کوچ عشایر؛ پدیده ای فرهنگی و اقتصادی

خبرگزاری شبستان// چهارمحال و بختیاری

کوچ نشینان بر اساس شرایط زندگی و نیاز به آب و علف برای ادامه روند زندگی دامداری، به سه صورت افق، عمودی و دورانی کوچ می کنند.

منظور از جامعه عشایری در دانش مردم شناسی و جامعه شناسی، گروهی از مردم هم خویشاوند است که با بهره گیری از دو شیوه معیشت پرورش دام در سطح گسترده و کشاورزی در سطح محدود زندگی می کنند.

هم اکنون عشایر ایران دارای 96 ایل هستند، این جمعیت با گذشت زمان رو به کاهش است به گونه ای که روزی جمعیت عشایری از بخش شهری و روستایی بیشتر یا مساوی بود و به مرور در دهه اخیر این جمعیت تا 25 درصد به سرعت کاسته شد.

متأسفانه در کنار کاهش جمعیت عشایر، چراگاه ها نیز رو به ویرانی می گذارند، خاک مراتع سرسبز مناطق عشایری فرسایش بیشتری یافته و سبزه زار ها رو به زردی می گذارد.

و اما درباره جامعه عشایری می توان گفت که این جامعه با ساختاری نظام مند و خوشه ای از مجموعه چند مال تشکیل می شود.

عنصر اصلی در پیوستگی اهالی یک مال پیوند های خونی یا سببی است.

ساختار اصلی ایلی و سازمان خانوادگی طوایف بختیاری یکی از الگوهای نظام اجتماعی اقوام عشایر ایران است که در آن تمام بختیاری ها در یک مجموعه یکسان قرار می گیرند.

چهارمحال و بختیاری یکی از استان هایی است که جمعیت قابل توجهی از عشایر را در خود دارد، عشایر این استان (بختیاری ها) در منطقه زاگرس میانی زندگی می کنند، قرار گرفتن آنان در منطقه مهم جغرافیایی و اقتصادی نظر بسیاری را به خود جلب کرده است، این قوم از طرف شرق با ایل قشقایی و از طرف غرب خوزستان، از شمال با لرهای لرستان و جنوب با لرهای بویر احمد همسایه هستند.

در ادامه این مقال درنظر داریم به بررسی ابعاد مختلف زندگی جمعیت عشایر بپردازیم:

آب در زندگی عشایر:

عشایر بر اساس قلمرو زندگی خود، منابع آب مورد نیاز خود را از چاه، قنات، چشمه، رود و ... به دست می آورند.

عشایر به خصوص کوچندگان فاقد سیستم های لوله کشی آب هستند و به طور طبیعی از منابع آب خدادادی بهره می گیرند و آب آشامیدنی خود و احشام را از همین منابع تأمین می کنند.

کشاورزی عشایر به صورت دیمی است و تنها بخشی از آن مانند حبوبات و علوفه به صورت کشت آبی به دست می آید.

در مجموع می توان عشایر را در صرفه جویی در مصرف این نعمت عظیم خداوند پیشرو دانست.

محیط زیست: زندگی این قوم به دور از آلودگی های صنعتی است، در واقع می توان گفت نوعی همزیستی مسالمت آمیز بین عشایر و محیط پیرامون به چشم می خورد.

اگرچه عشایر برای رفع نیازهای خود به محیط زیست پناه می برند، اما برای تأمین سوخت و انرژی در حد مصرف و به دور از تخریب جدی از ان استفاده می کند و در این خصوص می توان عشایر را عاملی مهم در حفظ و پاسداری بخش هایی از طبیعت و مراتع دانست چون انان به خوبی می دانند که از بین رفتن محیط زیست، برابر با نابودی دام های انا خواهد بود.

کوچ:

کوچ عبارت است از جابجایی مرتب و دسته جمعی خانوارهای یک ایل همراه با دام ها از محلی به محل دیگر.

یکی از مشخصه های زندگی عشایر کوچ است که با عناصری چون اقلیم، خاک، آب و پوشش گیاهی پیوند منطقی دارد.

دامداران گوچنده در فصل بهار و تابستان در پی علوفه به دنبال چراگاه های طبیعی و مناسب می روند و روش کوچیدن ایل ها نیز همان گونه که گفته شد به سه شکل افقی، عمودی و دورانی صورت می گیرد.

کوچ عمودی به معنای جابجایی گروهی ایل از دشت به ارتفاعات است که در این شیوه بختیاری ها در مسیر طولانی گرمسیر به سردسیر در حرکت هستند و گروهی نیز در حوالی روستای خود به صورت چادر نشین در دامنه و کوهپایه به طور موقت ساکن می شوند.

کوچ افقی را نیز مردم عشایر مناطق خشک و گرم انجام می دهند که برای پرورش شتر در دشت های مسطح و خشک زندگی می کنند این شیوه بیشتر مربوط به استان سیستان و بلوچستان است.

کوچ دورانی هم شیوه ای از کوچ که عشایر است که در شعاع مشخصی بدون دستیابی به تغییرات آب و هوایی زیاد بدنبال تأمین علوفه دام انجام می شود.

این نوع کوچ عمدتاً در مناطق هموار کویری مانند استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان صورت می گیرد.

در بخش های دیگر گزارش به ابعاد فرهنگی و سنتی زندگی کوچ نشینی خواهیم پرداخت.

پایان پیام/