تکم‌چی‌ها در حوزه جغرافیایی آذربایجان بالاخص دشت مغان و حوزه استان اردبیل ظهور کرده و رد‌یابی و رصد آغاز فعالیت آنها تا دوره صفویه دارای شواهد و مستندات لازم است.

نایب پاشایی در پایان سخنان خود با تاکید بر این که سنت‌های ریشه‌دار پیشین باید احیا شود، به خبرنگار شبستان در اردبیل گفت: اگر سنت‌های ریشه‌دار پیشین که همه آنها سابقه‌ای چندین هزار ساله دارند در اردبیل احیا می‌شد، به یقین می توان گفت نوروز شادتری نسبت به سال‌های قبل را تجربه می‌کردیم.

آیین های سنتی شاد جای خودرا به آیین های خشک مدرن داده است/ توجه به احیای آیین های دیرینه

حاج داود مهدوی یکی از مردان کهنسال اردبیلی که خاطرات بسیار زیبایی نیز از آیین و سنت تکم‌چی‌ها و تکم‌گردانان در اردبیل دارد، در گفتگو با خبرنگار شبستان در اردبیل گفت: متاسفانه این آیین‌ها امروز در اردبیل جای خود را به سنت‌های مدرن داده و دیگر هیچ خبری از تکم، جشن‌های " وعده یئلی " و " خدر" که در آن طبق یک سنت قدیمی مردم اردبیل اعتقاد داشتند؛ خضر نبی پس از یک زمستان سخت و با وزش " وعده یئلی" احیا می‌شود، نیست.

مهدوی اظهار داشت: در گذشته 20 روز مانده به نوروز همه مردم در تکاپوی خانه تکانی، تمیز کردن منازل و رفت و روب بودند و در آخرین روزهای سال که صدای تکم‌چی در کوی و برزن می‌پیچید همه با شادی و خوشحالی دور تکم‌چی جمع می‌شدیم.

وی خاطرنشان کرد: آیین تکم‌گردانی که آیینی منحصر به مردم خطه آذربایجان است و در مناطق آذری زبان به عنوان سنتی ماندگار و نیک وجود دارد، متاسفانه امروز کمرنگ شده و دیگر هیچ خبری از تکم‌گردانان مسن خوشرو در اردبیل نیست.

وی ادامه داد: آیین تکم‌خوانی که بیشتر از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته بود، امروزه با پیشرفت علم، تکنولوژی، صنعت و مدرنیته شدن زندگی‌ها در حال فراموشی است که متاسفانه در سال‌های آینده ممکن است یک خلأ فرهنگی در اردبیل به شمار رود.

مهدوی در پایان سخنان خود در حالی که از خبرنگار شبستان به خاطر اطلاع رسانی و ترویج این فرهنگ بومی و سنتی تشکر می کرد، اظهار داشت: امیدواریم متولیان فرهنگ استان با احیای این سنت زیبا تکم‌گردانان را که بشارت‌دهندگان و نوید دهندگان شادی و سرور بودند به میان مردم بازگردانده و بیش از این اجازه غلبه مدرنیته بر فرهنگ‌های وارداتی را ندهند.

پایان پیام/